BEDERATZIGARREN KAPITULUA

Bongao

Misionestak bakhotxa bere alde

        Zenbeit ilhabete bazuen jada Koxamen ginela. Ez ginakien batere inguruen berri. Bizkitartean jaun aphezpikuak baitezpada jakin nahia zuen gure menditartetan zelhai handi bat edo bertze ez othe zen. Behin errana dugun bezala, Hemur hainitz ibilia zen, bereziki guretzat irrisaren erosteko, eskuin eta ezker. Bada, bizpahirur aldiz Hemur beren herrian ikusi-eta, Robangeko gizon batzu atrebitu zitzaizkon ondotik, beren irrisa berek hobeki salduko zaukutelakoan, eta huna zer erran zaukuten: mendiz bertzaldean, Bla ibaiaren bi bazterretan, zelhai bat bazela guziz eder eta luzea. Ez da harritzeko Hemurrek ez bazaukun holakorik erran: salatzea debekatua zioten bertzenaz kalituko zutela! Zer atsegina egin zaukun horren ikasteak, nahiz ez ginuen oraino ongi ikusten nola helduko ginen harat! Ordutik, ez ginuen haatik bertzerik kaskoan, joan behar ginuela eta joan behar ginuela baizik. Koxametarreri ez ginioten bakerik uzten gidatu behar gintuztela.

        Azkenean batek hitzeman zaukun baietz eta eguna hautatu ginuen. Bainan zer-nahi erranik herritarrek, hitza jan zaukun. Gehiago dena, ederki zakuan sartu gintuen bertzalde! Bereak entzun beldurrez, bi urthe handiz etzaunkun begietarat agertu. Geroztik jakina dugu beraz zer-nahi mehatxu aditurik jan zaukula hitza...

        Balio othe du aiphatzea hautatu egun hartan delako gizonak eginarazi zauzkidan urhats debaldetan nere gurutzefika galdu nuela? Hiruzpalau salbaiek atxeman zuten ur hegian. Etzakiten hunkitu behar zuten ala ez. Bainan sos zenbeiten irabazteko holako padara nola utz? Erhi puntez hartu zuten beraz, berehala abar batean dilindan eman, eta lasterka misionestegirat ethorri, nahi baginuen, erranen zaukutela nun zen gurutzefika. Gurutzefikarik etzitakeela ez sal ez eros guk erranik, arras lotsatu eta gogoetatu ziren zer othe zen beraz eta othoitzean hasi zauzkun, nihori makhurrik gertatu gabe, geronek altxa ginezan lehenbailehen!

        Berritz ethorri zauzkun bada, handik laster gure irrisa saltzaileak. Lehen aldian ez baitziren gaizki heldu gurekin, aldi huntan erdi-aise onhartu zaukutan heyen herrirainoko bat egin ginezan ondoko egunetan. Aita Combes eta Do joan zitzaizkoten eta ahoaren betheko espantuekin itzuli zauzkun etxerat.

        —«Oi eta ai! Bainan errazue jaun aphezpikuak uste duen zelhai hura atxeman duzuen?»

        —«Ez dugu arras finkatzen ahal baietz, bainan bide onean garela uste dugu haatik!»

        Ez da meneko xoria airatzerat utzi behar. Berehala etxe bat erosi ginuen beraz Rohai derizan herri tipito batean, Robangetik aski hurbil. Bortz libera galdetu zauzkun jabeak eta, bere dirua eskuratu orduko, lekhuak hustu zituen, etxe berri baten urrunago egiteko. Biharamunean berean Do Rohaierat igorria ginuen bertze zenbeitekin. Geroxago joan ginen geroni.

