6.
ERREGEA, TUPINA ETA XIXTUA

        Behin batez, omen zen gizon bat debruz egina, eta nola Erregerekin arras adixkide baitzen, noiz nahi ethortzen zitzaion errege ikustera.

        Egun batez, errege ethorri beharra eta, erraiten dio bere andreari: «Egun, behar giniken balentria zerbait egin, errege ethorri orduko». Andreak: —Baietz, segurki! harek ere nahi zuela. Eta biak emaiten dire gogoetatzen; eta hola ari direlarik, ikusten dute errege heldu bere andrearekin, eta, deusen egiteko astirik ez eta, ez jakin zer egin, gure gizonari, bet betan gogoratzen zaio joko hau: tupina suan baitzuten, irakitan, gal, gal, gal ari, hartzen du bere tupina, sukaldearen erdi erdian emaiten, eta sua berehala hiltzen.

        Sartzen dire gure errege eta erregina.

        «Agur» eta «Bai zuri ere», eta berehala, ohartzen da errege tupinari, eta galdegiten du: zertako zen tupina hura sukaldearen erdian irakitzen ari. Eta bere adixkide gizonak erraiten dio: beren gisako tupina dutela hura, batere surik gabe egiten dutela eltzekaria, egun guziez, sukaldearen erdi erdian eman eta. Erregek ez sinhetsi nahi eta, gure gizonak hurbilarazten du tupinaren ondora, estalkia khentzen, eta erregek ikusi zuen tupina egiazki irakitzen ari zela.

        Orduan sinhetsi zuen, eta galdatzen dio: othoi sal zezon tupina. Gure gizonak, ahal bezen polliki erraiten dio: nahiago duela ez saldu, hura dutela beren guzi guzia, eta deusik ez litazkela hura gabe. Eta orduan erregek: ez zutela deusen eskasik izanen, emanen ziotela nahi zuten bezenbat diru, eta othoi saltzeko. Eta, azkenean, gure gizonak, gogoaren kontra bezala, saltzen dio tupina erregeri.

        Gure errege gan zen erreginarekin, bere tupina eskuan, eta etxerat heldu eta berehala, badoa bere sehien gana, eta emaiten diote tupina erranez: eman zezaten tupina hura, behar zituen guziak barnean, sukaldearen erdi-erdian, eta utz zezaten bere gisa, eltzekaria bera eginen zela, batere surik gabe.

        Sehiek: baietz segurki, ontsa gogotik!

        Biharamunean, sehiek emaiten dute tupina, bere onkailu guziekin, sukaldearen erdi-erdian, eta gan ziren, bakotxa bere lanetara.

        Eguerdi aintzintxean, behatzen diote tupinari eta ikusten dute, hek utzi bezal bezala dela tupina, barnean harat hunatik gabe. Harrituak zagozin elgarri behaka, noiz eta ere heldu baitzaiote errege, bere tupinaren berrien galdetzera...

        Nor harritu eta errege harritu, ikustearekin bere adixkide gizonak enganatu zuela.

* * *

        Bere aldetik, gure gizona ere ez zen batere deskantsuan, baitzakien zer zuen egina.

        Bere andrearekin ari zen: xahu zirela oraikoan, errege ethorriko zitzaiotela, eta borthizki gaztigatuak izanen zirela. Bet-betan jaunak erraiten dio andreari:

        «No! behazan! bazakinat zer eginen dugun; bihar, errege ethortzeko aintzinean, emanen dun, hik, xahako bat arno bulharretan, eta errege erasiaka hastearekin, nik erranen dinat hik enganatu naunala, hik erranik baizik ez dutala deus egin;... eta orduan, hasarretuko naun, eta hiri jazartzeko, alegia eta bulharretan, xahako hortan sartuko dainat kanieta, eta, hi eroriko haiz, hila bahintz bezala... Eta gero, erregeri sinhetsaraziko zionat, xixtu hunekin phitzaraziko hautala, eta hik asiko dun, lehen xixtuan, zango bat mugitzea, bigarrenean bertzea, eta hirugarrenean xutituko haiz». —«Ba, ba, hola eginen diat, eta agian ez gaitik erregek gaztigatuko!».

        Hek erran bezala, biharamunean, errege heldu zaiote, hasarre handian. Sartzen da, eta kuxean, hasten zaio mokoka gizon gaixoari: ba eta tupina hartan enganatu duela, eta hola trufatzen den errege batez...? Eta ari zitzaion erran eta erran...

