I.
JAINKOARI
BAZIOAKON EROSPENA

        Gauzak batere ungi ikusi nahi dituztenek errexki sinhesten dute Jainko Aita bothere guziak dituen eta zeru lurren egilean. Lehen gizon eta emazteari hark eman zioten bizia. Ez eginez haren gogorat, galdu zuten garbitasuna, zeru lurren arteko aria guzien lokharria. Urrundu zen gizona bere Jainkoa ganik izari gabeko eremu batez eta jarri Jainkoa baizen ezin bethe zorigaitzezko leze batean. Jainkoari othe zioakon eskergabearen ondotik abiatzea? Ungi othe zen harentzat Erospenaren asmua? Urrunago joan gabe, dugun xuri galde hori.

        Ikuspen ederrak dire begientzat gaua arin, zeru dena izar, hedoi xume bat nihon ez. Oi estalki aberatsa gizon izpiarentzat, Jainkoaren erriek egina! Egunazko sepharen ondotik heldu da ihintz perladena lore, osto, belhar eta zuhamuentzat; samurduren ithurri, ferdailuentzat. Lo orenean sortzen da ixiltasun maite eta kortesano bat. Egunak bakharrik garaitzen ditu zeruaren gauazko arraiziak: hartarat hobeki orroitarazteko bezala gizonak, beltz ematen du lurrak orduan!

        Ttinttoila bat diruri untzi batek urrun itsasoan; hedoietarik uli ematen du arranoak, nahi bezain andana handiak dituen bere hegal zabaletan. Lurra ere gauza gutia da beiratzen bazaio urrundik: urguluak eman dio mundu izena. Higan litekenak izarretarat ez lezake ikus, edo ager litzaioke pilota bat bezalatsu. Izarrak handiago dire. Hek dire munduak! Nihor ez othe dute garraiatzen? Ez othe da hetan adimendu dunik? Gogor liteke sinhestea mundu eskax bat edo lurra dela bakharrik adimenduaren egoitza, eta mundu ederragoak bihotz edo ezagutza gabe direla.

        Lurra bezala itzulikatzen dire izarrak, eta badituzte gau, egun, hotz eta beroak. Lurra bezala, aldamiho eder bat da izar bakhotxa zeru ikusteko. Badute bere argia han ditezkenek. Asko dire handik baizen ezin ikusiak, eta ez dituzkenak Jainkoak egin bakharrik kataloxadunentzat edo izate itsuentzat. Zenbatenaz begiek urrunago ikusten baitute, hanbatenaz mundu gehiago atzematen da; mundua munduari dario gure gainean: girgileria huts eta mihi gabe batzuek othe dire? Ez othe dute adoratzailerik? Zabalduz dioaz jakitaten mugarriak: eder liteke ikusten balire izarretan uda aberatsak, negu biluziak eta adimenduaren lanak.

        Badire izarretan iduriz higitzen ez direnak. Ez dabiltza hek iguzkiaren inguru, ez dio agur edo khurrik egiten. Bakhotxak nausi edo errege bat diruri: Zer othe dire? Sinhets othe diteke hedatuak direla, hondo gabeko zeruan, gure ohatze ilhun hunen argitzeko? Uste izateko da hobeki bertze munduen iguzki direla. Ez diteke jakin zein urrun diren, izari guziez goiti dire. Bizkitartean hedatzen dute argia lurreraino. Bertzetarik hartzen balituzte ginharrak, ez letzakete gu ganaino hel hain urrundik. Nondik dute bere argia? Bertze izarrak baino urrunago dire, nahiz bardintsu diruriten andanan. Bertzek ez lezakete argi hekien tokitik. Ez ditu iguzkiak argitzen; berenaz dire argi, nola iguzkia. Bakhotxak behar du bere erresuma birungako herrietan. Zertako dire? Gure iguzkiak baditu munduak inguru: bertze iguzki hoiek zertako ez dire izanen izpiritudunak? Halakoez goiti doako Jainkoari bere erresuma.

        Deus guti da lurra goragoko munduen aldean. Haren ezeztatzea, osto baten adarretik galtzea bezala liteke munduko oihanean. Ostoa mundu bat da asko marmaloentzat: hura diruri lurrak zeruko eremuetan. Erran behar othe da hortakotz Jainkoak axola guti duela gutaz?

        Deus gutiak garen arren, Aita handi eta hoberen baten haurrak gare; artha du gutaz, eta badugu deskantsatzeko haren galtzarrean. Ezagutzen ditu mundu oro eta bakhotxa. Eskuinean dute guziek, hats eta ontasunen ithurri. Mundu batek galtzen duenean haren ezagutza, baliteke hor haren galarazteko; bainan ez othe da ukigarriago ikustea Jainkoa haren ondotik, sarrarazi nahiz berritz bide onean? Baldin Aitak jo nahi badu, gaizki othe da Semearen ararteko sartzea?

