15.
MUTHIKO ZOZOA

        Behin bazen muthiko zozo bat. Egun batez, amak igorri zuen merkatura erranez: «To, huna hogoi liberako bat; hamar liberako xerri ttiki bat erosiko duk, merkatuan. —Ba, ama, ba, erosiko dut segurki».

        Badoa beraz gure muthikoa, eta erosten du kuxean bere xerria; eta ez baitzuen berehala etxera gan nahi, bere xerriari beharrian egiten dio hamar liberakoaren heineko xilo bat, eta urreñoa xilo hartan ezarririk, erraiten dio xerriari: «Hoa, orai, gure etxerat!». Eta harrikatzen du xerria.

        Pentsatzen duzuen bezala, gure xerria gan zen berak nahi zuen lekurat, eta muthikoa ere bai, arratsean, etxerat. Ikusi bezen laster, amak galdetzen dio: «Erosi duk xerria? —Ba, ama. Ez da etxerat ethorri? —Ez; zertako? —Goizean igorri baitautzut, bere hamar liberakoarekin. —Goizean igorri? Muthiko zozoa, ez bertzea! Behar huen hura ekarri, soka batekin zangotik estekaturik, pulliki pulliki! —Ori, ama, bertzaldian hola ekarriko dut».

        Bertz-aldian, igorri zuen zuen amak pegar baten erostera, eta, etxerakoan, orhoitzen da amak zer zion erran, eta soka batekin estekatzen du bere pegarra. Eta gero, bera aintzinean emanik, gibelerat gehiago behatu ere gabe, ekartzen zuen, terren-ten-ten, bere pegarra. Etxerat hura ethorri bezen laster, amak galdetzen dio: «Erosi duk? —Ba, ama; eta zuk erran bezala estekatu-ta ekarri dut». Hurbildu zen ama, eta ikusi zuen, hantxet, soka bat, eta sokaren punttan pegar puntta bat, tutua doi-doia! «Bainan, muthiko zozoa, hau ekarri behar huen buruan! —Ori, ama, bertzaldian ekarriko dut».

        Bertzaldian, igorri zuen amak burra kilo baten erostera, eta hura bederen ongi ekarri behar zuela, emaiten du buruaren gainean. Bero bat izigarria baitzen, etxerat heldu gabe, bere burra guzia urtua zuen. Planta hartan ikusterarekin, amak erraiten dio: «Bainan ez duk beraz sekulan deusik ongi eginen? Hau behar huen, atxemaiten hituen ur guzietan bustiz bustiz ekarri; eta hola fresko freskoa ekarriko huen! —Hitzemaiten dautzut, ama, bertz-aldian hala ekarriko dudala».

        Bertz-aldian, beraz, amak igortzen du libera bat gatzen bilha; eta, gure muthikoak, ongi baino hobeki egiteko, bustitzen du gatz hura, atxemaiten dituen ur-erreka guzietan; hain ongi non, etxerat heltzean, ez baitzuen ez gatz ez eta ere paperik...

        Eta orduan —ordu ere baitzen— beldurtzen hasi zen ama, muthikoak ez othe zuen zozo aire bat; eta nahiz hartarik zerbait onik egin oraino, kontseilu onak emanez, atxiki zuen berekin etxean.

* * *

        Bainan, ama hura laster behartu zen berriz ere bere muthikoaz, eta egun batez, erraiten dio: «Gan behar duk merkatura, ezti hunen saltzera, eta salduko diok solas gutiena erraiten duenari; hots, ez sal dena xikana diren hekieri». —«Ba, ama, hala hala eginen dut». Eta huna gure muthiko zozo-aire bat zuena merkaturat heldua. Norbaitek galdatzen dio berehala: «Zonbat, ezti hoi, muthikoa?». Eta harek aire berean errepusta: «Sobera solas! sobera solas!». Berriz ere egiten diote galde bera, ihardeste beraren aditzeko, deusik ez baitziroten konpreni.

        Bertze erostun bat heldu zaio gero gure muthikoari, eta galdatzen dio harek ere: «Zonbat, ezti hori, muthikoa?» Eta muthikoak kexu kexua: «Ez duzu, ez duzu izanen! Sobera solas! sobera solas!». Eta, bethi bere hitzean egon zen muthiko zozoa.

        Arratsean, etxerat eremaki zuelarik bere eztia, haitz handi baten aintzinean gelditu zen, eta harek bederen ez zuela deusik erraiten, bere ezti guzia aurtiki zion gainera, hamabortz egunen buruan haitzak segur pagatuko ziolakoan.

        Hamabortz egunen buruan, heldu da gure muthikoa bere pagamenduaren bilha, eta bere ezti guzia atxemaiten du uliek jana, uli hek oinon han zabiltzala furrundaka. Hasarre gorrian emaiten da, eta badoa, kuxean, Jaun Jujearen atxemaitera, eta erraiten dio: «Jaun Jujea, emazteki ttiki ttiki batzuek ene ezti guzia iretsi dautate, eta ez naute pagatu nahi». Jaun Jujeak errepusta: «Adiskidea, nik ez dezaket deusik egin, gehiagoko segurtamenik gabe. Ahal baduzu, bat edo bertze atxemazu emazteki hetarik, eta gero ekarratzu hunarat. Bertzenaz, deus handirik ez dezaket nik egin». Gure muthikoa xehetasun gehiagoren emaiten hasi zitzaion orduan, erranez: «Halako beltx ttiki ttiki batzuek dira, non nahi ikusten baitira halakoak».

