XXXIII
BERRI-ONA

        Gau sorgintsua zirudin, Basurdi Lartaun'enean azaldu zan gau arek, Olentzero gaba aren antzera, Txitxi-burruntzi gaba aren antzera.

        Sortaldeko illargiaren adarrak mendi-tontorren isla beltzak ager-erazten zitun. Ego-aize epelak jotzen zun. Eta noiz edo noiz, lzartxo ametsetan jartzen zun, «Kli-klo» ezti ura entzuten zan beresietan. Eta an beko artzayen alkar arteko solasa:

        -I,... ta zer arrayo ote zekarren Basurdi orrek?

        Alako batean, oju luze bat entzuten da, ixil-illun artan, eta mendi-tontorreko arri kotor zaarrak jorik, Aralar'ko oyartzunak irazartzen ditu.

        Bereala, eztarri berriek, mendirik-mendi ta ibarrik-ibar, luzatzen dute, ego-aizearen egaletan, Lartaun'en irrintzi ezaguna.

        Ba-zirudin arbasoak, bere aspaldiko lozorrotik esnatuta, kanta zaarrak ematen asi zirala, mendi-isla ayetan jeikirik.

        Irten dira bere txaboletik artzai guziak, bere makillak eskuetan, deadarka:

        —Zer da au...? Nork deitzen gaitu...? Zer nai digute...?

        Eta Aralar'ko su aundiari begira:

        —Berri aundi bat diau, iñolaz ere... Ona ala txarra, bañan...? Nork igarri...! Ba du onek, bear bada, Basurdi'rekin zer ikusirik... Zerbait berexi ta premiazkoa zekarren, gaur onara zetorrenean. Nola bestela, gure aurretik, orren arin eta jaramonik egin gabe, igaro...? Arduratsu ta illunkerako betartea zizuen... Berri txarren bat ote zun...? Etsai berrien sakailketaren bat, agian...? Zergatik, bañan, orain artega jarri...! Biar dana ikusiko...

        Urrengo goizean, mendiko bide-txigor guziak artzayez beterik ageri ziran. Aralar mendi kateko artzai jaun zarrak ziran. Lartaun'enera iritxi ta:

        —Zure deya entzun dugu, jauna, ta emen gaituzu danak.

        —Bai, gauz aundi bat nizuen azaldu bearra, jaunak.

        —Zer... Berri gaiztoren bat...?

        —Ez,. ez. Ez al dira berri guziak beti gaiztoak izango. Gaurko au, berri zoriontsu bat duzute...!

        —Zer da, bada, Lartaun?

        —Entzun, jaunak...

        Eta ardi-larruetan exeririk eta bere makillak eskuetan, aitagoi agurgarriari begira jarri ziran danak.

        —Sarri mintzatu nauzute, jaunak, Aitor'ek, bere txabol ontako, ondorengo oki utzi zigun ondare, elezar eta izkutuaz. Bart, izkutu oyen kateko azken ale, ta alerik eder eta buruena agertu zait, jaunak. Ta zuei bereala azaldu nairik, batu zaituztet emen, jaunak. Azken ale eder eta buruko au, bat-batean erakutsi baño len, utzi bezaidazute kate osoa azaltzen...

        Eta artzai jaun guziek, etzegoela gaur eztabaidarako biderik, eta gauz aundiak zitula Lartaun'ek azaltzeko ta, bi belarriak luze-luze, txintik atera gabe azkeneraño entzuteko, prest jarri ziran.

        «Aitor —asi zan Lartaun aundikiro—, Aitor, gizon aundi, eder eta agurgarria... eiztari purrukatua zan.

        Eta, bera bizi zan Atlantida, ugarte eder artan, ezin zezakeala gauz aundirik eizatu ta, larruz egindako txalupa batean sarturik, sei gazteen arraunen indarrez onara, Euskalerri'ra etorri zan.

        Bei, bisonte, zaldi, basurdi: Atlantida'n iñoiz ikusi gabeko pizti ederrak zitun emen eizi-gai. Danak eiztari onak ziran. Iñor ez bañan, Aitor añakorik. Orregatik, bera zan danen buru.

        Aitor'ek sei alaba zitun, seirak ederrak. Eta bere sei alaba eder ayek, bere sei eiztari yayoekin ezkondu zitun. Eta gero, Atlantida eder ura betiko utziz, onara bizitzera etorri zan bere ayekin.

