XXX
BASURDI BERRIZ

        Bere animako gertuera bezin aurreratuak zeramazkin lzartxo'k bere arrio-lanak.

        Eta ala, Urdiñe'nean bereala agertu bearrean, inguruko baratz eta zelai ederretara zijoan sarritan beste bere kristaugai lagunekin bat, eta elizan entzundakoak auznartzen, eta udaberriko edertasun ayetan bere biotza alaitzen.

        Urdiñe'nean nai izaten zun, illunarrerako, lendanik dakigunez. An ere, eta aren zai egoten bait zan, ordurako, Erko beti. Eta ainbeste ta ainbeste gauz zituzten alkar esateko...!

        Izartxo maiz, alakoetan, kolkoa larrosa ederrez beterik, eta maraguriz egindako, uztai gorria lepotik zintzillik, agertzen zan etxera.

        Lore-zale purrukatua zan da, iñun topatzen zitun lore guziak eskuratu ta etxera ekartzen zitun. Larrosak maite zitun, batez ere. Erko'k kutsatuta ote? Eta larrosetan, margo gorrizkoak; eta ayetan potokoak; eta ostoak baño, usaya nayago.

        Orregatik sartzen zitun kokoan, lorez betetako baratz eder batean zegoela, bait zirudion ala. Larrosetan bezin atsegin zebillen marrubietan ere. Azi ta lore zabalduaz eder ageri ziran belardiak Eta oinpean zanpatzean, lurrin gozo zabaltzen zuten.

        Eta, gero, ayen azpietan muxu gorri ageri zirau maraguri-ale ayek! Naikoalk jandakoan, belar luze bat artu, ta ayetan banan-banan sartzen zijoan.

        Au Urdiñe'ntzat, au aitarentzat au amarentzat, au Erko'rentzat eta ala, danak lerro-lerro jartzen zitun. Erko'rentzakoak; besteentzakoak baño, geyago beti.

        Ta Urdiñe'k lzartxo'ren maitezko jokuari antz-emanik:

        —Etzion ori ondo, Izartxo! Beti Erko'ri joaten bait zaizkin alerik ederrenak; eta iñoiz ez ire amautxi oneri. Berarizko joku zirudin orrek, eta ez garbi-garbienetakoa.

        —Nire animaren alde geyen zayatzen dana, bera nunbait, eta ara ere joaten, joan ere, nere ezker onaren ageria.

        Ta ori esatean, begiratu luze maitekor bat egin zion, itzalgaizka, mutil zintzoari.

        —Ta, ez al gaitun gu ere ire alde naiko sayatu —Muskilda'k—; noizko utzi ditun bada, begiratu xamur oyek?

        —Oi, amatxo nereal Nik beti xamur begiratu izan zaitut, eta ala begiratuko ere beti. Ez al du, bañan, Erko mutil jator onek begiratu on bat edo beste merezi? lkusiko duzu nola begiratuko dion Xemein nere aitak, lanerako alboan dunean...

        —Ala dun bai, Izartxo! —Xemein'ek—. Bere beso pizkorren bearra izango diñagun laister, Lizardi'n, biltzen ari naizen azi berexi ok danak ereintzen asten naizenean.

        —Orren xamur begiratzeko, kristau egin bearko duzu, aurretik, Xemein, —Urdiñe'k.

        —Ala bearko, noski. lzartxo xaxtraka onek ez bait nau pakean utziko bestela...

        —Xemein eta Muskilda ta Usoa ta Aritz eta danak... kristau dira biotzez, Urdiñe, batayoa bakarrik palta zaye... —lzartxo'k.

        —Laister artuko dute batayoa ere, —Erko'k.

        —Ez al dira, bada, zaarregi ere izango onaraño etortzeko..., —Urdiñe'k.

        —Eta zergatik, Olearso'n bertan, batayatu ez?

        —Nola?

        —Geunik batayatuta...

        —Bai...? Ez al da ortarako apaizen bearrik?

        —Bear-bearrik ez. Obe bai... Apaizik ez dan lekutan, edozein kristauak batayatu lezake.

        —Eta zergatik ez dituzu, onezkero, danak batayatu?

        —Obe gertu bearrez.

        —Ez al da, bañan, gauz motza ere izango, batayatuta gero, Mesa esan eta pekatuak barkatu lezazken apaizik gabe gelditzea...?

        —Batayatu dan kristauak Jainkoa berriz ere iraindu al lezake, ba?, —lzartxo'k arrituta.

        —Gauz motza da bai, apaizik gabe izate ori... Bat eskatu bear diogu gotzayari, —Erko'k.

        —Ez dizute emango, kristau geyago ez ba-zerate, —Urdiñe'k.