        Bainan gizona deus guti da munduko oihanean? Nahiz ba. Gauza handiak bezala, xumeak ere Jainkoak egin ditu. Batzuek ez dute unhatzen, ez bertzek nardatzen. Mundu ilumini handi ala ttipiak haren begiek dituzte argitzen, haren besoek higitzen, haren arthek zaintzen. Non dute bihotza nahi luketenek Jainkoak ez beiratzea lurrerat zeren den hobenduna eta gauza gutia?

        Uli edo marmalo batzuek gare; bainan Jainkoa ez da gu bezalako itsu eta herbal bat: ez du eskas ahal eta argi, heda dezake dioakon tokirat. Hark izate bakhotxarentzat dituen arthak neurtu behar dire handitasunak haren bihotzari zabaltzen diozkan mugarrietan. Ez diteke alde batetik ttipi, adimenduak bertzetik izari gabe handitzen duen Jainkoa. Mundu handienen arthek ez diozakete hets bihotza mundu ttipi eta beharrentzat.

        Hainbertze balio luke erratea Jainkoa unhatu dela bere gauzez, edo galdu dituela bere ahalak, ez dukela gehiago. Bainan horren sinhesteko, behar litezke erakutsi Jainko lan hasi eta ezin akhabatuz utziak. Bada halakorik? Ez othe dire loreak hastean bezain eder, landaren erroak nihoiz bezain xorotx eta egarri, hedoiak aberats, bihiak gordo, zuhamuak zardai, sua bero, horma hotz, elhurra xuri, abereak hazkar, ilhargia ezti, izarrak bizi, egunak arrai? Ez diruri nihongo arthek ahantzarazi diotzatela oraino Jainkoari lurreko beharrak.

        Diot gehiago: gal lezake bere erregetasun handitik, baldin hiltzen balitz ihizirik xumena haren nahia gabe: ihizi guziek baino gehiago balio du bada gizonetan azkenak. Balin bada bide bat goiti bethi luzatuz doana, bada bertze bat bethi ttipituz doana. Bat bertzeari doako. Goran dire mundu larriak; beheran, ttipiak. Izarra mundu bat da, bai kharloa ere. Lurrari darraizko zuhamu, jende eta herriak; arregan bizi dire marmalo osteak. Goran bezainbat bizidun bada lurpean. Zeruko eremuetan, begien eskasa gatik ez da gehiago ikusten; orobat lurrean. Gauza xumeak handirazten balituzte begiek, balukete bethi ikusteko. Orai bada, zertako gorde Jainkoaren arthei lurreko gauzak? Gorakoez artha badu, zetako ez beherakoez? Ez diteke handitasunean pasaia, ez balitz jausten gora doan bezain behera. Ikuspenek behar dituzte izartu haren arthak. Egiak lehertu nahi ditu hori ikusten ez dutenen begiak. Hainbertze gauza handi eta ttipiri buru ematea, gauza handia da, bainan Jainkoak ez du nihon athekarik, ez du berina beharrik ikusteko gora beheretan.

        Gizonaren begiak badioaz mendiz mendi, herriz herri, izarrez izar; bainan hein batetik urrun edo gora, oro akhabo dire hekientzat, nahiz adimenduak adirazten duen badirela oraino eremuak. Ageri diren guziak suntsiturik ere, balitezke oraino toki handi, eder eta distiantak, zeruko bidetan. Gizonak ez ditu hek ezagutzea; bainan izan ditezke adoratzailekin. Ez da hetaz mintzatu lurreko arimen ondotik ethorri dela sinhesten duguna: etzen ethorri bidean zer zen erraterat. Lurreko erregek egortzean aitzindari bat nahasi zaion herri baterat, ez luke deus handirik errateko bidean ikusi gauzez. Bainan behar bada noiz edo bertze zerbait adiraz lezake. Liburu sainduetarik athera diteke Erospena ezagutu dutela gorako herrietan, eta behar bada izatu ere dutela zenbaitek laguntza beraren beharra.

        Guk deus ez jakinik ere bertze arteko munduen beharrez, hangoak izan ditezke jakinsun gure erorikoaz. Adamek bazituen aria handiak Jainkoarekin eta aingeruekin, erori aitzinean; hortik harentzat argi gero izan ez dituenak. Aria berak izan zitezken bertze mundutakoentzat, eta galdu ez badituzte bekhatuaz, badukete gizonek baino ikuspen gehiago. Beraz, nola erresuma bazter bat nahasten denean, begi guziak harat itzultzen baitire, bertze eremuetan xutik egon direnak jar zitezken eroriari beira. Ikusi badituzte gizonak Jainkoaren kontra altxatzen, min izan dute; bainan hobeki baizen ez dute gero maitatu, ikustean etzituela hobendunak galtzen eta urrikian barkhatzen ziotela. Jainko gizonak berratu zioten bihotzeko kharra urrikalmenduz egin urratsaz; erospenako berriak jo zuen erresumaz erresuma, eta benedizioneak izan ziren bildots hilarentzat zeru, lur eta izarretan.

