II.
JAINKO-GIZONA

        Bera eman zen Jainkoa Erospenako bidetan, Jainko bezala galdetuz justizia, eta gizon bezala pagatuz zorra, gizontasunaren eskasa bethetzen zuelarik jainkotasunaren gaindiak. Hitz eman zuen emaztea ganik sorthuko zela norbait lehertuko ziona burua suge enganatzaileari eta gizonak atherako zituena lezetik. Mendez mende agintza hori erreberritu zitzaioten Noe, Abraham, Isaak eta Jakuberi. Moisek izkiribuz ezarri zuen. Hastean nihork etzakien non eta nola sorthu behar zuen Salbatzaileak; bainan gauza argituaz joan zen; ezagutu ziren urrundik populu eta etxe, haren ethorki beharrak. Gizona behar zuen, Ebaren adarretik zenaz geroz; bainan indar handiz dohatua ere behar zen, lehertzeko etsaiaren burua. Lurreko nazione guzien gainerat deithu behar zituen benedizioneak; berezia behar zen, ororen igurikimena, esperantza eta nahia; salbamendu, nausi, argi, aria berriko buruzagia, bethiko apeza, justiziazko iguzkia, sainduen saindua. Lau mila urthez holako agintzek ernatzen dituzte gizonak. Patriarkak dire lehen argituak, populu bat bada hautatua; badire othoitz eta sakrifizio, itxura ezin ahantziak, profeta ethortzekoaz bethi mintzo direnak. Altxatzen, suntsitzen, baltsatzen dire erresumak, errexteko Mesiaren bitoria, Patriarkak hiltzen dire hura ikhusi nahiak; gozatu nahi lukete justuek; etxe orotan dire hari bizia eman nahi lioketen emazteak. Hiltzerakoan Jakubek erakusten du; Danielek badakitza urtheak, zeinen ondotik hilen baitu eta ukhaturen bere populuak. Sarthu behar du Zorobabelek egin tenploan, Aggeaz eta Malakiaren arabera, han du bere etxea, hango Jainkoa da. Mikeak Bethleemen sorrarazten du. Dabiden adarretik behar da, eta Biriina behar du ama, dio Isaiak. Bide egiteko bezala, aitzinean doako morthuan oihu egin behar duen bat Judako hiriei: huna zuen ganat heldu den Jainkoa. Hura ikustean jendek erranen dute: gure Jainkoa (Jer. 23 eta Is. 25). Itsuek ikusiren dute, gorrek entzunen (Is. Ib.) Akhabo izanen dire sakrifizioak; Berbo dibinoak hartzen du gorphutza (Ps. 39). Jerusalemen sarthuren da itxura goibelekin, bainan ezaguturen dute errege eta salbatzailetzat (Zak. 9) Hilen dute, erran duelakotz Jainkoaren Semea dela (Sap. 2) Joanen da heriorat bildots bat bezala bekhatuen gatik (Ps. 53). Salduko dute hogoi eta hamar Korradutan (Zak. 11). Ez diotzate bekhaiztuko thu eta beharrondokoak, gaxtaginekin emanen dute (Is. 50 eta 53). Zehaturen dute, itzaturen oin eta besoetan, kheldarrez aseren, biluziren (Ps. 21). Jautsiren da hobirat, guti han egoteko: saindua ez da usteltzen (ib.) Utziren du lurra eta ardietsiren orotako eta bethiko erresuma (Dan. 7).

        Hitz hoik guzien arabera, Mesiaz Jainkoa da. Noren baithan gerthatu dire? behar da jakin salhatzekotz. Ethorri bada, mintzatu da eta erakutsi ditu bere xedeak. Ezagutuz geroz xede hek, behar dire bethe, ez da ametsetan egoterik. Errege batek egortzen ditu bi gizon perlaketarat, erranez noizko behar duten gibelat ethorri. Bat joaiten zen gau guziz itsas bazterrerat argia eskuan, eta egiten zuen lo egunaz indar biltzeko. Bertzeak jostetan zaramazkan egunak, eta etzituen sobera gauak lo egiteko. Bizkitartean bazioan ametsetarik itsas hegirat; bainan ez baitzakien zer hari zen, perlen orde, maxkurrak biltzen zituen otharre baterat. Etxerat zenean, husten zituen kutxa baterat, eta bazioan oherat. Ametsik ederrenak egiten zituen bere perlez, eta iratzartzean, uste zuen egiak zirela. Burua hartua zuen bezala jostetez, etzituen nihoiz bere lanak argitarat ematen. Gortherat ethorri behar izan zenean, lehen perlaketariak erakutsi zituen erregeri harri hautuenak, eta ardietsi zuen hiri bat saritzat. Bigarrenak etzuen gutiago igurikitzen bainan etzuenean atzeman bere kutxan zenbait maxkur huts baizen, zer harridura! Trufatzat hartu zuen gauza erregek, eta leherrarazi zuen amets-zalea bere peskaren azpian. Egiten dutenek Salbatzailearen arabera, izanen dute saria bainan zorigaitz ametsak aski zaizkotenei!

        Mende zaharrean etziren xoilki Juduak igurikitzen zutenak zeruko norbait, gizonen argitzeko. Duela bi mila urthe, sinheste oro goibelduak ziren alegia eta asmu berriz; bainan higan nahi duenak gorago, atzemanen du Jainko baten sinhestea, eta Jainko hari darraizko Inkarnazioneak edo gizon egiteak. Erresuma zaharrenetarik da Sina: onhesten zuen Jainkotzat Trimurti, hiru presunetako Jainkoa. Presuna hekien izenak ziren Brahma, Vixnu, eta Siba. Hiru presuna berezi hoik bazuten batasun handiena. Hekien itxurak batzuetan egintza bereziekin dire, eta bertzetan hiru buruekin gorphutz berean. Erromano eta Grekek bazituzten hirur jainko nausi: Jupiter zeru-lurretako, Neptunio itsasoko eta Pluton ifernuko. Egiptoako Trinitateari zarraizkon Isis, Osiris eta Hor. Oraiko Fransesen lurrean, Gallegoek bazituzten Esus, Taranis eta Teutates, Trinitate Jainko bat iduria egintza bereziekin. Ez dire hoik sinheste zaharretan atzematen diren Trinitate guziak; bainan ez naiz gehiagoz mintzatuko; ezin akhabatua liteke.

        Badire gizon jakin eta handiak, Jainko, gizon edo Inkarnazione hoik salbatzailearekin izartu nahi dituztenak. Errex da nor nahiri erakustea ez dutela Jainko dohainik, ez dutela ere bizirik izan zenbaitek. Jendez trufatzea liteke hoikien jainkotasunerat altxatzea. Hoiki lotzen dire Jainkorik nahi ez dutenak. Zurubian behera dioaz, argirik ez ikusteko, oro nahasiz eta baltsatuz. Bainan hedoiek bide egin behar diote iguzkiari; hori guziak ez dire urre; gezurra egiaren itzala da: profeta egiazkoek sorrarazi dituzte gezurrezkoak! Zenbait gizonek Jainkoarena egin nahi zuten, ximinoek gizonarena bezala!