VII.
JAINKOAREN PROBIDENTZIA

        Jainkoa da gauza guzien giderra. Deus ez da gerthatzen ustekabez. Oro egin ditu, oro badabizka, eta gauza guzientzat arthak darraizko. Ez diteke iguzkia argiz gabe, ez Jainkoa axolaz. Aitak begiak haurren gainean ditu; Jainko Aitak ikusten ditu nahi edo ez ungi eta gaizkiak, sobera eta eskasak. Biden aphaintzailea da orotan. Betan eta oihuz egin zuten Aita-Saindu Pio bederatzigarrena. Postan zioan Imolatik Erromarat. Italian karrosek bethi hainitz jende bilarazten dute. Kardinal baten karrosa, eta kardinal Erromarat orduko Aita-Saindu ziteken baten karrosa, etzen nolanahi joaiten ikustekoa. Marxetako herri ttipi batean, jende oste batek inguratu zuen beraz Mastai kardinala. Oro beira daudelarik, heldu da uso bat, eta jartzen da karrosaren kukulan. Oihuz eta eskuz joka hasi ziren: Biba! Aita-Saindua dakhar karrosak. Egin zituzten egin ahalak usoa haizarazteko oihuz, bainan etzuten higirazi ere. Hartu zuten seska bat, emeki kirtzikatuz hegaldarazteko. Abiatu zen goiti, bainan itzuli zen egin ondoan, berriz hartu zuen karrosa gaineko tokia. Berritu ziren deihadarrak: Biba! biba! Imolako aphezpikua Aita-Saindu izanen da, Aita-Saindu izanen! Bozkarioak gaindi zuen. Amakatzen dituzte zaldiak harrabots guziekin; bainan oihu, arruden burrunba, eta azote klakakoen gatik, bere tokian egon zen usoa, Erromako athetaraino: zenbait egunen buruan Mastai Aita-Saindu zen!

        Lurreko makhurrek sorrarazten dituzte errenkurak; bainan nork erran askotan ez dela bakhotxa bere minen ithurri? Napoleon hasi zenean egiten Erromako erregeren jauregia, hargin nausiek poxolu aurkitzen zuten Simon deithu zapatain baten etxola, Passy inguruan. Mintzatzen dute zapataina eta erosi nahi diote bere tokia. Galdetzen diotzate hogoi mila libera. Laneko buruzagiek handi atzeman zuten galdea; bainan zenbait egunen buruan erori ziren hartarat. Bitartean zapatainak izan zituen sustaitzaileak, eta galdetzen ditu berrogoi mila libera. Galdea berrehunetan sobraniatua zen; utzi zuten Simon bere gisa, eta hasi ziren lanean, arrunda handiago bat hartuz eta urrunago-danik. Bainan hala ere, ikusi zuten deus ederrik etzezaketela egin, Simonen etxola gabe, eta badioazko bigarren galdearen topatzerat. Berritz ere Simonek galdea goratzen diote, eta nahi ditu hirur hogoi mila libera bere etxolaz. Eskaintzen diotzate berrogoi eta hamar mila; bainan ez du ardit batez ere jautsi nahi beherago. Enperadoreak orduan erran zioten bere gizonei gehiago ez emateko, eta etxola uzteko bere jabeari. Zapatainak ezagutu zuen laster bere hutsa: berak hetsi zion athea zorionari. Joan zen ondotik eskaintzerat etxola, behin berrogoi eta hamar mila, gero berrogoi mila, gero hogoi mila liberetan! Bainan hirriz eta trufaz itzuli zioten burua. Handik bi urtheren buruan, Simonek saldu zuen etxola ehun eta berrogoita hamar liberetan. Erreka jo zuen, burua galdu, eta erroen etxean hil zen 1846ean.

        Sinheste gabe bat mintzo zen bilkhuia batean, khendu nahiz bezala Jainkoaren orroitzapena bera. Ez da Jainkorik, zion oihuz! Balin bada, mintza bedi! Hori erran zueneko, ihurzuri batek arthikitzen du tirabiraka. Guziek uste zuten hila zela, bainan bi orenen buruko ethorri zitzaion adimendua: etzuen hargatik gehiago galdetu bazen Jainkorik.

