IV
IZARTXO

        Beste egun batzuk egin zitun Izartxo'k ezkurretan. Berariz edo ala bearrez, Erko andik igarotzen zan maiz. Eta alakoetan, Izartxo, aren itxurak erabat itxulusturik bait zeukan, zirikatzen asten zitzayon, eta itz xamurrez laguntzera etortzeko esaten.

        Eta Erko, zeraman bidea bertan utzirik, aritz gañetara igotzen zan pizkor; eta bi edo iru astiñaldietan adaburu guzia muskiltzen, bat eta bi, aritz guziak muskiltzen. Eta saskiak eta gurdiak bete ondoren, zugaitz-ondoan exeri, ta neskarekin txutxupurtxuka, illundu arte eguna luzatzen. Galtzen asia bait-zuan Izartxo'k lengo sorgiñen biidur ura...

        Alakoetan, mutillak neskari maiz «polita» esaten, eta itz onek artega jarri du gure neska tolesgabea. Ez bait-zitzayon, ordurarte, orrelako gauzik gogoratu ere. Egia ote zan ba, orren polita zanik bera...!

        Eta neska sotillak ispillurik ez, ta ur gardenetan begiratzen asi zun bere burua. Zirkin-zarkin zegiten uretan astal luze biribillak, eta gerri meak, eta arpegi xaloak, eta buruko adats ugariak...

        Zutitzen zan, makurtzen zan, obeto ikusi nayean... eta alperrik beti... Etzun ezer berexgarririk ikusten. Beste neska guzien antzekoa zirudian bere buruari.

        Egia ote zan ba, orren polita zanik? Etzerudian berari... bañan Erko'k zionean, ala izango zan, noski; ez bait-zuan mutillak gezurrik esaten.

        Eta ala, uste ortan errotzen zijoan neska pertxeta. Eta gero ta lerdenago zeraman soin guzia..., ta arpegia alayagoa..., ta buruko zapiaren korapilloa txukunagoa...

        Etzan, ordurarte, bere izen Izartxoaz ere oartu. Bai, oitua zegoan, txikitatik, zerura begiratzen. Izan ere, artara bakarrik begira zezakean, iñungoen bildurrik gabe. Sorginduak bait-zeuden beste gauz guziak:... eta basoak basajaunakin, ibayak lamiñakin, zuloak sorgiñakin, itxasoak erensugeakin...

        Alakorik ez zeruan. Egunaz eguzki eder ongarriak argitzen zuan, eta gabaz ñir-ñirzko izar txikiak... Eta berak ere Izar izena izaki. Eta... zergatik jarri ote zioten, ba, izen polit ori? Adu ona ekartzen omen izarrak gizonari. Nere izen au ere norbaiteren adu ote? Eta noren? Eta nolako adu ote, txarra ala onekoa?

        A...! ta Ageda'ren beste izen polit ura...! A! zeñen atsegin zitzayon Erko'ri izen ura. Eta bere izen Izartxo ori ere atsegin ote zitzayon mutillari? Egia, askotan «nere Izartxo, nere artizarra ta...» deitzen zion mutil beroak, bañan,... auskalo...! «Sorgiña» ere esaten zion maiz aski,... eta etzitzayon berari itz ori deus ere atsegin. Izan ere, ez bait-zuan berak sorgin galgarri ayekin deus ere nai.

        Eta orrela, itz ori entzun bakoitzean, kopeta zimurtzen zuan eta begiak itxitzen, tximist-adarra sumatzean egiten zun bezela. Ala bildurtzeagatik, esango ote zion, ba, itz ori? Ez, ez... Erko mutil ona zan, eta ezin zezakean orrelakorik egin. «Sorgiña» maite-itzez zerabillen, nunbait. Eta berak itz ura entzunaz zegizkin keiñuak, mutillari atsegin zitzaizkion.

        Bañan, Ageda'ren antzeko neskarekin ezkonduko zala, esan zidan, lengoan, eta ez bestearekin. Eta tokitan gauden Ageda ura ta Izartxo au ...! Ura kristaua ta ni... ikus or: «sorgiña» Erko'ren esanaz. Ura ederra, lañoa, ona... ta niii...? trakets utsa, amaren iritxiz... Lekutan gauden!