        Mundu bakhotxa erresuma guziko herri bat bezala da. Erresumak ez du izaririk. Doiean dakitzate gizonek bere lurreko mugarriak. Jainkoak ezagutzen ditu munduko gathen buru guziak; hark daki zenbat erreztun dituen gatheak: nolakoa etzen behar mundu neurriz kanpoko hoikien errepika, Jainkoak ithotzean hasarredura amodiozko odolaren itsasoan! Lurreko erregek odol ixurtze eta herri xahutzetan dituzte handitasunak. Maitagarriago litezke emanez bake nahasiei, jateko beharrei; holako lanei darraizkote urrezko lokharriak bihotzetan. Hola egin duten erregeak dire hobekien ikusiak: gaizki izanen othe zen bide horren hartzea gizonen Erospeneko?

        Eritzen denari darraizko etxe guziko arthak. Xirinboletan, amak itsasoz duen haurraz du bere bihotz min guzia. Irla batean sartzen badire leher egin duen untzi bateko gizonak, haurride oro herrian bat dire hekien erromesiatik atherarazteko: Gizonei lehertu zaiotenean zerurat eraman behar zituen untzia, etziren khexatuko eremuetan diren aingeru, izpiritu edo ahaideak?

        Bi ahur lurren gatik, ikusi dire erregeak soldadu eta inginadore biltzen. Lur hark izan balu adimendua, bazuken uste izateko hainitz balio zuela. Bainan etzen hura gatik ixurtzen odola. Lurraren aitzakian, urgulua eta nausi izan nahia ziren jokoan. Gauzak baino gehiago eginarazten du errankisunak askotan. Omenari itxikitzen diote eta itxiki behar ere erregek: bai Jainkoak ere! Lurra, gizona erori den tokia, gauza gutia zen, bainan erresuma handi bateko bazterra; maitatua behar zen urrun, othoitzak etziotzaketen guphide, etzioan hartaz bakharrik, bertze berrietan bazituen ahaide edo lagunak, eta etzuten othe sokhorritu nahiko?

        Ez du zeren nihork Franziari egin asikirik. Jainkoak beira haren haurra ukitzetik, haren soldaduen arlotatzetik, haren azken etxola larrutzetik! zinak eta minak lituzke laster. Altxa liteke enperadorea, irakitan jar ezpatalaria, odolean garbitzeko trufaren arrapoa. Holako zerbait egin zion ifernuak lurrari: debruak erorarazi zuen gizona, hedatuz sareak eta arimak biluziz bere garbitasunetik, eta etziren othe altxatuko herri on eta bihotzdun guziak? Erospenaren etsaiek ez dakite zer darasaten, ez zer nahi duten!

        Errege batek atzematen du haur bat oihanean, nigarrez eta biluzia. Badaramaka gortherat eta altxatzen du eskola hoberenetan. Ungi guziak izan ondoan errege ganik, haur dohakabe hark ematen du buruan khendu behar diola khoroa, bainan ezagutzen diotzate bere xede beltzak. Egortzen dute burdinetarat, urkhatzeko eguna ethor artean. Etzirurin nihor urrikal zitekela hartaz, ikusi ondoan haren beztasuna eta bere ungi egilearentzat izan zuen esker gabetasuna. Bizkitartean erregek badu seme nihon ez den bezalako bat. Min du aitari egin zaion laidoaz, bainan bihotza hain du on eta bera, non urrikaltzen baita hobendunaz. Ez dezake heriotzetik beira, haren burdinak hartuz baizen, hala da legea: hartzen ditu! Burdinei zioakoten heriotzea, eta orena hurbildua zen. Oro harritu eta ukituak ziren gerthamenaz. Nahi zuketen barkhamendu eskatu seme on eta hautu harentzat, bainan etzen parrik, hil behar zuen. Oro bilduak ziren herio tokirat, erdian zen urkhabera. Higaten da goiti errege semea; bainan burua hedatzean soka-lasterrerat, hor non korapilioa barraiatzen den! Haizkora hartzen du hiltzaleak, bainan hari ere hor doako burua! Oro jartzen dire oihuz: Grazia, grazia! Zerua mintzo da! Ez du nahi seme maite hori hil dadin. Grazia! Bainan oi gauza harrigarri ezin sinhetsia! Norbaitek dio: Ez, ez graziarik! Jarri da hiltzeko, hil dadiela!

        Nor dago oihuz? Erregeren semeak gathetarik atherarazi duena!!! Jendea othe diteke hura? Ez othe da zenbait aberek sabelean garraiatu eta nonbait arantze bezala arthiki? Areagoak dire Erospena ukhatzen dutenak. Ez dute nahi Jainkoan errairik, eta izan baditu, ezeztatzen dituzte!!! Bainan ez da gutiago ageri Jainkoari bazioakola Erospena; agindu ere zuen, gizona erori orduko.