        Orduan, bere aldiz, gure gizona emaiten da alegia eta hasarre, hura ere, bere andrearentzat: andrearen hoben zirela oro; eta bere hasarrean kanieta sartzen dio andreari golkotik. Emazteki gaixoa erortzen da, hila balitz bezala... Errege harritu zen eta erraiten dio gizonari zer ari den; ez zuela holakorik egin behar! Eta penatua zen errege.

        Orduan, gure gizonak erraiten dio: nahi badu, xixtu batekin phitzaraziko duela bere andrea —«xixtu batekin phitzaraziko, zuk?... Ez dut sinhesten». —«Ez duzu sinhesten? Ori, ikusiko duzu berehala».

        Gure gizonak hartzen du xixtua eta jotzen du behin. Eta andreak mugitu zuen zango bat; bigarrenean, bertze zangoa, eta hirugarrenean... xutitu zitzaion...

        Errege harritua zagon xixtu mixteriozko haren aintzinean, eta galdatu zion: othoi sal zezon xixtu hura. Eta gure gizonak, ezetz segurki, bazutela, ordu arte ere, makurrik aski izanik, eta ez zuela salduko. —Bainan erregek ez zion bakerik emaiten: saltzeko eta saltzeko, nahi zuen bezenbat diru galdatzeko eta emanen ziozkala denak... Azkenean, beraz, saltzen dio xixtua, hainitz dirutan, eta joan zen errege etxerat.

        Biharamunean, joan ziren errege eta erregina karrikara eta noiz eta heldu baitziren hiriaren erdira, erregek golkotik sartzen dio kanieta erreginari, eta erregina gaixoa erortzen da hila.

        Jende guzia harritua zen. Erregek erraiten diote ez izitzeko, phitzaraziko zuela berehala. Atheratzen du xixtua eta jotzen du behin; bainan erregina ez da mugitzen. Jotzen du berriz, eta orduan ere deusik ez. Hasten da, jo eta jo, eta azkenean etsitzen du, eta ohartzen da erregina hila, zinez hila dela. Asmatzen duzue gure erregeren auhendura nolakoa zen.

* * *

        Oraikoan ez du berak joan nahi gizonaren etxerat, beldurrez eta berriz ere enganatua izan, eta manatzen diote bere azpiko zitueneri, eman zezaten gizon hura zaku baten barnean eta bota zezaten ur handira. Joan ziren. Erregek erran bezala, eman zuten zaku baten barnean, eta ur handiari buruz abiatu ziren.

        Bidean zoazilarik, sartu ziren ostatu batean, beren zakua athean utzirik.

        Edaten ari zirelarik ostatu barnean, zakuaren barnean zen gizona, norbait heldu zela sumaturik, hasi zen oihuka: «Ez dut nahi! ez dut nahi!». Bidaiantak, hurbildu eta, galdetu zion: «Zer ez duzu bada nahi?». Eta, zaku barnekoak ihardesten dio: «Erregeren alabarekin nahi naute ezkontarazi. Bainan nik ez dut nahi, eta urera botatzen naute!». Orduan, bertzeak: «Gizona, hobe duzu baietz erraitea!». —Eta harek, bethi: ezetz!

        Bertzeak erraiten dio orduan: «Ori, nik bethi ba erran nezake! Nahi nauzu utzi zure orde? —Ba, ba, dio ihardesten gure gizonak. Eman zaite hemen, berehala». Eta erran bezala egin zuten.

        Eta nola zakuan eman zen gizon hura artzaina baitzen, haren arthaldea bildu eta bazeraman bertzeak.

        Bere ardiekin bidean zoalarik, buruz buru egiten du erregerekin... eta hunek, harriturik, galdetzen dio: «Nundik heldu haiz?». —«Nundik heldu? Itsasotik... Ez ninduzun harat igorria?». —«Ba, bainan handik ez duk nehor gibelerat ethortzen, eta ez haiz hi han izatu!». —«Ba, jauna, ba, handik heldu naiz, eta ardi hauk ere handik ditut. Eta ez baduzu sinhesten, zato enekin ikustera, ezen, nitaz geroztik, harat ganak, hek ere, badire bertze zonbait».

        Gan zen errege itsas-bazterrera, eta urean ikusi zuen, zalapartaka, ezin ithoz ari, doidoia botaturikako artzain gaixo hura.

        Eta erregek erraiten dio gure gizonari: «Ez duk hatik hoi gibelerat heldu!». —«Ez, ederrenen berexten ari da, eta mugitzen ahal zare, nahi baduzu nik bezalako arthaldea izan!».

        Eta hainbertzenarekin, erregek urerat saltu egin zuen, eta han itho zen.