HOGOITABIGARREN KAPITULUA

Debrua garhaitua

        Debruak etzaukun epherik ez bakerik uzten. Huna zer asmatu zuen 1857garrenean, Kontrangeko elizadi berriaren suntsitzeko. Jada erran dautzuet zer sinhestea duten Banharrek «deng» delakoan, eta ez duzue ahantzia urrundik norbeiten hiltzeko botherea dela hori. Bada, nere zerbitzarietarik bat gisa hortan neskatxa baten heriotzeaz kargatu zuen sorgintsak. Konhoring deithu herri batetakoa zen neskatxa. Kontrangen eztai batzuetan izanik, etxerat zoalarik, bidean ezin ezagutuzko gaitz batek hartu zuen neskatxa dohakabea eta etxerat gabe gorphutz zen. Sorgintsak arroltze batzu hautsi zituen berehala eta hetan irakurtu nere zerbitzari delakoa zela hobendun.

        Zerbeit erran dezagun haatik, lehenik, hobendunaren atxemateko moldeaz. Norbeit galdu dutenak joaiten zaizko «Bo-Jaou» edo sorgintsari. Artean errateko, sorgintsa hainitz balinbada, ez da hanbat sorgin. Hamarretarik zortzietan sorgin edo sorgintsaren mintzatzerat doanak jada norbeit badu begietan, eta berehala hori izendatzen dio. Deusik ez baita gordeka egin behar, herriko jende guzia deithuko dute holako egunetako sorgin edo sorgintsaren etxerat. Artean hau eskuin eta ezker ibiliko da nun zer adituko duen hobendun bezala hautatu gogo duenarentzat. Herri guziaren aintzinean mintzatzeko orena ethorri zaionean, bospasei arroltze koloka mahain baten gainean ezartzen ditu, bere gisako othoitz batzu gora-gora marmarikatzen, eta, arroltze bat bi erhien artean polliki harturik, orori irakusten. Orduan norbeitek galdetzen dio erran dezan nun bizi den hobenduna? Holako herritan bizi da? Edo holakotan? Herri bakhotxaren izena aditzean, gure sorgin edo sorgintsa hasten da indarka, arroltzea lehertu nahi balu bezala... eta ez da lehertzen arroltzea, hobendunaren herria izendatu diotelarik baizik! Damurik!

        Herria ezagutu ondoan, hobendunaren etxea bilhatzen dute gisa berean. Gero, hobenduna bera. Eta futxo, orok sinhesten! Nihori etzaio gogoratuko ederki trufaz ari dela sorgina!

        Beraz horra nola ikasi zuten Konhoringo salbaiek delako neskatxaren hilarazlea nere zerbitzarietarik bat zela. Mandatua igorri zautedan hobenduna berehala eman nezoten mendekatzeko... edo etsaituko ginela. Lanean nintzen eta lanean ginen etxeko guziak. Arroltzeak mintzatuz geroztik, inguru guzietan nehork etzuen dudatzen. Eta, irrisku guzien gatik, guk nola sal lagun bat, guziz den gutieneko hobenik etzuen lagun bat? Othoitz egin nuen lehenik Andredena Mariari, laguntzaren galdetzeko. Aita Verdier nere ondoan nuen belhauniko. Gero huna zer erran nioten mandatarieri: «Lehenbailehen itzul zaizte zuen herritarren ganat eta hauxe errozue: Dioten bezala gure Uoh hobendun balinbada, ez diogu segurki barkatuko, eta emanen diotegu! Bainan ez da deusik airerat egin behar holakoetan: Konhoringar guziak Kontrangerat datozila beraz sorgintsarekin holako egunez. Hunek frogatzen badaut Uoh egiazki hobendun dela, arroltzea behar den bezala hautsirik eta ez nahi duen bezala, berehala Konhoringerat eremanen duzue, nahi duzuenaren hartaz egiteko». Mandatarieri iduritu zitzaioten ez nintzela gaizki mintzo eta nere mandatua ereman zioten herritarreri. Hauk onhartu zuten.

        Bilkura horren aintzineko bospasei egunetan ez duzue aise asmatuko zer arizan nintzen? Sorginek bezala arroltze hausten! Aithortu behar dut lehenak ez nituela errexki hautsi ez eta ere naski arras behar den moldean. Ez nakien oraino arroltze kolokak hautatzen zituztela, hauts-errexago direlakotz onak baino kolokak. Bainan, beharra eragile handi baita, arroltze onen ere hausten ederki trebatu nintzen...

