XVII
BASURDI'REN AXERIKERIAK

        Basurdi gixagaxoak buru-besoak elbarrituak, eta liño-zapi zuriz loturik, ibilli bear izan zun, egun luzeetan.

        Gorputza elbarritua ba-zuan, ez ala gogoko bizia. Ta aren asmamenak zerabilzkin kalamatrikak...!

        «Erko astabikalko arek eman zidan kaskarrekoa...! Ez nitula geyagorik Mendaur'ko nere mendiak ikusi al izango, uste nun iya. Eta ez nik an bertan garbitu astaputz ura nere lenengo kolpe artan? Nola okertu ote zidaken, xuxen-xuxen beregana zijoan nere aizkoraren bide ura?

        Almen berexiak ditu, bai, Erko arrayo orrek. Nola egin, bestela, orain arte egin ditun gauz arrigarri guzi oyek?... Lizardi'n, bi-biok zutik jarri ta, alkar eratsi bearrean, zorrotz begiratu giñanean..., begiak eta azarrea ta indarrak... danak, bat-batean, galdu ba-nitun bezala, gelditu nintzan. Alako sorgiñezko zorroztasun berexi batek liluratuta utzi nindun...

        Eta gero sortu zan ikaragarrizko ekaitz ura! Zer bildurra sartu zitzaidan, ezurretako azken muñetaraño. Ez nun nik, izan ere, alako bildurrik, iñoiz ere sumatu. Eta Erko ta Izartxo'ren, aurrean, nere burua ala ikusteak eman zidan lotsa!... Erko arrayo ura etorri zanetik, Izartxo ere beste neska bat zan.

        A, Izartxo, Izartxo nerea! Esan bezaidan, esan neri, zer liskako edaria eman ziñan, itxitxo arrotz arek! Ez al dun egia, egi biribilla, niganako zegonan biotz on ori, sorginezko belar batzuz, bestelakotu diñala?

        Ez egion jaramonik orreri, Izartxo, parte txarreko izaki gaiztoa dun eta... Eta esan neri, esan, nungo sorgin gaiztoakin egon dan Erko aker aundi ori...!

        Ba-dakin...? Sorginkeri guzi oik kendu nai zizkionat berari... Ta kenduko zizkionat, bai, Izartxo... Siñistu neri, kenduko zizkionat, naiz eta egite ortan, nere artalde guzia galdu.

        Eta gero, gizon gaizto ori gaberik, orrek egotzi dizkiñan lillura oyen gaberik, gu bi-biek zoriontsu biziko gaitun... Bai, Izartxo, bai, arrayoak ezpaitu...!».

        Azkeneko itz ok, besteak baño beroago esan arren, etzun Basurdi'k ayek betetzko adorerik izan. Artarako, Izartxo'rekin jardun al izateko, Lizardira joan bear bait-zun.

        Eta nor azaldu an, Uso atso erre aren aurrean? Deabruzko atso zikiña! Agertuko al zitzayon Basajaun ikaragarriren bat, eta arri biurtuta bertan utziko al zun!

        Sorgin, itxitxo edo aztiren batek Erko'ri bere almenak saldu zizkiolaren ustean zearo errotuta zegoan Basurdi. Erroma'ko Kristo ura zan bai, agian! Etzuan, bañan, Basurdi'ren ustean, atzerriko sorgiñak, emengo sorgiñen indar eta almenik.

        Orregatik, emengo sorgin aundi batengana agertzeko asmoa artu zun. Erko'ren berri guziak arreri esan, eta gero aren aurkako liska edo belar edo birao berexiak eskatuko zizkion.

        Txurrumurru'n biltzen ziran, larunbatero, Olearso'ko sorgiñak. An, mendi zutaren azpiko zabaldi artan egiten zituzten beren billerak eta dantzak an egiten ere adar okerreko akerrari bere agurrak; eta mendi azpiko leizeetan, berriz, nastekeri, liska, arao ta biraoak...

        Aski zun ba, ortarako, larunbata batean, ara joatea. An ikusiko zitun sorgin guziak bere nastekeri ta lan izkututsuetan... An ikusiko lizar-azalen sal arrigarriak, eta ezpel-makillenak, eta sator-odolenak... Eta an ere ikasiko amaika izkutu ta gauz miresgarri: giltz zulotik sartu-irtentzeak eta abar...

        Eta aker-dantz erogarri ura, gero, iñungo diran lelo zoragarrietara neska ederrekin, lertu arte, dantzatze ura ...!

        Larunbataren buruari, aker itsusi areri, agur egin ere bear zitzayon. Nolako agurra ordea! Aren ondoan belaunikatu, ta bere atzekalde zikin ura musukatu...! Etzeukan onek, egia, iñungo goxotasun eta atsegingarririk...!

        Ala bakarrik, bañan, irabazi lezake Basurdi'k sorgin guzien buru, Akerraren ederra, ta au irabaztearren, bere oraingo inka larri artatik irtetzearren, batez ere, zer nai egiteko prest zegoan, artzai setatsua.

        Eta bai, sorgin guzien buru aren ederrarekin, errex irabazi lezazke gero, ango edozein nastekeri, indar, aal eta izkutu guziak.

        A zer festa, bai... larunbatean..., an Txurrumurru'n...!

        Txurrumurru'n esan dut...? Erko'ren meatz artan...? Erko'ren lantegian...? A, a. Ez, ez. Zer jasoko zan, Erko'k bidean topatzean ba-zuan? Zer jasoko, ango sorgiñetara zijoala, jakitean?

        Txurrumurru...! Sorgiñak...! Erko...!

        Eta ez al ditu, gañera, Erko'k ango sorgin guziak bere alde? Nola, bestela, nola bertako sorgiñak erakutsi gabe, ango meatzak, aurkitu, ango burnia landu?

        Ez, ez. Txurrumurru'ra ez!

        Sorgiñetxe'ko Txotxa, atso sorgiñarengana joango naiz.

        Ez dut nik an, agian, Txurrumurru'ko billerik topatuko. Ez eta ango lelo, soñu, neskatx eder eta dantzik ikusiko ere... Etzait, bañan, ardurarik...

        Erko, Erko, nere etsai ori nai dut ondatu. Ori da nere oraingo seta guzia. Ta ori lortzearren, etzait, nere ardi guziak galdu, ta mundu guziko oñazeak eramatea ere, batere ajolik... Pozik jasango ditut danak, ori, nere biotzeko amets eder ori iritxiarren.