ZORTZIGARREN KAPITULUA

Aita Desgouts eta Aita Fontaine ithotzer.

Mintzairaren ikasten

Koxametik Kolangerat, Motongen barna

        Ondoko egun batez Aita Desgouts eta Aita Fontaine ez baigintuen galdu! Aita Desgoutsek nunbeit ezkabia atxemana zaukun eta sukharrarekin etzezaken lo xortarik egin. Mainhoek baizik etzioten on egiten. Hain xuxen Aita Fontainek ere mainhoak behar zituen bere zauriarentzat. Goiz batez bigak joan zitzauzkun beraz eta urruntxago baitzen ur handisko bat, han errekan sartu. Ez batek eta ez bertzeak etzakiten iherika. Untziska bat hartua zuten urez bertzalderat joaiteko, han ondoa hobeki unkituko zutela, noiz-eta-ere geiak hartu baitzituen eta, Aita Fontainen mariñel jakitate guziaren gatik, harroka batzuetarat firrindan eremanik han pausatu... bizkar hezurrak hautsi gabe! Jainkoak lagundu zituen halere, eta harritik harrirat, kuskako batzuen gatik, urak berak ereman zituen leihorrerat: Aita Desgouts ezkerreko alderat, Aita Fontaine eskuinekorat. Hau atxeman ginuen lehenik, eta zer gertatu zitzaioten oraino ikharan erraiten ari zaukularik, guk jada ithoa uste ginuen Aita Desgouts bertzaldetik oihuka hasi zaukun: «Ethorri gogo duzue ala ez xaharraren bilha?» Zer eskerrak bihurtu gintuen orduan ere Jainkoari!

        Hartzen ari gintuzten anhartean Koxamarrek. Ez gintuen gehiago hainbertze lotsatzen eta dudatzen hasiak ziren gure kontra erran ziozkaten gezurrez. Zerbeit saltzeko zutelarik, bakhar batzu baziren jada gure egoitzaraino menturatuko zirenak. Beraz hetarik gehixago hurbiltzeko eguna ethorria zitakeela eginik, Hemurri galdetu ginion bere etxean bizpahirur hartuko gintuen, mintzaira ez ginuela han baizik ikasten ahal. Gure galdea gogotik onhartu zuen gaizo gizonak.

        Deusik ez da munduan hain gaitz nola mintzaira baten libururik gabe ikastea... guziz salbaiak balinbaditutzu bakharrik haren irakasle. Ba, salbaia batek nor-nahik bezen ongi erranen dautzu begien aintzinean duen zerbeiten izena, bainan bertze deusik!

        Zuhaurek behar duzu azkenean mintzaira guzia moldatu. Eta prediku bat nunbeitko mintzairan egin behar duenak, hango mintzaira behar du lehenik errotik ikasi! Badakit: predikari bat ahal den bezala mintzaturik ere, Jainkoak egia sar-araz dezake aditzailearen bihotzean: bainan ez da holakorik ikusten egundainotik: alabainan Jainkoak baditu bere xedeak. Misionestari dago beraz ongi bermatzea eta izertzea mintzairaren lehenbailehen ikasteko...

        Aita Fontaine, Aita Combes eta ni joan ginen Hemurren etxerat. Koxam guzia lotsatuko ginuen, oro batean joan bagine! Ilhuntze guziez herri guzia etxe batetarat biltzen baitzen, guk ere agerraldi bat egiten ginuen eta han, lapitza eskuan, zer adituko ginioten beharriak luzatuak egonen ginen batzu eta bertzeeri. Hemurri ere hainitz galde egiten ginion. Gauaz ikasiak biharamunean berritz gogoan ibiliz, hitz lerro pollit bat laster buruan kokatu ginuen. Bainan, ondikotz, prediku bati lotzeko beharren-beharrenak diren hitzak ez ginetzazken hola ikas!

        Ez bide duzue ahantzia Kolangetik joaitean zenbeit lagun han utzi gintuela hango egoitzaren zaintzeko. Gure berriketari eta mandatarien pausa-lekhua han zen, bertzalde. Noizetik noizerat geronek ere agerraldi bat egiten ginuen haradino. Holako batez Aita Combes eta neroniri gertatu zitzaukunak gain-gainetik ohore egiten baitio Ama BirJinari, ez nagoke hemen erran gabe. Bigak ginen bakhar-bakharrik aldi hartan. Gurekin eremanak gintuen gure othoitzeko liburuak eta bazkaltzeko irrisa.

        Ez da ostaturik han gaindi: bidekari bat ez da beraz behinere bere bidetik baztertuko eta herri batean sartuko aphairuen tenoretan, nun-eta ez duen bertze egiteko zerbeit herri hartan. Erreka txar bat atxematen denean, aldean jar eta jan. Horra hango moldea! Eta gero aho onarentzat, pipatto bat edo biga erre...