        Ala ere, Ageda ta nik alkar antzik bai omen. Erko'k gu biok ondoen ezagutzen, eta berak dionean... zerbait izango al da. Ta... kristau izate orrena...? Ba... nik ere kristau egin nai dutela, esango diot Erko'ri... berak bezela... Ageda'k bezela... Bai eta berak, Erko'k erakutsiko dit ortarako bidea, pozik erakutsiko ere... Uiii! ta Erko'ren antzeko egite onen gozoa!

* * *

        Alako egun batean, Erko'k, berak ba-zekiela erlauntz aundi bateren berri, esan zion neskari, ta ezti-biltzea du, gaur goizean, bikote gazteak. Lengoan ezkur-biltzea, gaur eztiarena. Ez bait-da txantxetakoa, ainbeste ezkur-gurdiekin naasteko bear dan eztia.

        Mutillak, aizkora, soka ta azkonar-zagiak berekin. Eta neskak, zerbait bear da, txango luzerako puska legorrak. Bidean jarri diranean, kiñuka ari da oraindik goizeko izarra, ta mutillak neskari:

        —lzartxo, ikusten al dun, an goyan, goizeko izarra?

        —Baiii...

        —Zeñen ederra e?... Eta zer esan nai ote zigun bere geldi gabeko ñir-ñir orrekin?

        —Etzekiat, ba, nik...!

        —Nik ire antza artzen zionan zerbaiten, ba...!

        —Zertan, ba? Nik ez diot, ba, deus ere igartzen...!

        —Zertan...? Ik ere, artizarrak bezela, ñir-ñir egiten dunala, ñir-ñir usu ta bizi begiratzen diadan bakoitzean egin.

        —Bai ote? Goizeko izarrak bezela?

        —Bai, goizeko izarrak bezela. Ta arek gure bidea alaitzen digun bezela, alaitzen eta aunditzen didan nere barru guzia.

        —Ainbeste e?... Ixillik ago ergela. —Ta parrari ekin dio neska sorgiñak. Ta gero— I, Iñaxio, —ala deitzen dio bere maiteari, mutillak Erroma'ko berri ayek eman zizkion ezkeroztik.— Aizak Iñaxio... begira... ba-zetorrek eguzkia. Begira Jaizkibel'go tontorrari... berantza zetorrek argi gorria..., larreak eta basoak bertan pizturik.

        —Bai, a ze erle-eguna diaun, gaur!

        —I, to...! bai al dakik zer iruditzen zaidaken neri?

        —Zer?

        —Ba... ni artizarra baldin ba-nauk, i nere eguzkia aizela, Erko... eta eguzkiak bezela argitzen didakela nere barruko illuna.

        —Zer dion, sorgiña?

        Eta Izartxo'k bere bi begi ayek zabal-zabal eta betondoa zimur:

        —Sorgiña diok? Oraintxe bertan niak eguzki-loretara, sorgin madarikatu oyek gaurko egun eder au ondatu ez dezaiguten.

        Eta bi edo iru lore bildu izan al dituneko, Eguzkia bete-betean sortu da Aldabe'ko mendi gañetik; eta loreak eskuan ditula makurtzen da apal neska sostorra, eta lengoan ariztian bezela: Agur, Eguzki amandrea...

        Eta Erko'k:

        —lzartxo, Ageda'k...

        —Ageda'k zer?

        —Ba, Ageda'k... emen izan balitz, «Aitaren...» egingo luke, ta ez ik egin dunana.

        —Bai?... Ai! Ageda! Eta nola da «Aitarengo» ori?

        —Ona... «Aitaren...

        Eta Izartxo'k bere bi begi aundituak Erko'rengana, itz berak esaten ditu ta keiñu berak egiten, leun eta ozen:

        —«Aitaren...

        —Eta Semearen...

        —Eta Semearen...

        —Eta Gogo Gurenaren...

        —Eta Gogo Gurenaren...

        —lzenean, Amen».

        —lzenean, Amen».