XIII
ERKO DALA TA

        Izartxo'nik ez bañan Uso'ren itzik bai entzun zitun Basurdi'k, eta ez beraren gogozkonik, nik uste.

        —Izartxo emen goserik bizi dala uste al duk? Artza ta axeri aragi oyek jan gabe, aski mutil ederrak azi dituk emen?

        —Ez noski, gure mendietan aña. Emengo urte txarreko exkasietan gorriak ikusi bearrean izango zerate, bai.

        —lk zer dakik, berritxu.

        —Emengo janak, gañera, ez du an goikoaren indarrik. An goiko belarrak ere emengoak baño esne lodiagoa ematen du.

        —Zergatik ekarri dituk, orduan, ire ardiak onara?

        Basurdi'k zakurren ipurtzora bidaliko luke pozik atso piper miña, bañan Izartxo'ren ederra irabastearren, pozik jasatzen zitun danak. Eta ala, paketsu jarraitu zuan...

        —Ango abere ta piztien aragi trinkoak indar eta gatz berexi bat ematen dio, gizonari.

        —Ezagun duk bai ik ondo, ire akets mutur ortan.

        Muskilda ta Xemein ixillik zeuden iya arratsalde guzian. Xemein'i batzuetan Basurdi'ri belarri-ondoko bat emateko gogoa etortzen ba-zitzayon ere. Aritz ere aspaldi xamar ixillik, zegon, bañan Usoa geyegi pipertzen ari zala ta, tartea arturik:

        —Guk ez diau, Basurdi, zuek añako aragirik jaten. Ez gaituk, ala ere, janen paltik eta emengo janak ere ba-dik gatz eta indarrik.

        —Ez dut uste ango diñik. Zenbat eta gorago ta ur eta aizeak garbiagoak...

        —Bai eta erreka txikiagoak eta aizea zitalagoa ere... Ez dukala ik ire Mendaur'ko artzai guzien artean Erko baño zurage aundiagoko mutillik ikusten...?

        —Ez eta oberik ere —Usoa'k erne.

        —Ez eta ederragorik ere —Muskilda'k erdi-ixillik.

        Itz ok Basurdi'ri gogoa piztu-arazi zioten, eta andre guziak zerbait esatekorik zutela ikustean, Izartxo'ri begira jarri zan, onek zer esan lukeen zai. Etzuan, bañan, onek aoa zabaldu, bañan bai begiak eta ezpañak, eta nolako xamur gañera!

        Basurdi etzan itsua ez eta motela ere, ta bereala igarri zuan dana. Erko ori zan ba, bere Izartxo kutuna itxulastera ausartu zan mutil etsaya! Kostako zitzayon ba, orraatik, bere panpiña eramaten, bai... arrayoak ezpaitu...!

        Eta mutil orren berri guziak jakin nairik, asten da galdezka urduri:

        —Emen, inguru ontakoa al da mutil ori?

        —Bai —Aritzak—. Emen ondoan dagoan Urgoiti'ko seme bakarra.

        —Oñordezkoa beraz?

        —Bai, noski. Etzun berak alako asko uste, bañan alaxe da.

        —Zergatik etzuan usteko, ba?

        —Etzan Erko Urgoiti'ko seme bakarra. Beste anai bat zikan onek bera baño zarragoa, Altzi; ta au ukan etxerako.

        Altzi au itxaso-zalea zan oso, ta ara joaten zan maiz, etxeko lanen exkaxietan. Eta onek atzitzen zizkiken xargu, izoki ta legatzak, Basurdi! Ez duk ez ik, segurki aski, orrelako mokadu goxorik ire mendietan iñoiz ere murtxatu!

        Itxasoak arrisku aundiak izaki, Basurdi, zuen mendiak baño aundiagoak, alako batean Altzi'k bertan bizia galdu zikan. Eta ala Erko Erromatik etxera ekar-arazi zikaten.

        —Erromatik?

        —Bai, Erko Kaiser'ren gudal-mutil, Erroman zegokan.

