ARANTZAZU ERREKETA

 

 

      1834 garren urtean gaude. Agostuak emezortzian. Arantzazuko bide biurri eta aldapatsuetatik gudari talde bat igotzen da. Eun liberalak dira, denak gipuzkoarrak, mikelete peseteros orietakoak. Taldearen buruan komandante Anselmo de Iñurrigarro dijoa, zaldi baten gañean.

      lllunabarra. Beltza zerua. Aizkorri aldetik trumoi orroak. Komentuko atadian aita nagusia eta beste pralleak daude, soldaduen zai. Bein ara allegatuta, komandanteak troparentzako afaria eskatzen dio aita nagusiari.

      —Bai jauna —pralleak— oraintxe antolatuko dugu afaria danentzat. Eta zu ta ofizialak, nai badezute, atozte barnera gurekin afaltzera.

      Komentuko jantokian pralle ta ofizialak eseritzen dira. Iñurrigarro, aita nagusiaren ondoan.

      —Jakingo duzute, noski —dio militarrak— gure Norteko gerraburuzagia, Markes de Rodil jauna, Oñatin dagola.

      —Bai.

      —Karlistak Oñatitik bota ditugu eta orain orien atzetik gabiltz. Seguran omen da don Carlos, eta Zumalakarregi Naparran. Batalla ikaragarri bat somatzen dala-ta, Rodilek onera biali gaitu, paraje abetatik etsaia sar ez dadin. Leku auek, beraz, gordetzera etorri gaituzu. Emen pasako dugu gaba, eta biar, egunsentiakin, Urbia aldera joango gera. Soldaduok gipuzkoarrak dituzu, aita, euskaldunak, jende ona. Ez beldur izan.

      —Ez naiz beldur, komandante. Bañan... egia esateko, zuen ustegabeko etorriak susmo txarra eman dit lenbizikan. Orain zure itzok entzun ezkero lasatu naiz pixka bat. Arantzazuko Andre Mari maitia! Anai arteko gerra anker au laister bukatuko al da!

      Aita nagusiak —eta berekin pralle guziak— Carlos aldekoak izan arren, alegiñak egiten ditu liberalak kontentu izateko. Ez da bere gustoko jendea, bañan tira! biaramonean alde egingo dutelakoan, etsi egi­ten da.

      Afari ostean, edariaz ausarturik edo, ofizialak asten dira kanta naskagarriak kantari. Kanpoko soldauak ere ez daude ixillik, ardoa ugari dute ta. Gabeko amarretan Iñurrigarrok bere ofizialak bialtzen ditu tropa biltzeko. Bera ere ateratzen da komentutik. Amaikak aldian, aita nagusiari aparte deitzen dio.

      —Orra, aita. Orain egia esan bear dizut. Gogorra da bañan... Arantzazu erretzera etorri gera; auxe baita Rodilek agindua. Eta gero beregana eraman bear zaitutet. Beraz, biar goizean pralle guziak gurekin jetxi bear...

      —Zer diozu? Arantzazu erre! Eroak al zaudete? Zer kalte egin dio Arantzazuk Markes orri? Zer du jaun orrek gure Amaren kontra?

      —Eztakit... nik eztakit ezer. Bañan... pralleen kontu batzuek adituak ditut. Carlos zaleak zeratela diote, eta orren alde lan egiten duzutela...

      —Ez, ezta egia ori! Guk relijioko gauzak besterik...

      —Poliki, aita, poliki. Esaidazu: eliza onen k                                                                                 anpaiak non dituzute? Ez baidut oraindik entzun orien soñu alaigarria...

      Aita nagusia ixiltzen da. Kanpaiak, kañoiak egiteko, karlistak Naparrara eramanak dira.

      —Gañera— berriz komandanteak— Oñatiko karlistek gure soldaduak preso dituzte San Elias koban, Arantzazuko bideak konpontzen eta. Egite itxusi orren truke eta oñatiarrak zigortzeko...

      —Oñatiarrak zigortzeko... bai. Orain konturatzen naiz Markes orren asmoaz: oñatiarrak samindu nai ditu, kontra dituelako. Bañan txarkeri orrekin ez ditu Markesak oñatiarrak bakarrik saminduko, ez; gipuzkoar eta euskaldun guztiak baizik. Eta zuek, gipuzkoarrok, euskaldunok, beteko al dezute olako gaiztokeria?

      —Gipuzkoarra naiz, bañan baita militarra ere. Agindu didatena kunplitu bear dut.

      Gabeko ordu batean, erreketa asteko ezaugarri bezela, tiro bat entzuten da goialde artan. Eliza, komentua, ostatuak, etxadi osoa, erregarriz bustita, denari su ematen diote soldaduak. Santutegitik gar izugarriak igotzen dira zeruruntz.

      Goizeko lautan, Ama Birjiñaren irudia bizkarrean eramanez, Oñatiko bidea artzen dute pralleek. Oñatin aita nagusia Rodilen aurrean presentatzen da. Onek utikan egiten dio. Liberalak Oñatitik Vitorira biali dituzte pralleak, eta andik Españiko egoaldera.

      Au izan da, itz motxetan, Arantzazuk jaso bear zituenetik errealdi negargarriena. Liburutegi ederra, artxiboak, ertilan bikañak, Murilloren pintura batzuek, Euskalerriko oroigarri baliotsuak, den-dena galdu zan zoritxarreko gau artan.

      Liberalen ondorengoa naiz, irakurle. Bañan Rodil eta Iñurrigarro ta bere peseteroak, Arantzazun egindako basakeriaren responsableak, betirako desprezioa merezi dute. Batez ere Rodil anker arek.

 

Aranzazu, 1968