XXIII
OLEARSO'KO BATZARRA

        —Zer berri?... Ba du iñork zerbait esatekorik....?

        ltz oekin asi zun Olearso'ko Batzarra, urte artan, bertako buru egiten zun, Urantzu'ko Lizar'ak.

        Eta alaxe zan gure Lizar, lizar luze bat bezin lerden, gordin eta ederra, urtetsuko agurea ba zan ere. Eta argatik, lizar, zugaitz eder orren antz aundia zulako, artu zun edo ta jarri zioten izen polit ori.

        Esku bat belaun gañean, eta bestea makil luzeari itsasita, arrizko alkitzar batean exerita zegoan gure jauna, aritz-tantai aundi bateren enbor-oñetan.

        Siñez aritz gaitza, aritz ura!

        Aren ezkurrez bakarrik, urte guziko ezkur-opillak egin lezazke lzartxo'k, artaraño igotzea ausartu ba-litz. Lur ariña ta lau aizetara zabal, aixa azi zan eguzki bero ta ekaitz-aize eragikorretara.

        Enbor lodia zizun. Ozta-ozta artu lezateke aren gerria ezkuzabalik jarritako iru gizonek. Eta aren adaburu zabalaren azpian exeritzen ziran Olearso'ko jaun guziak.

        Irun, Ondarrabi, Oyartzun, Lezo'k ba dituzte erri ok etxerik pranko, muiño ta ibar ugarietan sakabanaturik. Ayen jaun guziak dituzu orain, aritz eder aren azpian, ixil eta zuur, izan ere, ardi-larru gañetan exerita, Lizar buru agurgarriaren aurrez-aurre.

        Antziñako bizitz eta legeen lekuko bait-da aritz ori, aren itzalpean eta onesmenpean daudela dirudie.

        Aren ezkerrean dago aritz zarra, enborra erdi jana ta adarrak igar, lengoa goxo ausnartzen. Eta aren eskuiñan, aritz gaztea, geroan alai amesten.

        Aitor aitagoyaren oroigarri maitea! Aren atsa ta ondarea ta legeak ezkurrez-ezkur guenengo luzatu ditun zugaitz agurgarria. Ta emendik azkenengo Euskaldunareño luzatuz, biziko dan landare arrigarria!

        Lizar'en galderari erantzun nairik, laister mugitzen asi zan Kostorbe. Bera zutitu baño lenago;. gazteago zan da, izketan jarria zan Ariztiburu.

        —Ba dakizute danak, joandako udaran, Kalagorri'n izan nintzala. Onarakoan, emen erakutsi naita, ardo ta oliyoz betetako bi zagi aundi ekarri nitun zaldiz. Eta mutillak!, emen bi ixurki oyei egin dioten ongi etorria...! Basurdi'k atzo, egin batez ere. Ez omen dizute alako edari ederrik iñun edan.

        Eta gero, nik an ikusitako gauzak azaltzen nizkienean: ango garitzak, ango barazkiak, ango igaliak... esaten zidaten danak: «Eta ez al da gauz oik danak onara ekartzeko kaltzada edo bide egokirik...?».

        Biderik...? —esan nien nik— ...Ona ni zuen aurrean emen, bide ori eginda...

        «Ez, ez... —erantzuten zidaten—. Joan-etorri neketsua da agitz mandozko ori...! Ikus or neketsua ez ote dan bi ontzitxo oyek ekartzeko, aste oso bat eman bearra, ta ipur-kankarrak guziz minberatu bearra...! Zergatik gurdika ekarri ez bada?».

        Arañoko gurdi-bide edo kaltzada on bat bear dugu, ortarako... eta nun dugu kaltzada ori...? —esaten nien nik.

        «Garrantz aundiko gauza duk, ba, ori», —erantzun zidaten— ...eta guk egin bear genikena. Zergatik azaldu ez bada, auzi ori urrengo Batzarrean?...

        Ona, ba, emen azaldu, jaunak. Emen gaude jardun ori izan genun batzu... Eta len entzun ez duzuten beste oik, ikasi duzute orain. Lotu gaitezen, ba, gai oneri, ta erabaki dezagun egoki ta onuragarriena izango zaiguna.