        Negu aldeko jaun batek saldu zituen bere gauza guziak zorrei buru emateko, eta husterat zioan berrogoi urthe hartan bere aita-amekin ezagutzen zuen etxea. Etzakien norat jo, norat itzul. Hauzo batek erosten du hura zagoen etxea, eta noiz ere baitzioan husterat, heldu zaio, erranez: egon zaite zure alderdian. Zure gatik erosi dut etxea. Min nuke, min handiena, ez bazindu egiten nik nahi bezala. Nik egin dudana hanbatenaz hobeki ikusi behar du zure bihotzak, non bera gai izanen baitzen bertze horrenbertzeren egiteko. Berthuten saria zen hori.

        Aspaldion ahal bezala bizi ziren bi senhar emazte zahar eta prestu. Gizonak erosten diotza berrogoi sosetan soldadu eri bati galtza hari lodiz egin batzuek. Barraiatzen hari delarik, emazteak gerrian atzematen diote paper biribilkatu bat, ematen dioena berehala senharrari, erranez: ikusazu zer den saindu hau; bardin zuk badakizu irakurtzen. Gauza begiztatu gabe ungi, senharrak erraten dio: Errepublikako asinata da; holako ederrik ikusia nago gazte nintzenean! Gure aita zenak bazuen holako orga bat ximinia zokhoan! — Zertako da hori, galdetzen dio emazteak? — Deusetako orai, eta lehen diru atzemateko. Bizkitartean pulita da; dugun itza leiho ondoan. Erran bezala egin zuten. Handik zenbait egunen buruan, heldu zaiote hauzo bat, eta ikustean paper hori, erraten diote: Ho, ho! Noizdanik tapizatzen duzue sukhaldea bankako billetekin? — Paper hortaz mintzo zare, erraten dio emazteak... Ah! asinata hortaz, dio senharrak? — Paper edo asinata, errazue nahi duzuena, bainan mila liberako billeta da, eta nahi duzuenean bilhakatuko duzue diru. Ez diteke holakorik, diote hirrikitan senhar-emaztek. — Izankidin baino gehiago da, hala baita, dio hauzoak; eta jakiteko laster eta hobeki, goazen bankarat. Etzuten bertzerik galdetzen zaharrek; bainan nola itze eta irinez lothu baitzuten papera, etzen errex osorik atheratzea. Nahiak ematen du inginu: sahetsetik azpiko adrilua karrakan janez, bildu zuten nolazpait papera, kisu eta mortero zariola. Arras ona atzeman zuen bankierak, eta eman ziotzaten mila libera hartan truk: Bide hortaz behar bada oraino Jainkoak saristatzen zituen bere bi haur!

