SOÑU, JAIZKIBELKO BASATIA

 

 

      Izen onek, noski, ez dio ezer esango irakurle gazteari; bañan zar xamarra edo, obeto esateko, oso gazte ez diranak, Jaizkibelko basati aren izenaz, Soñu izenaz alegia, gogoratuko dirala uste dut.

      1903 garren urtean, gutxi gorabera, Jaizkibel mendiko artzaiak ardiak faltatzen ari zitzazkiela konturatu ziran. Inguruetan lapur bat ote zebillen jakiteko eta arrapatzeko zelatan jarri ziran, bañan alperrik, iñor ez baizuten arkitzen.

      Bein, itxas aldeko arkaitzen ondotik zijoan baserritar batek aragi puska aundi batzuek billatu zitun, makilletan sartuak, eguzkitan legortzen edo, Ardilarruak ere ikusi zitun. «Or ziok lapurra» esanaz artzaieri kontatzera joan zan. Toki artara denak itzulita, bertako leize zulo batean bizardun gizontxo bat arrapatu zuten. Ura zan ardien lapurra. Ura Soñu zan.

      Ondarribira eramana, Soñuk bere bizia kontatu bear izan zun. Jaizkibelmendiratu baño len, eskean zebilien erriz erri; bañan olako bizimoduaz asperturik, eta oso lotsatia ta bakartzale porrokatua zalako, mendi-bakarteratzea erabaki zuen. Lenbiziko egunetan arkaitzetan arrapatutako karramarro, lapa, lanperna, karraspio eta olako janariaz bizi zan; bañan bein ardi galdu bat eskuratu, ill eta jan ondoren... ez zun geio jakin nai izan itxas-ertzeko janari kaxkar aietaz. Geroztik, ardiak bakarrik. Eta gordiñak, keak salatu ez zezakion jabeari.

      Au da, itz gutxitan, Soñuren mendi egonaldi ura. Orain lau urte Soñu bera billatu nuen nik Oyartzunen, eta berakin izandako interviu edo elkarrizketa kontatuko dizuet:

 

      Oyartzungo elizako aulki zar eta sendoetan, Salbatore Kristorenpean, agure bereizi bat ikusten dut igandero. Brusa beltz eta garbiaz jantzitako gizon txiki ta makurtua duzu, ixil eta musiña. Eskuan makil lodi bat darama eta elizbarruan danean, eskapulaio aundia lepotik.

      Uste nuen baserritar edo ganadu-saltzalle aberastua, diruzale xurra eta azken orduko santuzale bat zala; bañan oker nengon. Egun batean gizon ori Soñu famatua zala esan zidaten, gaztearoan mendian basati ibilli izan zana.

      Agure txukun au izan al diteke —nere baitan— 1903gn. urtean Ondarribira jetxi zuten arlote erdi ero ta zarpatsu ura?

      Asi nintzan galdezka errian eta laister jakin nitun orren berriak. Soñu ezagutu zuen oyartzuar batek auxe kontatu zidan: mendira baño len Soñu eskean bizi zan garai artan, eta tella lantegi batean lo egiten zuen, laberako otearen gañean. Erriko aurrak ara joaten zitzazkion burlaka ta arrika. Soñuk uxatzen zitun, eskuan labain txiki batekin. Oso ariña omen zan. Gorputzez sendo, liraña, gomazkoa bezela. Elizan etzan belaunikatzen besteen antzera. Soñuk bi belaunak batean jartzen omen zitun lurrean, eskuaz lagundu gabe. Eta be­launak lurreratu ta bereala, tximista bezin arin, txutik. Noski, orrelako belauniketak ez zun egi­ten bere trebetasuna erakusteko, oitura zuelako baizik.

      Joan dan igandean, meza nagusiaren ostean, Soñu berakin itzegin det. Atsegin, apal eta zentzu aundiko gizona duzu. Bañan oso lotsatia ere bai, lotsatiegia. Izketan asi ta bereala aitzaki bat asmatu dizu nigandik aldegiteko:

      —Bazkaltzera joan bear dut —esan zidan goizeko amaika ta laurdenetan.

      Euskeraz bakarrik mintzatzen da. Erderaz ulertu, besterik ez. Erriko gaxotegian artuta, ango mojak oso maiteki ta ongi zaindua dute. Mojaeri esker gure gizona geldi-geldi egon da une batean bere arpegia nik dibujatzeko. (Interviu bai apala nerea, fotograforik gabe).

      Prudenzio Oyarzabal eta Olaiz izenez. Jaizkibelmendian ogei ta sei urtetan baztertu zan, eta an sei illabete bizi, Zezentegi izeneko leizezulo batean, itxas-ondoan. Orain 76 urte ditu. Nere ustez bere izaeragatik ez ezik, beste zioagatik ere baztertu zan. Zergatik mendiratu zan galdetu nionean, irrifar lotsatiaz erantzun zidan ori apaizari bakarrik esan dezakiokela.

 

Zeruko Argia, 1958