4.
TARTAROA

        Ama batek bazituen hiru seme. Seme horiek erraiten diote egun batez: «Ama, egitzu, othoi, opilak, fortuna egitera joan gaitezen». Amak emaiten diozkate opilak, erraiten diotelarik: «Ez muthil joan sekulan gizon bizar-gorrietarat!». Eta badoazi hiru semeak.

        Joan, joan, joan... Hor, heldu zaiote gizon bizar-gorri bat; eta galdegiten dio lehenari: eian nahi duen haren ganat muthil ethorri? Ezetz erraiten dio. Galde bera egiten dio bigarrenari, eta harek ere ezetz.

        Gauza bera galdegiten dio hirugarrenari; eta hirugarrenak bere baithan egiten du ikusi behar duela, zer helduko balin bazaio ere; eta baietz erraiten dio.

* * *

        Badoazi beraz, eta nausiak erraiten dio: «Gu bietarik zerbait erraitekorik izanen duenak sekulan, emanen dik bertzeari, bizkarreko larrutik, zapata pare baten gaia».

        Eta, hor, berehala manatzen dio nausiak: dohala oihanera, eta orga bat egur egin dezon, xuxenen xuxenetarik.

        Badoa muthila; eta sagardi bat baitzuten gaztea eta ederra, egiten du orga bat egur, sagar-ondo xuxenen xuxenetarik. Orga egurra ekarririk etxera, erraiten dio nausiari: «Horra, nausia. Baduzu deus erraitekorik?». —«Ez, ez, fritsik. Arras ongi duk hola».

        Berriz egortzen du oihanera, erranez ekar dezan bertze orga bat egur, makurren makurrenetik.

        Badoa muthila mahastira. Mahastia pikatzen du, aihenik makurrenetarik bethetzen ditu bere orgak, eta badoa etxera. «Horra, nausia. Baduzu deus erraitekorik?».

        —«Ez, ez, arras ongi duk hola».

        Salbu zuek eta, xerri-zain egortzen du oraikoan oihanera, Tartaro bat bazela han, eta Tartaro harek muthila agian janen diolakoan.

        Muthilak, oihanerakoan, berekin hartzen ditu sakelan xori bizi bat, gasna bat eta hari-hailkatu bat. Eta badoa.

        Eta Tartaroa ethorri zitzaion, eta erran zion:

        «Hazkarra haiza, to, hi?».

        Gizonak erraiten dio: «Ba, hazkarra nauk... Nahi duk harria zoinek urrunago bota?».

        Tartaroak baietz, eta, botatzen du harri bat, hainitz, hainitz urrun.

        Gizonak orduan, harria balu bezala, botatzen du... xoria, eta hura ere badoa harria baino hainitz urrunago. Eta, berehala gero erraiten dio Tartaroari:

        «Nahi duk orai, harria bota eta zoinek gehiago puska?».

        Tartaroak baietz, eta... botatzen du harria, eta harria egiten da bizpahiru puska.

        Gizonak, kurturik, alegia harri bat hartzen, hartzen du bere gasna; botatzen du eta gasna egiten da mila puska... Eta, berehala gero, muthilak erraiten dio Tartaroari:

        «Nahi duk arbola hauk zoinek lasterrago errotik athera?». Tartaroak baietz, eta, hasten da bat errotik athera, bertzea athera, briu, brau...

        Gizona, orduan berean, ari zen bere hari-hailkatuarekin hango arbola guzien inguratzen, eta Tartaroak erraiten dio: «Zer ari haiz hola?».

        Eta gizonak oihuka: «Zer uste duk ala ni, hi bezala, aldian bat ari behar naizela? Denak betan behar ditiat athera...».

        Tartaroa harritua!... Marrumaz hasten da: «Aski, aski! Nausi haiz! Nausi haiz!...».

        Arte hartan guzian, heien bien xerriak elgarrekin nahasi ziren; hasten dire berexi beharrez. Ezin ezagutuz ari baitziren, gizon gazteak erraiten dio Tartaroari: «Nereak izan behar dituk hauk oro, ezen ezagun-errexak dituk huntarik: bi beharri eta buztan bat baditie nere guziek, eta holakoak nereak izanen dituk oro». Eta orduan, xerri guziak hartzen ditu berekin.

        Tartaroa badoa, hura, bere xerriak oihan zoko zonbeitetan dituenez ikusteko.

        Arte hartan, gizon gazteak xerrietarik bat hiltzen du, bideko bere jatekoarentzat, eta haren tripak golkoan emanik, lasterrez eskapatzen da, Tartaroaren beldurrez. Eta, hats-hantua badoalarik, oihanetik atheratzean, bokata xuritzaile baten ondoan iragaitean, xerriaren tripak uzten ditu haren aldean, erranez: «Tripak uzten ditut hemen, zaluago joaiteko».

        Bere xerriak ez atzemaitearekin, enganatua izan dela ikusirik, lasterka heldu da hain sarri Tartaroa, muthil gaztearen ondotik. Eta, bokata xuritzaileari galdegiten dio: ez duenez xerri-zain bat ikusi berria?

        —«Bai, orai berean iragana da hemendik, bere tripak hortxet utzirik, lasterrago joaiteko».

        Tartaroak, orduan, muthil gazteak bezen zalu laster egiteko, kanit handi bat harturik, atheratzen ditu bere tripak, eta, bi urhats egin gabe, erortzen da hantxet, eta hiltzen.

* * *

        Gizon gaztea badoa bere xerri guziekin. Hiru edo lauez bertzeak saltzen ditu, egun hartan berean.

        Saldu xerri guzien buztanak eta begiratu hiruzpalau xerri biziak sartzen ditu gero ixtil eta lohi baizik ez zen putzu handi batean, eta badoa bere nausi bizar-gorriaren gana, erranez: «Nausia, xerriak putzuan sartu zazkit, ithotzen ari. Othoi ethorri behar zaizkit, atheratzen laguntzera».

        Nausiak baietz.

        Heltzen dira beraz biak aiphatu tokira. Eta, gizon gazteak baitzakien non sartuak zituen saldu xerrien buztanak, heien aintzinean emaiten du nausia, buztan heieri loth dadien manatzen diolarik. Eta jo biak lanari.

        Bainan, nausiak buztanik baizik ez atheratzen sekulan eta muthilak aldiz ongi zazkien xerri oso-osoak.

        Muthila hasten zaio orduan nausiari, erranez: «Huna nola behar ziren bermatu, nausia!»... Bainan, nausiak buztanik baizik ez bethi atheratzen!...

        Hasarratzen da azkenean, erhotzen! Eta muthilak erraiten dio orduan: «Hasarre zare nausia?

        —Bai, eta ongi hasarre, halere».

        Muthil gazteak, orduan, nausi bizar-gorriari hartu zion, bizkarretik, oinetako pare baten egiteko behar zen larrua.

        Eta geroztik, ongi aberasturik, hor dabila gure muthikoa, ezin-higatuzko bere oinetakoak soinean. Iragan astean kurutzatua dut oraino, hantxet, Pinodietako Kaskoan.