II.
JAINKOA
LIBURU SAINDUEN ARABERA

        Lurreko lehen bortz liburuak Jainkoaz mintzo dire. Moises da hekien egilea. Berrehun eta berrogoita hamar urthe Jesus ethorri baino lehen Hebruatik Grekerat itzuliak izan ziren Ptolomeo Filadelfo deithu errege baten manuz. Bazakiten orduan eta aithortzen zuten orok nor zen liburu hoien egilea. Aitzineko mendetan ere sinheste bera zen. Badire mendez mende liburu hoitaz mintzo diren izkribuak edo gizonak: Malakias, Esdras, Nehemias, Daniel, Ezekiel, Jeremias, Baruk, Paralipomenen. Moisen liburuak Juduen eskuan ziren bethi; hetan zituzten bere legeak, eta Moises handizki aiphatua zen hekien ahotan, Jainkoak egorri eta argitu gizon bat bezala. Nahirik ere nihork, etzezaken ganbia haren liburuetako erakuspenak. Ezen hek ukitu nahiko zituenak deusetan, ukitu beharko zituen mendetako bertze liburuak ere. Batek berak beharko zituen arregin liburu zahar eta berri, gathibotasuneko aitzinean eta ondoan izkiribatu zirenak, populuak izkiribatzen ikusi eta gogoz ikhasi zituenak, Salomonen liburuak, Dabiden Psalmoak eta iztorioko liburu guziak, ez denaz geroz Testament-Zaharrean iztorio edo kapitulu bat Moises mintzo ez denik. Lan ederra beharko zen hori, eta bakharra munduan. Nola ere batek emanen zion bakhotxari bere mintzaira? Nola sinhetsaraziko populu bati hark berak egin liburua zaharra zela, bethi agurtu zuena? Uste du nihork populu batek ahanzten duela zer ikusi eta entzun duen bere egunetan? Etziteken deus uki Moisen liburuetan, oro bat bertzeari lotzen direlakotz: iztorioa, mirakuluak eta eginbideak. Israelitak Egiptoatik ilkhitzen dire hamar zaurien ondotik. Ihesi joaiteari darraiko Itsas Gorrian egiten den mirakulua. Jainkoak bere populuari egin ungi horren orroitzapena zen Bazko. Hortik lekhora, Sinaiko mendian ardietsi legea gogoratzen zuen Mendekostek. Beraz Moisen liburuak nihork ezin ganbiatuak ziren deusetan. Bainan egia othe diote bethi? Azken lau liburuetan Moises mintzo da berak egin edo ikusi gauzez, eta hoitan etziteken gezurti edo enganatzaile. Berak erakusten zuen gezurra gaizki zela; etzen handi edo nausi beharra nola nahi. Luzean gibelat egin ondoan, jarri zen buruzagi Jainkoaren oldez, eta etzuen izan saritzat laido, bihotz min eta hirriskurik baizen. Bere haurrak zituelarik, utzi zioten apheztasuna, lehen herrunka, Aaron eta haren ondokoei. Etzen nihoren ferekatzaile, etziotzaten bekhaiztu azpikoei zigorrada eta lege hertsiak. Agertu ditu hekien belztasun, gogortasun eta errenkurak. Ez ditu gorde Nadab eta Abiud bere iloben hutsak, ez eta bere anaia-arreba Aaron eta Mariarenak. Lainhoki agertzen ditu bere hutsak. Ez du bilhatzen aitzakia edo hitz goibelik. Egia dario garbiki. Bertzalde gauza ageriez mintzo da; ez nonbait urrun, bainan aldean gerthatuez; ez gauza iragankorrez, bainan berrogoi urthetaraino iraun dutenez. Ez da mintzo zurru-burruka eta nihork deus ezin ezagutuzko gisan. Izendatzen ditu lekhuak, gizonak, bilkhuiak, ezin gehiago xeheki, erraten dituen gauzen lekhuko hartuz ehunetan populu guzia. Ez da hola mintzatzen enganatzailea. Bainan enganatu nahi izan balu ere, ezin eginen zuen. Beharko zituen sinhetsarazi egia bezala, bere lau liburuetako erranak, nahiz gezurrak ziren, populua orroitu gabe; edo beharko zuen populu guziarekin elkhar aditu, orotan adirazteko, egin zituztela gerthatu etziren gauzak. Bainan nola sinhetsaraziko zion populu oste bati Itsaso Gorria iragan zutela oinez, berrogoi urthez bizi izan zirela eremuan zerutik jautsi ogiz edo janariz, Egiptoa zauriz estali zela, baldin holako deus gerthatu ez balitz? Non dire gizon aski zoroak uste izateko, hainbertze