XIVgarren txatala

SANTA KRUZ NON-NAI. ATERATZEN DU BERE ARREBA LIBERALEN ATZAPARRETATIK

        Lengoetan ezer aundirik egin ezpazun, oraingoan zerbait egingo al du. Laguntzarik izan balu, bai. Oraingoan lana pranko eman zien karlistai. Liberalak, soldadu-saillekin iñon ziran aterabideak, menditarteak, errege-bideak, zirrikuak arrapatuz, aren atzetik zebiltzan. Denak elkarrengana jota arrapatuko al zuten. Baño Santa Kruzek bazekizkin Gipuzkoako zorrondoak. Alako erritarra, olakora, beste artara joan zala, ta askotan, erbiak ankartetik bezela igesegiten zien. Gau-lenetik alako etxean; gaberdi-aldera beste alakotan; goizean goiz, argia baño len, mendi bazterretara. Ez Aranak, ez Lojendiok ez iñork, etzun arrapatzen eize ua. Goizetik emen, arratserako joanda billa non! Zangoak dantzatzen zitun. Eguberri bezperan Oiartzunen jeiki ta arratsalderako Naparroako Leitzan. Non nai zebillen gerrara-naia biztuz. Biztu zan liberalan gorrotoa ere, ta Santa Kruz ezinda, bere arreba, ta Sasiain lengusu apaiza atxitu zituten eta kartzelara sartu. Aditzea izan zun Santa Kruzek eta, atsegin zan arekin! Ogei mutil berekin zitula jetxi zan Tolosara, Mixerikordi zarraren ondotik. Arrameleko zubira ziranean, kotxe eder bat zijoan Irura aldera. Geldierazi zuten eta, aien poza! Koronel liberala bere lau mutil-nagusirekin. Ikara zeriela jetxierazi zitun, koronelaren aita zarra ez besteak. Santa Kruz bera, zarrarengana sartu zan eta arekin joan Iruraraño. Besteak oñez, lotuta, atzetik. Apaiza ta zarra asi ziran elkarrekin. Zarrak. —«Zure arrebari ikusi batzuk egin dizkiot, eta begirapenez jokatu naitzaio». Santa Kruzek. —«Eskerrik asko, baño enazu ni tutulikatuko: zu "alako" zera, ta gañera liberala». Zarrak. —Bai, baño nik ez det ezer oiekin. —Nere arrebak ere etzun ezer iñorekin, baño or daukazute itzalean. Begira gero, zer ari zeraten, nerekin ez det esaten, baño nere arrebarekin! —Agure gizagajoa daldaraka zijoan. Irurara iritxi ziranean, oñezkoak eriotza ondoan zutela uste zuten; baño arrituta zoratuta gelditu ziran askatu zitunean. Zoazte etxera, esan zien, eta atera itzazue neregatik lotu ditezuenak. Bestela... Aiek zintzo egin ere. Berriz ere berri eman zioten liberalak arreba galdua zula, tiroka josiko ziotela mutillek uzten ezpazitun eta Prantzira sartzen ezpazan. Ta ala egingo zuten, Santa Kruzek bere egiteko aietako bat egin ezpalu. Gau illuna zan: zotza begiari emanda ere etzan ezer ageri. Zei mutil berekin artuta urbildu zan Tolosara, baserritar-jantzian. Soldadu begirariak «quién viver?», ta Santa Kruzek «paisano». Ala sartu ziran Tolosara. Alako aundizu liberal batengana jo zuten. Otsegin zun presaka. «Nor da?», ta, «alako», emengo nagusiaren adiskide aundia. Jeixteko azkar, ikusteko presa aundia dedala ta. —Jetxi da erdi-jantzian, eltzen dio apaizak, eta mutillek zeduzkan tokira eraman du. Ixilik ba zegoan, etziola ezer egingo, baño otsegiten ba zun, bere artan ilko zula. Agindu zion, bai, aren arrebari pakean uzten ba zion, arrek ere utziko ziola ari. Biaramonean, ango buruzagi ego jefeari gaztiatu zion, an zedukala «alako», ta arreba askatzen ezpazion, tiroz ilko zula alako ua. Ta bera zegoan tokira ekartzeko gero, ta baita bialdu ere. Berak ere askatu zun norbaiten adiskide ua, ta arreba Prantzira eraman zun.