        Beauregard, predikari handi batek, hainitz erran zuen egun batez Jainkoak bere haurrez duen arthaz. Etxerat zenean, gizon batek bi hitz egin nahi izan ziotzan. Jarrarazi zuen eta hedatu zion beharria. Atzeak erran zion: Jaun apheza, mintzatu zare ezin gehiago hobeki; altxatu duzu jaunaren ontasuna; bainan beldur naiz othe den ere Jainkorik batere. — Nola! Zer darasazu, gizona, erraten dio aphezak? — Bai, jauna, beldur naiz Jainkorik othe den edo deus ikusten duen. Ori, ikusazu zeorrek: baditut hirur haur eta emaztea; zur lantzaile bat naiz. Egin ahala lanean hari gure etxeko guziak. Ez diogu nihori gaizkirik egin, ez egiten... — Sinhesten ditut hoik guziak, bainan zer nahi duzu hortik athera, galdetzen dio aphezak? — Huna zer nahi dudan: hil hunen hamarrean egin behar nituzke paga batzuek, eta ezin eginen ditut. Lehen aldikotz jan beharko dut ene hitza. Hainitz athe zor derautenetan jo ondoan, deus ezin bildu dut: ithotzerat noa! — Nola gogoeta horrekin ethorri zare ene predikurat? — Etzen ene xedea zure entzuteko. Eliza inguru nindoan, ikusi dudanean jende oste bat han sartzen. Galdetu dut berri, eta erran dautet predikari handi batek behar zuela mintzatu. Sarthu eta egon naiz. Entzun zaitut azken hitzeraino, bainan ikustean ene burua, izan dudan artha bethi nihori gaizkirik ez egiteko, eta ez jakin norat joka, ez dezaket ikus Jainkorik badela. — Zer! ene gizon maitea, zure xede tzarrarekin sarthu zare Elizan, entzun nauzu, niganat ethorri zare, erran dauzkidatzu zure minak, eta hoik guzietan ez duzu oraino ikusten Jainkoaren lana? — Hoik guziak zerbait dire naski; bainan nork eginen du ene paga hilaren hamarrean? Beauregard ukitua zen bihotzaren zolaraino, eta erran zion: Sinhesten dut ez duzula gaizki handirik nihori egin, etzarela beharrean zuregatik, eta ez nauzula atzeman nahi: Zenbaten zorra dukezu? Ez naiz aberatsa; bainan lagun zaitzaket. — Ah! jauna, bihotz ona duzu; mila luisez petik oro arrima netzake. Beauregard altxatzen da ekhartzen ditu kutxa batetik ehun eta berrogoita hamar urre. Ematen diotza gizonari, erranez: Axkidea, horra zuk behar duzuna. Ez nuen neorrek izanen diru hori; bainan egun hoitan ene prediku zenbaitetan gerthatu zen andre batek egorria nuen norbait beharri emateko: erranen duzu oraino ez dela Jainkorik edo ez duela begirik?

        Indietan zabiltzan bi jaun aphez arimen ondotik. Baitezpada batek sarthu nahi izan zuen oihan handi batean, bertzeak kontra egiten zion arren, beldurrez gal ziten. Noizbait heltzen dire hesiz egin etxola baterat. Han atzematen dute agure bat hil hurrena. Aphez ezkertu nahi izan zenak galdetzen dio eian ezagutzen duen Jainkoa? Badakit, ihardesten dio, badela norbait egin gaituena; bainan ez dakit nor den, nahiz ungi nahi nuken ezagutaraz balezadat bere burua. Hark egortzen gaitu, erraten dio aphezak; erradazu eian hil duzun nihor, zure lagunek bezala? — Ez dut nihor hil, zeren ez bainuen nahiko nihork ni hiltzea. — Ebatskorik egin duzu? — Ez dut deus ebatsi. Gauza handirik ez dut, bainan denak ere ez nuen nahiko nihork eramatea; hartako nik ere utzi diot bakhotxari berea. — Erran duzu gezurrik? — Zer da hori? — Bere uste edo egiaren kontra mintzatzea. — Ez dut holakorik egin. Zerbait erraten dautedanean, atsegin dut zinez mintza zaizkidan, eta nik ere egin behar dut bertzek niri egitea nahi nuken bezala. Miratu ondoan xoko guziak, jaun aphezak ikusi zuen agureak etzuela bekhatu handirik, entzun zuelakotz Jainkoak zuzenerako gu baithan eman duen legearen oihua. Erakutsi ziotzan labuzki egia beharrenak; bainan bathaioa nahi zuela erran zionean, urik ez! Bi aphezetarik bat joaiten da bilha, eta nihon ez du xortik atzematen. Ja etsitua zuen aski hurbil nihon bazitekela, zuhamu osto zabal bat ethorri zitzaionean begietarat, trenxoin bat ur bederen gainean! Bathaiatu zuten gizona eta ikusi hiltzen bozkario handienean: Ez othe zen hor Jainko lanik?

        Guziek ezagutzen dute Robespierre, entzutez bederen. Egin zuen behin aithor hau: zer nahi dute sinheste oro oinetan ematen dituztenek? Ezdeustasunak othe da aphostolu beharrik? Nork egorri ditu erraterat Jainkorik ez dela? Su eta khar dire erakuspen horrentzat, eta ez dute herriko ginhar bat. Zer nahi dute. Sinhetsaraziz deusik ez dela nihon, oro ustekabe itsuaren lanak direla, ungi eta gaizkia bardin, eta arima hats bat hobiraino dirauena?