urthez, egin, ikusi eta entzun dituztela gauza egin, ikusi eta entzun ez dituztenak? Ez da ere nihoren buruan sarraraziko populu oso eta handi bat hain egiaren etsai izan dela gezur ezagutuan partalier jartzeko. Etzuen ere hartuko gezurti baten ganik legetan gogorrena, uztarri dorphena, gero gezurti hura jarri denean buruzagi, odolean garbitzeko hutsik xumena, eta ahalke gorria eramateko mendetan bere egintza goibelen gatik. Nahi izan balu ere populuak gezurra lagundu, gauza ezin sinhetsia eta nihoiz gerthatua, gezurra luzerat agertuko zen. Mendi handiegia zen, ez egiteko noizbait asiki eta zilho arinkeria, jelosia eta lainhotasunak, eta aukas ekharria izan balitz ere populu guzia behin holako gezur baten asmatzerat, ardiesteko nihongo gizonek etzuten omen bat, etzituen utziko izkiribatzerat haren bethiko ahalkea egiten duten gauzak: urrezko xahalaren adorazionea, hainbertze errenkura eta asaldura zoro. Beraz Moisen lau liburuetan egia behar da. Bainan Moises bethi Jainkoaren izenean mintzo da; haren izenean egiten ditu mirakuluak. Hark egiten zituenak, etzetzaken gizonak egin; beraz Jainkoa lagun zuen; beraz bada Jainkoa.

        Moisek lehen liburuan erraten du nola Jainkoak egin zuen gizona, nola ethorri zen uholdea eta nola gizonak hedatu ziren lurrean. Hoik guziak gerthatu ziren Moises sorthu gabe. Hoitaz mintzatzean ere, etzezaken nihor engana. Hoik oro bazakitzaten Juduek Kaldearretarik. Bere arbasoak zituzten Abrahamen aldetik. Egiptoarrek ere bazakitzaten, eta hekien artean luzeki bizi izan ziren Israeldarrak. Etzen Moises emanen hirriskutan nihoren trufa izateko, utz zetzakelarik bazterrerat erraten zituenak, baldin ungi jakin ez balitu. Mintza ziteken ere, nihork erratekorik ez izateko gisan. Hitz goibelak badire, eta asko gauza utz ditezke sobera xehatu gabe. Bainan etzuen holako beharrik. Lainhoki mintzo da. Ez diteke gezurti, Jainkoak eskutik ibili duen gizona. Jakindu zituen Jainkoa ganik edo ahotik ahorat bera sorthu aitzinean gerthatu gauzak. Bi mila eta bortzehun urthe ziren hartarik Adameraino, eta arte hori, nahiz handia dirurin, bortz bizik bethetzen dute: Adamek ikhusi zuen Mathusalem, Mathusalemek Noe, Noek Isaak, Isaakek Levi Moisen arbasoa. Errex zen beraz jakitea ahoz ere zer gerthatu zen aitzinean. Etzen hainitz gauza gerthaturik oraino, bainan denak ukigarriak ziren, izpirituetan erro egin zutenak. Badakigu ere zaharrek maite dutela gauza iraganez mintzatzea. Nork daki bertzalde etzen izkiriburik, edo bertze zerbait orroitzapen bide, hala nola tenplo, aldare, harrasi, lege, aztura edo kantak? Aski hortarik.— Orai erran nahi dut Moisen Jainkoa ganik ikasi zituela egiak. — Haste hastetik haren legek garaitzen dituzte ondoko mendetan nihongo jakinek erakutsi dituzten guziak. Ez da behinere ilkhi gauza handi eta adimenduzkoetarik; ondokoek zaurthu dituzte egia eta izpiritua. Nola ordean, menden gau eta sinheste goibelean, gizon bakhar batek, bere ahal xoilekin, atzemanen zuen erakuspen bat guziz gorakoa? Etzuken Egiptoarretarik athera. Sinheste zoroenak zituzten haren egunetan. Etziotzaten Kananearrek ere erakutsi; eskuz egin Jainkorik bezik etzuten. Jainkoa izan zuen, Jainkoa nausi. Bazakien ondoan ere hura berekin zuela. Bertzenaz nola aginduko zioten lege begiratzailei sari Jainkoak baizen ezin emana? Ez dire gizonen meneko bizi luzea, bakea, zoriona, aroen gaindi ona, behar orduko uriak; eta hoik guziak seguratzen ziotzaten ungi zabiltzanei, hala nola gosete, agorte, azote, izurrite eta gerlak, gaizki zabiltzanei. Haren agintzak bethi gerthatzen ziren; beraz Jainkoaren izenean mintzo zen; beraz bada Jainkoa.