        Lehenbailehen bazterrak ezagutu nahi gintuen. Nahi eta behar. Abiatu ginen beraz ur hegiz ur hegi, norbeitek utzi nahi ez bagintuen, urez joanen ginela. Alabainan ura ez da nihorena, eta ororena da. Jatekoa harturik, Aita Combes, Do eta ni Rohaietik urrundu ginen, gordeka bezala. Horra nun gizon bat atxematen dugun oren bat gabe, ur hegian. Nor ginen erran ginion lañoki. Hura, alde herrixka batetako buruzagia zen. Bere etxean atherbe bat eskaini zaukun bihotz handiz. Tobau zuen herriak izena. Lauak abiatu ginen harat. Haratxago bidearen erdian basa-gathu bat bere umearekin agerturik, ez dakit gu lauetarik zoin lotsatu zen gehiena! Nik ez dut bethi ukatuko izerdi hotz bat abiatu zautala kopeta behera eta, zer gerta ere, zuhaitz handi bati hurbildu nintzela lastersko! Bainan basa-gathua bere bidean joan zen ixil-ixila eta prestu prestua...

        Basa-gathua sasian gorde zaukunean, bertze zerbeitek begiak zabalarazi zauzkun ederki: burdinazko gizon handi batek. Arras polliki moldatua zen eta zuhaitz lerro baten erdian ezarria. Etzaut iduritzen salbaiek egina dela. Ez othe da beraz hemen gaindi Banharrez bertzerik ibili?

        Gure gidariak Piunh zuela izena jada erran othe dautzuet? Dena dela, sekulako begitarte ona eta ongi-ethorri ederra egin zauzkun bere etxean. Biharamun arte nahi gintuen atxiki. Onhartu ginion gogo onez egotea. Poley-Krongeraino berak segitu gintuen, askal ondoan. Herri hau Bla eta Po-ko bi ibaiek elgar atxematen duten tokian egina da. Ur berdintsu da batean eta bertzean, bainan batetaratu ondoan iduri dute zerbeit badirela. Eremuak eta eremuak badituzte oraino iragaiteko Mekong derizan ibaia famatuan, eta guziz itsasoan, galdu arte. Bongaoko zelhaia ez doa Poley-Krong baino haratago.

        Urrunago joaiteko xedea ginuen. Hala joan ziren Aita Combes eta Do. Ez nitzaioten jarraiki, sukharrek berritz harturik. Piai, Piunhen anaiaren etxean gelditu nintzen.

        Huna bada zer gertatu zitzautan ondoko gauean. Nihork ez du ahantzi behar, are gutiago misionest batek, deus eta deus ez dela Jainkoaren laguntza gabe. Supazterrean nindagon, etzana, nere saskia aldean. Begiak hetsiak nauzkalakotz, aldeko jaunttoek uste izan zuten lo nindagola, eta nere saskia berehala iphurdiz gora eman zautaten. Bainan barnekoetarik deusik etzitzaioten gustatu eta ohoinetarik zaharrena ederki aditu nuen: «Ez du balio hoin gutirentzat kali dezagun! Bertzalde nork daki xuxen nor den eta zer bothere duen!» Hatsa aisexago hartu nuela handik goiti sinhetsiko othe duzue? Argia oihanetik agertu zenean, ez nuen hezur luzerik egin etxe hartan. Bidean deus etzitzautan gertatu. Geroztik gure gostuz ikasia dugu zer jende den To-Bauen: ahal dena! Lana baino maiteago du ohointza! Bertze orduz Romulus famatu haren herrirat bezala, orai To-Bauerat biltzen dire zazpi eskualdetako gizon nahasi, ezdeus eta ohoin guziak... Bainan, Jainkoak ez baitiote tzarreri bizia ematen eta uzten onen onarenzat baizik, aithortu behar dugu To-Baueko jendeak ongi frango egin daukula beraz. Egin daukula, eta egin daukula segurki, guziz oraino gurekin nihork gurutzatu nahi etzuen denbora hartan! Doidoia aiphatua dautzuegu Piunh: ez duzue beraz ahantzia nor den. Bada, Piunh eta Dok adixkidantzak egin zituzten egun batez, bertze batez Do eta Kiemek bezala. Ez gintuen segurki adixkidetzerat utziko, Piunh nor eta zer zen egiazki jakin baginu! Ez da gutiago egia adixkidantza hori ere ederki baliatu zaukula. Oi, zer beso luzeak dituen Jainkoak!

