XXXI
EZTABAIDA

        Orratx kukuak berriz ere oker jo! Zer arrayo egin ote zuten Altzi ta Kostorbe ayek, Olearso'ko Batzar artan? Orren gaitz al zan, bada, Erko'ren aurka gauz biribil ayek esatea? Etzuten berea auzi ura, ta jakiña, motel eta beraxka jokau! Motel bakarrik ez...; baita oker ere. Erko ondatu bearrean, ez niñuten neroni ondatu, ba...! Ume baldar arrayoak...!!! Aaaa... ni an egon ba-nitz...!

        Sei ardi galdu nitun sorgiñetxen, Txotxa sorgin txepetx aren eskuetan. Lau eman nizkien, alperrik, Altzi ta Kostorbe'ri. Ta orain, artalde osoa galdu... Ta auxen duk okerrena... Erko, Erko arrayo ori bizirik dagola, oraindik. Ez bizirik bakarrik. Orain bertan ezkontzen zaikala, nire lzartxo'rekin ezkontzen arrayopoletan, eta Kalagorri uri eder eta aundian alajañetan!

        Eta nere etsayarik okerrenari, nere lepotik, orrela, adarra jotzen utziko al zioat, ba...? Ez nere egunetan; ez arrayoak ezpaitu!

        Ala ziardun Basurdi'k bere buruakin, Olearso'tik iges, bere Mendaurko txabolara doi-doi iritxi zanean.

        Etzegoan, bada, ala tamalka astirik galtzerik. Zerbait egin bearra zan, ezkontza ori galerazteko. Zer egin bada? Etzan ori gauz errexa. Asma ta asma, bañan, gogoratu zitzayon zerbait Basurdi'ri. Ona emen bere asmoa:

        Kalagorri bertaraño joango zan, ezkontza ura eragozteko. Ortarako, Erriotza'raño, mendiz-mendi jetxiko zan, lagun askokin jetxiko; ez bait zuan Erko'rekin aurrez-aurre bakarrik, bere burua ikusi nai. Arrano, Mendaur'ko aitagoyari eskatuko zizkion lagun oyek; ez bañan, agiri-agirian mintzatuta, ez bait zizkion ala emango. Olearso'ren aurka joateko eskatuko zizkion, an Olearso artan sekulako bidegabekeriak egin, eta azkenean, artalde guzia ere kendu ziotela ta...

        Joan zan, bada, Arrano'rengana, izerditan, arnas-estuka ta jantzi purrakatuekin.

        —Zertan abil? Ire artaldearekin aspaldi irten da, orain eta planta ortan eldu al aiz? Zer jaso zaik?, —asi zitzayon agurea, aren itxuraz kupituta.

        —Zer jaso zaidan? Ezagutzen zenun nere artaldea... Etzan alakorik Mendaur guzian. Ba..., orain dana galdua dago.

        —Galdua...? Nun?

        —Olearso'n.

        —Ara joan al intzan, ba, negu astean? Akitania barna ebillela, uste nian, ba, nik.

        —Bai, aurten Olearso'ra joan nintzan..., eztakit nik nungo sorgiñak eraginda

        —Ez al akian, Olearso ta emengo arbasoak izan zuten guda latzgarria...?

        —Oraingo beste oker onek ere merezi du ba bere zigorra!

        —Zer jaso zaik ba? Asi adi esaten...

        —Ea, nik eztakit nungo sorgin txarrak eraginda, nere ardiak ibar madarikatu ortara eraman nitun, aurten. Eta emen bezela, asi nintzan larratzen. Ala nebillela, nere artaldea gutxitzen ikusi nizun. Egunetik-egunera, ardi berrien palta sumatzen nizun. Arritzekoa zala auxe; eta ala esan nion nere auzokoari. Eta onek: ez nintzala ni ibar artakoa, ta ez nula, mendi ayetan, nere ardiak larratzeko, iñungo eskubiderik...