        Aralar'go gain ok artu zitun Aitor'ek bere etxaldetzako, bere sui Uasko ta alaba Illargi'ren lagun. Eta beste bost suyak, baste bost bazterretan zabaldu ziran: Bardul Gipuzkoa'n, Karisti Biskai'an, Autrigon Araba'n, Lapur Akitani'n, Xubero Tardets'en.

        Aitor'ren alabak seme asko izan zituzten. Eta Aitor'en billoba ok jantzi zituzten Euskalerriko ibar eta esku-alde geyenak. Uasko'ren semerik ospetsuenak: Napar, Erronkal, Baztan, Olearso, Aragon, Erriotza...

        Urre-aroa zan, orduan. Eta anai zitun gizonak abere guziak. Eta zugaitzak bere gisara zetozen etxera. Eta ezti ta esnezko ibayak ageri ziran zelayetan. Aldapa gabeko zelai ederra zan lurralde guzia. Eta bertako landare guziak iztun ziran. Landare guziak iztun, enborretan jayotzen dan goroldio, belar kaxkar ori izan ezik. Mari'k, beñola, gaiztetsi bait-zuan...

        Eta ala, zelaiz-zelai, egurastu orde, zijoan Laño, jaun Eguzki ta andre Itxaso'ren alaba politari, lore guziak, burua makurturik, agurtzen zioten.

        Eta larrosak: Agur Lañotxo, ziotsan, nora zoaz polita, buruko adats ugari orrekin. Nai al duzu nere ostotxo gorrien soñekoa?

        —Bai, enetxo, bai. Eta Lañotxo, larrosa gorriaz, jantzi zan goitik bera.

        Eta ubel-liliak:

        -Agur, Lañotxo. Nora zoaz polita, larrosa gorriz jantzirik? Nai al duzu nere kolkoko lurriña?

        —Bai, enetxo, bai. Eta ubel-lilien lurriñaz betetzen du kolkoa Lañotxo'k.

        Eta sagar-loreak:

        —Agur, Lañotxo. Nora zoaz, polita, orren ondo jantzirik eta lurrin gozo orrekin? Nai al duzu nere lorien zuri-gorria?

        —Bai, enetxo, bai. Eta sagar-lore zuri-gorriz jazten ditu Lañotxo'k bere masail beteak.

        Ibilli ta ibilliz nekatuta, goroldio biguñen gañean exeri zan Lañotxo, atseden bidez. Eta goroldio apala Lañotxo'ren azpian ixillik zapal-zapal egin zan. Eta atseden pixka bat artu zunean, goroldioari begiratuta, Lañotxo'k:

        —Goroldio gaxo ori, zapaldu egin aunat... eta ik, gaxo orrek, ez dun txintik ere atera. Miñik artu al dun, esan?

        Eta goroldiok tutik ere ez.

        —A gaxo ori, ez din iñork izketan erakutsi? Nik erakutsiko diñat, ba. Ara, ni emendik igarotzean, au esan bear didan:

        Agur, Lañotxo, nora zoaz, polita, larrosaz jantzirik, lurrin goxokin eta sagar-lorezko musu eder orrekin? Nai al duzu nere oe onen gañean apatx atseden ?

        Eta goroldioak, iñoiz ez eta, ara or nun asten zaizuen izketan:

        —Agur, Lañotxo, nora zoaz, polita, larrosaz jantzirik, lurrin goxokin eta sagar-lorezko musu eder orrekin? Nai al duzu, nere oe onen gañean, apatx atseden?

        —Ola, ola, goroldio. Ola esan bear dun, ni ikusten naun guzietan.

        Eta Lañoa aurrera joan zan. Eta idoro izan zitun guziei, goroldioaz gertaturikoa esaten zien.

        Batzuei on iritxi zitzayen, eta bestei gaizki Laño'ren egite au. Mari'ri, batez ere, iritxi zitzayon gaizki, Laño'ren goroldioari izketan erakustearen esku luze ori...; eta aserrez beterik, Laño'ren okerra gogor zigorkatzea erabaki zun.

        Mari'k, bere bigarren seme Odei gaizto, giltzapean lotu ta gorderik zeukan, ordurarte (urre-aro bait zan). Eta Eguzki, bere seme ona, zegarren bakarrik, gure ortzi ederrean.

        ltsaso zabalez maitemindua bizi zan Eguzki. Eta muxu ta muxu beti, itsas-kolkoko ur urdiñak laño mee biurtzen zitun. Eta ok, muxuaren beroa galtzen zijoaztenean, euri-tanta gozoetan lurrera ixuritzen zitun.

        Eta, or joaten ziran, gero, eroxko aski, xaltoka, kantaka ta irri-karkaraz, iturritik gora, mendi egaletik bera.