        Ni baino egun bat berantago itzuli zen Rohaierat Aita Combes, bainan zer-nahi ikusi eta ikasirik. Rongaon gaindi, laster itzuli ginen beraz lekhu beretarat, hango jendeak oraino hobeki ezagutzeko.

        «Bahnarrak» deitzen baditugu han gaindiko jende mota guziak, zuzen kontra egiten dugu: eskualdeka badute bertze izenik. Iphar aldekoak bederen «Sedangesak» deithu behar dire. Arruntean hauk larrixago dire Banharrak baino Hainitz ozarrago dire eta mila aldiz mihi zikhinagoa dute. Arras langileak dire haatik. Lugintzako lanez bertzalde zer-nahitako esku ona dute. Sedangesek egiten diozkate bertze salbaieri beren laneko tresnak, bai-eta ihizi eta gerlakoak. Burdin lanak, oihalak eta gatza, horra eskualde hautako hirur bizipideak.

        Sedangesak burdinean ari dire: Rongaotarrak oihaletan: Bahnarrak gatz tratuan, Annarneko aldekoak bereziki. Denbora batez Jaraitarrak zirelako bertze salbai batzu baziren beheraxago: Hadrongarren beldurrez, norapeit joanak dire aspaldi.

        Berri eta xehetasun hauk guziak Nere Jaun Cuenoti helarazi giniozkalarik, bakhotxari gure xokoa eman zaukun. Aita Fontaine joan zitzaukun beraz Jaraitarrekin bizitzerat: Aita Combes Banharrekin gelditu zen. Sedangesak neretzat ziren. Jaun aphezpikuak bethi bazuen bere gibel-asmua apheztegi baten nunbeit egiteko. Horra zertakotz igorri zituen beraz Aita Desgouts eta Do Rogaotarren erdirat. Aphezpikuaren manuak Jainkoarenak dire aphezarentzat. Bakhotxak lorietan hartu zuen beraz bere bidea... edo hobeki, bide horren hartzeko xedea...

        Bainan Aita Fontaine eta ni nola hel gure tokietarat; eta guziz nun koka, harat heldu ondoan? Eta hainbertzenarekin horra nun atherat heldu zaukun Kontrangeko etxeko-jaun handienetarik bat. Kontrang herriska gothor bat da, Sedangesen eskualdean. Sedangesen mintzaira bera dute Kontrangen. Ez dautzuet haatik errana Sedangesek eta Jaraitarrek bi mintzaira dituztela, eta mintzaira horietarik batek eta bertzeak ez dutela banharrarekin Bezkoitzeko Eskuararekin baino ahaidetasun gehiago. Gure gizonak Banang zuen izena. Nola frangotan beren egitekoentzat Laostarrekin gurutzatzen baitire Kontrangekoak, gure begitarteak etzituela bertze salbaiak bezenbat harrituko eta lotsatuko eginik, Banangi tipust-tapast galdetu nion eia nahiko ninduen, saritan, bere herriraino segitu. Baietz segurki, eta bi egun nere beha egon zen. Katiximaren egiteko, Anamita bat nerekin hartu nuen. Aita Combes ere jarraiki zitzaukun, nun eta nola kokatzen ginen ikusteko, gure buruzagi bezala jaun aphezpikuari lehenbailehen berrien helarazteko. Biharamunean berean itzuli zen haatik bere etxera.

        Aita Fontainek etzuen zenbeit egunen buruan baizik Jaraieko bidea hartu. Poley-Chunen hautatu zuen here egoitza.

        Gisa hortan salbaietako elizadi berriak hedadura pollita bazuen: Koxametik Kontrangerat, Kontrangetik Poley-Churat, Rohai erdian. Aita Fontaine eta ni egun baten bidean ginen Rohaietik: Aita Combes gu baino hainitz hurbilago.

        Geroxago, indarrak itzuli ondoan, hameka eta hameka aldiz goizean abiatu naiz etxetik... eta lo egin Koxamen!