        —Ondo arritzekoa duk ori...!

        —Ori bera esan nion nik berari: Euskalerri osoko lur guzia euskaldun guziena zala, ta edonun ibilli zitezkela ardiak. Besteak bere artan jarraitu zizun, bañan, Olearso olearsotarrena zala bakarrik; eta baldin nik nere ardiak bertan eduki nai ba-nitu, ardi-lorra ordaindu bear niela ta...

        —Ta ordaindu al ien...?

        —Bearko ordaindu... ankak arin niñuzun, bestela, andik laister...!

        —Ta zer jaso zitzaikan, gero?

        —Jarrai nizun bertan nere ardiekin, orain emen, orain or. Eta lengo gauz bera gertatu: gutxitzea zijoaztela nere ardiak...

        —Eta nola ori?

        —Sorgiñen tximista...! Ba noa erio-suar, lengo nere auzoko arenga... Ta agertzen diot nere zera berria... Ta besteak... ondo eginda dagola, bidez kendu dizkidatela ardi ayek, soro ta mendi berexietan ardiak ibilli nizkitzun ezkero... jabe bakoitzari bere ardi-lorra ordaindu bear zayola ta... Ea ez al zan naikoa len emandako lorra ura, galdetu nik, eta ezetz, berak; ura lbarreko mendietan, eta ez etxeko-jaunen eremuetan ibiltzeko ordaña zala, bakarrik eta...

        —Orrexegatik bakarrik, elkar eraso ziten, orain urte batzu, bi esku-alde oetako gizonak.

        —Nere auzi au okerragoa da, ba, oraindik. Bidegaberik aundienetakoa zala, ba, neri egiten ari ziran ura, ta bertako Batzarrera eraman nai izan nizun. Ta bai al dakizu zer egin zidaten?

        —Zer?

        —Makilka eraso. Ona emen, nere buru gañean erasoaren aztarna ta agiria. Ta nere ardi guziak, ondoren, ken.

        —Bai ote?

        —Emen, nagon bezelaxe.

        —Gogorregia duk ori...!

        —Eta ez al du egite makur orrek bere zigorra merezi...!

        —Bai, noski, ta ez txikia.

        —Orren billa nator, ba, Arrano.

        —Zeren billa?

        —Oyek, Olearso'ko giza makur oyek zigorkatzeko, baimenaren billa.

        —Etziok ori nere esku, bañan.

        —Zergatik ez?

        —Nik emen agintzen diat, bakarrik. Ez duk Olearo'raño irixten nere eskua.

        —Berdin da... Zure agindupeko gauza eskatzera nator.

        —Zer gauza da, ba, ori?

        —Zure eskupeko mutil batzuk neri ematea, bakarrik!

        —Zertarako?

        —Zertarako izango ditut, bada...; gaizkille maltzur oyek ondatzeko.

        —Ezin diat, Basurdi. Ez dagokit ori neri...

        —Utzi, ordun, nere gain. Ez du iñor jakingo nork eraso dun.

        —Dana jakiten duk, goiz ala berandu, Basurdi!

        —Jakiten bada ere jakin, ni egingo naiz danen errudun. Zure jakin-ezean egin dugula dana, esango dut.

        —Berdin da, Basurdi. Eraso oyek ez dute gauz onik ekartzen iñori. Ondo gogoan ditut, oraindik, nere txikitan, ikusitako sakailketak: gureak an, angoak emen egin zituzten lapur, erre ta ilketa tamalgarriak.

        —Eztute gu gareanik jakingo, ordea!

        —Berdin da... jakingo da, goiz ala berandu.

        —Zigorrik gabe geldituko dira, ordun, gaizkille ayek? Eta artalderik gabe geldituko naiz ni?

        —Aralar'ko mendian bizi da Euskaldun guzien aitagoya Aitor agurgarriaren ondorengo Lartaun... Oa bertara... Ta iritxi ona entzungo duk Lartaun'en ao egizaleetik.