        Ta zelayetan ta muñoetan kiri ta kiñu ari ziran Eguzki'ri, belar, lore ta landare guzietatik, kiri ta kiñu Eguzki'ri beti...

        Laño'ren egite makur ura ezkeroztik; bañan, dana aldatuta gelditu zan. Jaun Eguzki ederra gorde-erazi, ta Odei okerra, zeukan giltzapetik atera ta, mundu ontara bota zizuen Mari aserrekoyak.

        Ori izan zan Mari'ren zigorra. Nolako zigorra ordea! Aize zakar bat agertu bai, ta beltz, oso beltz biurtzen dizue lenengo Laño polit ura... Beltztu, loditu, gaiztotu, amorruz bete... Ta amorru artan, alkar joka jartzen dizkitzue odei guziek, trumoi lazgarrietan, eta tximist ikaragarrietan.

        Eta goiko tximist-arrien kaxkak beko abere ta gizonak suntsitu zituzten, eta goiko tximist-adarren suak beko bazter politak erre.

        Gero, Odeitzarrak bere barren beltzak zabaldu bai, ta, lengo euri-tanta gozoen ordez, ugolde gaitzak bidali zitun gure lur madarikatu ontara. Eta ugolde onek eraman zitun itsasora, lengo arriak eta suak oraindik tente utzitako gauz guziak.

        Eta lur guzia ondatuta utzi zizuen, artezituta, ebakita, sakonduta..., lengo zelai ta ordeka guziak, mendi ta ibar, zulo ta tontor biurtuta utzi zizuen.

        Etzuten, ala ere, danak zigor berdiña artu... Laño'ren sendi guzia betiko galdu zan. Laño'ren egitea on-iritxi zutenak, Urre-aroa galdu, ta mundu erkitu ta sorgindu ontan gelditu ziran. Eta Laño'ri jaramonik egin ez, eta aren egitea gaitzetsi zutenak, lur erkitu ontan ezin zirala bizi, ta bere urre ta abereski guziekin, lurpeko zuloetan sartu ziran.

        Maitagarri ta Jentillak dira ok. Txurrumurru'ko ta zuloetan bizi diranak. Indar ta aal aundiko Jentil ok egin zituzten zulo aundi oik. Eta gero, idi-larruetan emengo urre, landare ta gauz on guziak bertara aldatu. Ta an bizi dira arrezkero, barruko jauregi ayetan, an bizi dira bere andereño Maitagarriekin.

        Ez giñan gu betiko galduak geratu ordea! Aitor'en belauneko eta nere aurreko Egu'ri berri on bat eman zion Mari'k. Gaizkatzalle aundi bat jayoko zitzaigula: Kisti. Eta izar bat izango zala Kisti onen zantzua. Adar luze ta argi berexizko izar aundi bat.

        Eta ala, ludi guzia sorginduta ta gaiztotuta gelditu bai-zitzaigun, Laño'ren egite ura ezkeroztik ere, ortzia argi ta on agertu zaigu beti. Eta ara begira eman dituzte ordurik geyenak, Aitor'en belauneko guziak, izar berexi ura noiz ikusiko.

        Ara begira ere nik ortzkarbiko gau guziak, nere urte luze oetan. Alik eta nere begi oen argia iya galdu artio. Ala, atzo illunarrean, Mendaur'ko artzai, Basurdi ori, Kisto'ren berriekin agertu zitzaidan.

        —Bai ote...? Esan nun nere kolkorako. Nik aren zantzuzko izar ura oraindik ikusi ez eta..., Kisti jayo dala...?

        Atera nintzan ba, atadi zabalera. Ta ortzi ederrera begira jarri. Ezin nizkitzuten, bañan, nere begi nekatu ok ondo zabaldu. Eta nere alboko Lekobide ta Garo'ei:

        —Zuek zerbait ikusten al duzute?

        —Zer ikusi?

        —Or ortzian, adar luze ta argi berexizko izar aundi bat ..!

        —Aaa bai, aita bai...! Ara nun dan, an illargiaren ondoan...!

        —Or da, ordun...? Ona, ona, nere semetxuok! Zabaldu, zabaldu ondo, nere erdi itxitako begi ok. Ola, ola. Nun esan duzute?

        —An, aita, an. Begira an, Illargiaren ondora.

        —Aaa... bai, bai... Ikusten dut, ikusten... ikusten...!

        Bai, jaunak, bai. Aspaldi agindutako, izar berexi ori ikusi dizutet bart. Adu onak gauzka. Aro berri bat asi dugu gaur. Poztu zaitezte danok nerekin.