        —Geyago izaten sayatuko gera.

        Maraguri-ale gorri ayek janaz, ala txutxuputxuka ari ziran bitartean, ardai aundi bat entzun zuten, goiko kale aldetik. Axarko, etxeko mutil gaztea altxatu, ta laisterka batean kale erdiratu, ta ojularien artean naasi zan, zer gertatzen zan jakin nairik.

        Arin itzuli zan etxera, zuri-zuri eginda ta itz totelka.

        —Zer da, zer da...?, galde egiten zioten danak.

        —Zuen, —Erko'ri arriturik begiraturik— zuen mendietako artzayak guda-zantzoa jo dutela, ta onara Kalagorri ontara eldu dirala, eriosuar eldu ere, bazter guziak ondatuz eta txetuz.

        —Bai...? —oj u egin zun Erko'k—. Basurdi zital ori duk. Ai urde zikiña! Beste arteak uts jasorik, azkeneko arte dollor au, Ultzama'ko aren antzeko au, zabaldu al diguk? Ireak ikusi bearra aiz...!

        Ta ori esan da, bereala Urko, erriko agintari nagusiena joan zan su ta gar. Bere jauregian tarrapatan sartu, ta Kleto zeritzan «Centurion» edo gudari-buru batekin agiraka aurkitzen du Erko'k bere nagusia. Urko euskalduna izan arren, lateraz ari ziran biak; eta Erko ere izkuntza berean sartuz, asi zan urduri:

        —Zer da au, jaunak! Ez dugu orain, agiraka asteko betarik...!

        —Zer...! menditar oyen izenean, gu ondatzera eldu al aiz?, —Kleto'k.

        —Ayen aurka lenbaitlen irtetzeko mutillen billa nator, Kleto.

        —Nork zekik, ba, ayekin itz artuta, erriko giltzaren billa ez atorren i?

        —Ni Basurdi'rekin itz artuta...!!!

        —Zertara etorri aiz, ba, erri ontara, orain egun batzu...? Zer egin-bearrak dituk ik emen?...

        —Zer arrayo ajola zaizkik iri, nire ango ta emengo eginbearrak?

        —Nire buruaren ajola ta ardurea diat, bakarrik, Erko; eta ez diat gaizkille ta iruzurarien eskuetan ikusi nai.

        —Ez dago Kalagorri, Kleto, gaizkin edo ta iruzurarien eskuetan. Nere ardurapean datza erri guzia, ni naiz bertako buru. Eta Erko'k artega jarri ba zaitu, jakin zazu, lzartxo'kin Luka'renean ezkontzeko etorri dala, bakarrik.

        —Kristau ta menditar..., okerra baño okerrago. Ez al dira oyek gure etsairik okerrenak izan, orain arte?

        —Etsai...?

        —Bai... Orain illabete batzu, bi anai eldu zitzaizkidan Akitania'tiik onara, beste iru gizonen lagun. Ta goiko mendi oyetan il zituzten bostak batean...

        —Mendi guzietan gordetzen dira gaizkilleak, eta ez da beti errax nun eta nortzuk diran jakitea.

        —Alperrikako itzketan ari gera, Urko. Ekarri neri, agudo, guda-jantzi bat, ta deitu gazte pizkorrenak, —Erko'k.

        —Ni joango naiz neriekin. Zuriegi zerate euskaldunak, ez duzute, gañera, gudarien tankerarik ere, —Kleto'k.

        —Guuu zuriegi...! Guk gudarien antzik ez...? Trajano Kaiser aundi arekin toki askotan ibillia nauk: eta Dacian, eta Asian, eta Mesopotamian, eta Persian... Baita ayetan milla erasoei zorionez buru eman ere. Argatik Kaiser'ek bere zai-gudarien buru egin niñukan, —Erko'k.

        —Nere gain dago, Kleto, erri onen ardurea. Neri dagokit beraz, nor eta nortzuekin joateko agintzea, —Urko'k.

        —Bi anayen ixuritako odola deitzen naute ni, —Kleto'k.

        —Nere billa bakarrik dator Basurdi. Bi-biok bakarrik ikusi daigun, bada, gure arteko auzi zarra.

        —Beren arteko auzia ba-dute, Kleto, alkar konpondu daitela beurek. Zoaz lasai etxera, Kleto. Erko'k egingo dio buru bere etsai Basurdi'ri, —Urko'k.

        —Joango naiz, ba, ala agintzen ba-duzu, Urko, bañan ez lasai. Erne ta neriakin zai geldituko naiz, bada ezpada ere.

        Urko'k gazte-sail ederra jarri zun Erko'ren agindupean, eta danak guda-soñekoz eta izkilloz ondo jantzirik, bereala irten ziran ipar-aldera.