        —Eta an jandakoekin egin al da alako mutil gaitza?

        —Ez gaxo, ez. Mutil eder eta gaitza zalako eraman zikaten ara.

        —Erko, gure bazterrak ondatu dituzten Erromarren lagun eta mutil? Gure oitura ta izkuntza oinperatu dituzten etsayen gudari?

        —Gauz eta izkuntz berriak ikasteak ez dik iñugo kalterik ekartzen, bai bañan, berririk ere ikasi ez eta lengo gauz on eta ederrak utzitzeak.

        —Erko'k Erroman deus onik ikasi al du ba?

        Izartxo, berritxu utsa zan Izartxo, ordurarte ixillik egon zan, Basurdi'k naska besterik ez bait-zion ematen. Orain, bañan, Erko bere maitearen izena aipatu zutenetik, barru guzia irakiten jarri zitzayon. Basurdi zantar arek bere kutunaren izena gaitzetsitzen asi zanetik, batez ere. Eta bi matraillak gorri-gorri:

        —Ikasi? —jaurti zun— Ik ire bizi guzian ikasi ditukan baño gauz geyago ikasi dizkik Erko'k, Erroman egondako egun bakoitzean...

        —Zertzuk ikasi zizkiñan ba?

        —Zertzuk...? Eta burni-lantzea, eta landare berriak, eta Kristo ta martiriak eta...

        —Zer esaten ari aiz? Zer dun martiri izen ori?

        —Oik... ba..., Kristo'ren alde bizia nai ta pozik eman duten kristauak...

        —Txorakeri aundi bat dun ori, neska...! Eta... Noren alde bizia eman zutela esan dun?

        —Kristo'ren alde...!

        —Eta nor dun Kristo dalako ori?

        —Ori...? Gu gaizkatzera zerutik lurrera jetxi dan gure Jaungoiko maitea...!

        —Ta... ta... ta... Ez esan emen erokeririk...!

        —Esan dizut len ere, ez duzula zure bizi guzian Erko'k egun batean ikasitakorik ikasiko...

        —Eta ori al dun Erko'k ikasitako zera guzia?

        —Naikoa zizun ori; bañan, beste gauzak ere ikasi dizkitzu: azi berriak eta landare berriak eta zugaitz berriak eta...

        —Ba... ba... ez diaun gauz oyen bearrik Mendaur'ko goi mendietan...

        —Meatzak eta burni-lantzea eta...

        —Burnia esan dun...? Eta zer dan burni orrena...?

        —Aizkora, aiztoa, ezpata, atxurra eta abar egiteko gai berexi bat.

        —Au bai, au jakingarri ta onuragarri dun, Izartxo. Eta nolako gaya dun esan dunan burni ori?

        —Arri ta urraida ta orain arte ezagundako gai guziak baño askozaz gogor eta trinkoagoa...

        —Ta ori emen ere topatu al liteke nunbait?

        —Bai... Erko'k aurkitu ta landu ere dizu Txurrumurru'ko errayetan...

        —Bai ote...? Sorgin eta maitagarriak bizi diran leize-zuloetan ? Eta ez al du sorgiñak, bertan eramateko bildurrik?

        —Sorgiñik ez dagola dio Erko'k.

        —Erroma'n ere ikasi al din ori?

        —Bai noski. Eta neri ere sorgiñenganako bildur guzia kendu dit.

        —Sorgiñen bildurra kendu ta artzayana sartu al din?

        —Bai zera...!!! Erko'ren ondoan ez dut nik iñungo ta iñoren bildurrik.

        —Ondo da... ondo da...! Ez al dakin alako mutil eder, on eta gaitza ikusteko irrikan jarri naunala, neska?

        —Ba..., nai duzunean ikusi zenezakezu...!

        —Nun?... Urgoiti'n... Txurrumurru'n?

        —Nai duzun lekutan...! Geyenetan, bañan, ni nabillen lekutan, eta... nere alboan.