        Aita Verdier lagun hartu nuen bilkhurara joaiteko. Jada hiruetan hogoibat lagun bazen herriko-etxean, oro lantza batzu eskuan eta ezpatak gerritik. Andre Ngam eta Lam ere han ziren, behar orduan gure laguntzeko. Ni mintzatu nintzen lehenik: «Uste duzue beraz Uoh nere zerbitzariak hilarazi duela Konhoringeko neskatxa gaixo hura? Nun da hori erran dautzuen sorgintsa? Edo sorgina? Bat edo bertzea bardin zaut neri, bainan datorkidala aintzinerat?» Eta nik uste bainuen sorgintsa batekin behar nuela auzia trenkatu, ahure motz eta beltzaran bat hurbildu zitzautan, tapa tapa. Haren begi gaixtoa!— «Ha! ha? Hi haiz beraz Konhoringarren argitzaile eta gidaria? Hik dakizkak bertze nihork ez dakizkanak? Hurbil hakit oraino gehixago eta nere aintzinean hauts hire arroltzeak!» Bainan sorgina etzen naski fida: etzuen hurbildu nahi. Herritarrek erranik etzadin lotsa, hek ere han zirela behar orduan laguntzeko, alde-alderat ethorri zitzautan. — «Badakik ederki arroltze hausten: nik ere ba. Nik eginen daizkiat beraz galdeak egun. Arroltze bat hartu zuen eskuan eta bere othoitzak egin. Nik nere arroltzeak ez niozkan agertu. Hasi nintzen galde eta galde.— «Nork hilarazi dik delako neskatxa? Ala eritasunez hil duk? Usteago huke norbeitek hilarazi duela beraz? Saetak igorririk? Nungoa duk hobenduna? Kontrangekoa? Aitaren etxekoa duk?»

        Nahi zuenaren egiterat utzi nuen sorgina eta bere arroltzeak hautsi zituen... nahi zuenean. Eta orduan azken galde hau egin nion: Nor duk, bada, Aitaren etxean hobendun? Ni bederen?» Ikusi bazintuzte orduan sorginaren zilimitrekeriak, ongi baino hobeki erakusteko segurki eta segurki nik ez nuela hobenik! Behinere egiten ez dena, bere esku eskuina ezkerrarekin lagundu zuen eta arroltzearen lehertzeko.... bainan lehertu gabe: «Beha! Nere indar guzien gatik, arroltzeak ez du hautsi nahi! Aitak ez du hobenik!» Arroltze ezin hautsi hura lurrean ezarri zuen orduan, pausatu eta hatsa hartu nahi balu bezala, bainan burua itzul artean handik hartua nion nik eta besoaren puntan orori irakutsia, oihuka: «Orok ikusten duzue zuen sorginaren arroltze hau? Ez omen du hautsi nahi! Bainan hauts dadiela, halare, sorgin hau ez bada bera gezurti handi eta pozoinatzaile tzar bat baizik!» Eta, krak, arroltzea hautsi nuen ororen bixtan eta purrustan alde guzietarat ixuri ezin jasanezko usain batekin!

        Sorgin zaharra zer ikharak hartu zuen eta oro nola eta nola harritu ziren! Eskuko xoria ez nuen airatzerat utzi, eta prediku hau egin nioten Sedangetar gaizoeri: «Adixkide maiteak, horra nori fidatzen zaizten zuen leialtasunean! Horra nork eginarazten dautzuen hoinbertze gaizki! Bainan bertzerik ere begietan ezarri nahi dautzuet egun: jauntto hunek eta hunen iduriko guziek deus ez dakitela... zuek baino gehiago! Norbeit heriotze batez kargatzen duelarik, nihork ez dezoke ezetz erran: ikusten ez direnak dire horiek! Bainan huna zer eginen dugun: Ngam nunbeit gordeko da, eta arroltze bat hautsiz zuen sorginak erraten badauku nun den, esklabo baten saria emanen diot berehala!

        Ngam joan zen lasterka eta herriaren bertze buruan lurrerat zoan etxe zahar batean gorde. Sorginak hautsi zuen arroltzea eta etxe baten izena eman zaukun, ifernuko debru beltzaren kopetarekin. Konhoringo eta Kontrangeko gazte batzu joan ziren delako etxerat, bainan Ngamik han ez atxeman. Elhea galduak zauden salbaiak sorginari eta neri beha.

        Nere zerbitzari guzien izenak bazakizkan sorginak. Bainan hauxe etzakien: Uohk bazuela bertze izen bat: Klon. Etzen izen goiti bat baizik Uoh. Salbaiak othoiztu nituen beharriak oraino hobeki idek zetzaten, eta berritz sorginari hurbildu nitzaion: «Hire arroltze batek hobenduna nere etxean dela erran baitu, eia orai bertze batek hobendun hori nor den salatuko daukun?» Eta lerro-lerro etxeko izen guziak eman niozkan sorginari, Uohren orde Klon erranez. Izen hau aditzean, lanak ikusi zituen eta Klon gizona zen ala emaztea galdetu zaukun. —«Aski duk hire arroltzeari galdetzea», nion ihardetsi. Uste izatu zuen sehi berri zenbeit nukeela Klon... eta arroltzea etzen hautsi! Nik etxeko izen guziak eman-eta arroltzea oso zen oraino.—«Horra beraz Konhoringar gaizoak, Uoh hobendun da eta Klonek ez du hobenik. Eta bizkitartean Uoh eta Klon, Klon eta Uoh ez dire nere etxeko bi zerkitzari: neskatxa berak ditu bi izen horiek! Kontrangen hori orok badakite. Nork finkatuko du oraino sorgin hau ez dela gezurti bat? Hemendik goiti nork erranen du beraz Uohk nihor hilarazi duela?»

        Nihork etzuen ahorik ideki. Eta horrengatik uste duzue jende gaixoek bere sorgin eta sorgintsak bazterrerat utzi dituztela? Fa...

        Hortan utzi gintuzten haatik Konhoringarrek. Zeri lothuko ziren, alabainan? Oi, debruaren amarrua! Eta zoin urrikaltzeko diren menean ematen zaizkonak!