        Koxametik Kolangerat bada bide bat baino gehiago: ez ginuen bethiko bera hartua, Motongen baiginuen zerbeit egiteko. Ur hegi batean bazkaldurik eta gure othoitz guziak erranik, eguerdi ondoxean bideari lothuak ginen berritz. Horra nun artholanda batean bidea galtzen dugun. Jo eskuin, jo ezker, nihun xendrarik ez gehiago! Urruntxago zenbeit neskatxa ikusten ditugu. Bidea badakiketela, hurbiltzen gitzaiote, ondotik jarraikitzeko xedearekin. Aditu bazintuzte gaixoen izkiritu eta karrasiak! Larrutu nahi izan bagintu, elgarri besarka lothuak etzuten oihu eta orro gehiago eginen! Lastersko hetarik urrundu ginen beraz, zer gerta ere, eta, gehiago galtzeko irriskuaren gatik, bertze alderat itzuli!

        Zorigaitzez, handik laster hotzak hartu ninduen burutik zango puntetaraino, eta urrun ginen oraino. Gogor egin nion minari hastean, bainan laster nausitu zitzautan: «Aita Combes, ez da haratik ez hunatik, hotza sartua dut!» — «Nun nahi duzu bada atxeman atherberik, hortxet heldu zaukun horren kontra?»

        Galerna bat heldu zitzaukun gainerat, burrunban. Jada zerua belzten ari zen alde guzietarik. Ortziak hasi ziren laster. Eta ni ez ninduten gehiago xutik atxiki nahi nere zangoek! Zabal zabala erori nintzen bide bazterrean! Urruntxago irrisa landa batean etxola bat ikusirik, Aita Combesek oihu egin zautan harat joaiteko: «Egizu oraino indar bat: sukhar horrekin etzaitezke bustian etzanik egon! Menturaz etxola hortan geriza bat badukezu...» Abiatu nintzen hortzak tinkaturik, bainan hirur urhats egin gabe berritz erori: «Jainkoaren nahia egin bedi, nik ez dezaket urhatsik egin gehiago, Aita Combes!» Jauts-ahala euria hasia ginuen arte hortan... Orduan hauxe ethorri zitzautan gogorat: ba-eta zeruko Ama Onari ez niola bere laguntza galdetu! Oihuka hasi nintzaion bihotzaren erditik, berehala: «Ama, ez naiz dohakabe eta eskergabe bat baizik, ni! Hainbertze eta hainbertzetan lagundu nauzu jada eta ahantzi dut! Barka, Ama! Bainan ez dute zure bothere neurrigabeak eta zure bihotz guziz onak nere eskergabetasunari behatuko: orai ere lagunduko nauzu, eta gaitz hunen aztaparretarik atheraturik, emanen dautazu berritz bideari lotzeko indarra!» Othoitza bururatu orduko, xutik nintzen sendo baino sendoago. Eskerrak nola bihurtu nituen orduantxe! Nere lagunak ederrik ikusi zuen neri ezin jarraikiz, handik harat. Euria ere gelditu zen hainbertzenarekin eta zeru gaina egundaino bezala edertu. Larruraino bustiak ginen haatik, eta sukharra berritz ez lotzeko, soinekoak hantxet berean bi eskuz bihurtu gintuen, idortzeko. Alabainan bertze soinekorik ez ginuen eremanik! Zoin aise ibili nintzen haatik gero, othoitzean eta kantuz!

        Mokongen ginen ilhuneko. Han ere ederretarik eskapatu ginen haatik! Bezperan hango gizonak auzo herrikoen kontra gerlan arizanik, herritar bat garbitua zioten. Hango gerletan ez da maiz holakorik gertatzen, artean errateko. Mokongeko gerlariak doidoia itzuliak ziren herrirat, etsaia ondotik jarraikiko zitzaioketelakoan herriaren inguru guzian dakizuen punta zorrotzak landaturik. Punta horieri oharturik eta horietan kolpa beldurrez, oihuka hasi ginitzaioten. Jada oro herriko-etxerat bilduak ziren, gerlako Jainkoari ohiko eskaintzen egiteko, eta arnoak berotzen hasiak zituen buru gehientsuak. Beraz gure oihuak aditu zituztelarik, uste izan zuten etsaiak gainean zituztela eta guri buruz lasterka ethorri ziren beren ezpata eta saetak harturik. Belhar handi batzuetan gorde ginen berehala, eta handik behinere baino garrazkiago oihuka abiatu, gure izenak eta oro erranez. Jada ezagutzen gintuzten!

        Gero haatik, zer gau goxoa iragan ginuen Mokongen! Biharamunean bakharrik joan zen Kolangerat Aita Combes: ni sukharrarekin nintzen berritz eta zortzi egun luze iraun zautan. Ez naiz orhoit bertze behin ere holako sukhar bortitzik ukhanik! Nahasia nintzen eta etxe guzia nere ikharak dardaratzen omen zuen! Dena dela, nere lagunak arras eta arras lotsatzen hasiak ziren, zurpail eta mehatua, ilhuntze batez Koxamerat itzuli nitzaioteiarik. — «Eia Kolangeko erreka hura orai jauzi batez iragan zinezaken, aita Dourisboure?» — «Beldurtzeko da ezetz, Aita Combes: lagun txarra da egiazki sukharra!» — «Alegera gaiten horrengatik, adixkidea! Hil arte bizitzen dire oro... eta orduan ez da sukhar ez bertzerik! Oro sendatzen ditu heriotzeak!» — «Halabiz, Aita».