        —Ni ez naiz aitatu duzun Kalagorri ortan iñoiz izan —Urdanibi'k—. Bañan, urruti, oso urruti dagola, entzun izan dut noizbait. Egun batzuetarako bidean bai beintzat... Eta onuragarri al zaigu alako kaltzada luze bat egitea?

        —Ezta araño egin bearrik, —Ariztiburu'k—. Kaltzada zabal eta eder batek batzen ditu Alsasua ta Kalagorri. Ta Alsasua erri ori emendik Kalagorri' rako bide erdian duzu.

        —Ba duzute bide ori baño beste laburrago bat, nik uste, —Lizar'ak.

        —Bai ote? —Ariztiburu'k.

        —Bai noski... Ba du Kalagorri'k ipar-aldera beste bide bat. Erribera osoa aldenbeste zearkatu, Izarra'an sartu, jo andik Iruña'ra, ta Xuberoa'ra dijoa, Orreaga'ko malkorretan barna.

        Ta guk emendik Bidasoa'ren pare Irurita'raño iritxi ondoren, Belate'ko mendia zearkatuz, Ultzama'ko ordekara jetxi, ta an itsasi genezakio Kaltzada aundi areri gure asmoko beste kaltzada au, —Lizar'ak.

        Bidasoa'ren izena aipatu zunean, asko zutik jarri ziran, bazter artara begira. Ur urdiñak anpatzen zuten Txingudi'ko itxax-kolkoa. Aren ertzean erribera muskerra zabaltzen zan. Erriberaren gañean, etxe txuriz jantzitako muñotxoak altxatzen ziran. Eta aruntzago, Aldabe'ko mendiaren gaindiz, beste mendi aundi ta beltzagoak ageri ziran. Eta mendi ayetara eskua luzatuz, Artsu'k:

        —Emendik Behobia'ño bai, errex xamar ebaki liteke gure bide ori. Ortik aurrera, bañan, eta mendi patartsu oyen artean neketsua izango zaigula, derizkiotzuet, jaunak.

        —Ur-joerak ekarritako lur beltz oyek nun-nai zabaltzen ibayaren bi ertzetan, eta ez al da orren zail izango oyen gañetik joatea, —Kikixo'k..

        —Bai..., eta ugoldeak eta datozenean, eta erribera guziak bete ta inguruko zugaitzak ere ipurditik atera ta, aurrean daramazenean...?

        —Ez, ez. Erriberatik at, baita toki askotan mendi-egalari zatitxoak ere janaz, egin bearko dugu gure bide au, —Lizar'ak.

        —Eta ez ote legoke obeto, ziur eta errexago Erlaitz'ko menditik barna egitea? —Artsu'k, berriz.

        —Zallagoa ta luzeagoa ta gareztigoa ere litzaiguke ori, nik uste.

        —Zenbat eguneko bide genuken, goiko mendi orretik; barna egingo ba-genun, Urgoiti'k.

        —lru benik, bai.

        —Eta betik?

        —Bi baño geyago ez, nik uste.

        —Naikoa ta geyegi gure beso exkasi okentzat, —Azkue'k.

        —Ez dut ba, nik ori uste. Bide onek gure lurraldea ez ezik, Baztan eta Ultzama ibarrak ere zearkatuko ditu. Ta zergatik ayetako jaun agurgarriei bere laguntzik eskatu ez?

        —Ta emango lukete?

        —Zergatik ez? Guri bezin ondo datorkie ayei ere bide ori, bere eraman-ekarri guzietarako.

        —Ezta, ordun, deus geyago esan bearrik, —Azkue'k.

        —Biar bertan noa Baztan'era, emengo gare jardun onen berri ematera.

        —Ta Ultzama'ra ez?, —Kikixo'k.

        —Baztandarren iritxia ikasi ondoren, ango jaun batzuen lagun, Ultzama'ra ere joan nintzake, ta Ultzamatarren naya ere irabazi... Ortan al zaudete danak...?

        —Bai, Lizar, bai.