        Hainbertzenarekin, uli bat gan zitzaion eskuaren gainera eta berehala erakutsi zion Jaun Jujeari: «Ori, Jauna, holako batzu dira». —«Bo! deusik ez dira horiek; eta atxemaiten ditutzun guziak hil behar dire». Eta, uli bat memento berean Jaun Jujeari gan baitzitzaion kopetara, gure muthiko zozoak eskuan zuen makila lodi bat altxatzen du, eman ahala jotzen du jujea kopetan, eta bere bidean gan zen, etxera.

        Amak oro jakin zituen laster, eta pentsatzen ahal duzue haren bihotz-mina. Berekin atxiki zuen handik goiti, kontseilu on zonbait eman beharrez berriz ere.

* * *

        Zonbait egunen buruan, noiz ere iduritu baitzitzaion amari adimendua ethorrixea zuela semeak, erran zion: «Egun, ganen haiz aitatxiren ikustera, heian pulliki den jakitera». —«Ba, ama, ganen naiz segurki».

        Gan zen beraz gure muthikoa, eta, harat heltzean, hila kausitu zuen bere aitatxi, eta guziak nigarrez ari zirela. Orduan, deusik erran gabe, itzuli zen kuxean etxera, eta amak galdetzen dio: «Izatu haiz? —Ba, ama. —Nola atxeman duk? —Ori, ama, hila zen, eta deusik erran gabe itzuli naiz. —Muthiko zozoa eta ez bertzea!... behar huen han belhaunikatu eta Gure Aita, Agur Maria eta Errekien erran! Hoa, berehala gibelerat, eta egik nik erran bezala. Ba, ama!...»:

        Badoa berehala beraz, eta hurbiltzearekin, atxeman zituen xerri hiltzen ari zirela, eta gehiagokorik pentsatu gabe, xerriaren aintzinean erran zituen Gure Aita, Agur Maria eta Errekien...

        Bainan, ez zuen oinon zozokeriarik aski eginik!

        Handik zonbait egunen buruan, amak igorri zuen bere arrebaren etxerat. Badoa beraz, eta arreba atxemaiten du zangoko min baten lotzen ari dela. Ikusi ez balu bezala, gibelerat itzultzen da zozoa, eta amak galdetzen dio: «Izatu haiz, to? —Ba, ama. —Zer erran die? —Ori, ama, min batzuen lotzen ari zen, eta deusik erran gabe ethorri naiz gibelera. —Bainan, ez duk beraz sekulan deusik ikasiko?... Hoa berriz harat, eta arrebari erranen diok: "Agian holako guti izanen duzu, eta denak ihartuko!". —Ba, ama».

        Gan zen, eta arrebaren etxerat heldu gabe, etxeko langileak ikusi baitzituen ari zirela sagar eta udare landare landatzen, amaren mandatua, ahantzi gabe, erran beharrez, urrundik oihu egin zioten: «Agian holako guti izanen duzue, eta denak ere ihartuko!». Eta itzuli zen etxera, aldi hartan bederen ongi egin zuela bere mandatua.

        Amak, bethi bezala, galdatzen dio: «Izatu haiz? —Ba, ama. —Eta? —Ori, landan ari ziren fruitu-landare landatzen, eta behar bada ahantziko ere nuela, etxeraino gan gabe, han berean, urrunskotik egin diotet oihu, zuk erran bezala. —Bainan, nik erran naukan arrebaren ganat gateko, eta ez heieri hola oihu egiteko!... To, baituk zerbaiten ikastearen ere beharra, ganen haiz oraikoan landara, eta axtiko gizon heieri erranen diotek: "Agian holako hainitz izanen duzue, eta fruitu ederrak ekarriko!"».

        Gure muthikoa kexatzen hasia baitzen, oraikoan bederen arrebari berari eginen ziola mandatua, landako gizonek ez ikusteko, hartzen du bertze bide bat, eta xuxen xuxena badoa arrebaren ganat. Eta nola bere arreba berriz ere min hekien arthatzen ari baitzen, athetik egin zion oihu: «Agian holako hainitz izanen ahal duzue, eta fruitu ederrak ekarriko!». Eta, zer ihardetsiko zioten beira egon gabe, gan zen bethi bezala etxerat.

* * *

        Eta ama gaixoak ez zuen etsitzen oraino, eta iduri zitzaion bere semeari ethorriko zitzaiola oinon adimendu gehiago.

        Hor, goiz batez, erraiten dio: «To! hoa egunaren iragaitera hauzoko jende horiekin. Harat heltzean, eginatzik konplimenduak, eta gero, han hemenka ematzik zonbeit begi kolpe».

        Zozoa badoa berehala beren ardi-bordara, eta han, begiak kentzen diozkate ardi guzieri, eta gero, begi hek sakelan emanik, badoa, bidean bere lehenbiziko xixtu aireak ikasiz.

        Heltzean, unkitzen dio bati eskua, eta ahur bat begi sakelatik atheraturik, botatzen diozka segidan. Badoa bertze baten ganat, eta hari ere gauza bera. Eta hantxet, bere begi guziak azkeneraino arthiki arte aritu zen, tira eta tira. Azkena botatu ondoan, itzuli zen etxera, bere axtiko xixtu aireak segituz.

        Ama gaixoa orduan finkatu zen ez zela muthiko hura bertzeak bezalakoa, eta hobe zuela gehiago nehori ez igorri. Eta geroztik, han dago muthiko hura, bethi bere amaren ondo ondoan. Horra zertako ez dugun ikusten, lehen bezala, mandatu egiten.