HAMABIGARREN KAPITULUA

Aita Arnoux eta Aita Dourisboure elgarrekin.— Bainan laster badoa Aita Arnoux eriturik. — Badoazi ere Aita Fontaine eta Aita Desgouts, jaun aphezpikuaren manua izanik.

        Frantzia barnekoa zen Aita Arnoux, Besancon deithu hiri handikoa. Diosesa hortarik hainitz misionest bada. Nere Jaun Cuenoten herritarra eta ahaidea zelakotz igorria zuten salbaietarat. Eskola berezi batzu eginaraziak ziozkaten, arras hartze ona zuelakotz, egun batez hemengo berriak jakintsuneri Frantziarat igor zetzan. Jada ukhana izan ez halu misionest joaiteko zeruko deia, Frantzian berean bide ederra eginen zuen. Hameka eskaintza lorios eginak ziozkaten mundutarrek!

        Adixkide handiak ginen. Eta aspaldiko adixkideak. Sotana hartzekoa ginuen edo doidoia hartua, Pariserat joan ginelarik 1846-an. Han hirur urthe egon ginen elgarrekin. Horra nere lagun berria. Zer zoriona neretzat biharamunean harekin Kontrangeko bideari lotzea!

        Aita Arnoux hortzez eta haginez berehala hasi zen mintzairaren ikasten. Nere laguntzarekin, laster ikasi zuen. Lamen etxe handian egoten ginen, eta mihise berean egiten ginuen lo. Elgarrekin haraxe hunaxe gure othoitzak irakur oihanean, atsegin eta bihotzmin guziak erdizka, oi zer bizia gineraman!

        Neronek nazkien guziak irakusten niozkan, zoin landare zen jateko ona, zoin pozoina. Haragikiarekin ez da landarekin bezalako pozoinatzeko irriskurik. Behin salbaia bati, zer gerta ere, galdetu nion zoin diren jateko on diren abere, alimale eta mamuak. Badakizue zer ihardetsi zautan? «Lasterrago izenda netzazke jateko on ez direnak! Hemen jaten ditugu, salbu lau!» Eta lau horiek izendatu zauzkidan. «Horietaz kanpo, lurrean eta uretan higitzen den guzia jan dezakezu!» Horrek ez du oraino erran nahi jaterat zoazin abere, alimale eta manuak tiroz edo ukaldika hila izan behar duela: ez. Bera hila, usteltzen eta usaintzen hasia izanik ere, bardin on zaiote salbaieri. Behin oihanean nindoan: Dakrotingeko gizon bat oihuka hasten zaut eia nahi dudan haren bazkariaren erdia. Badakizue zer zuen bazkaltzeko? Orkatz usteldu bat, harrak polliki khendurik suan errea!

        Salbaiek jaten dutena, misionestek ere jaten dute... denborarekin. Hek hilarazten ez dituenak, zertako hilaraziko gaitu? Eta zenbeit aldiz, nahi dena ez delarik... ahal dena jan behar! Gosea bezalakorik ez da begien muthur xurieneri hetsarazteko. Zenbat zakhur, arratoin, sagu, ximino, suge eta apho ez dugu, bertzerik ez ginuelakotz, irrisarekin nahasirik jan! — «Zer? Aphoak ere ba?»— «Ba... eta beharri xilorat erranen dautzuet, ahotik ezin utziak direla! Arroltzeak khen zotzue arthoski; pozoina baitute, larru zatzue ongi... eta trankilki jan!» — «Bainan, Aita gaixoa, ez othe zare basa-jende horiekin, guti edo aski zeroni basatzen hasia?» — «Baditake: baditake, bainan ez neri erran aphoak ez direla jateko onak!»

        Bainan ez dut etxeko-andereentzat hasia bakharrik liburu hau: sukhaldeko lanetan ez othe naiz beraz sobera trikatu

        Goazen orai kanporat.

        Aita Arnoux arras azkarra zen, itxuraz bederen. Bigak abiatzen ginelarik, ni bezen aise helduko zen norat-nahi. Eta hitz dautzuet, orduan neri jarraikiko zena zerbeit bazela! Bai, azkarra zen Aita Arnoux! Bainan hango jatekoa nihundik etzezaken har, are gutiago atxik. Laster apetitu guzia joan zitzaion beraz eta arras ahuldu zen. Horra nun lotzen zaizkon barneko minak hainbertzenarekin. Krok egin zen zenbeit egunik barnean eta haria bezala mehatu. Eta haren bihotza halere! — «Nik ez dut denbora handirik bizitzeko, zautan gozoki erraiten, eta beldurtzeko da hemen gaindiko misionestetan bat ez dela zahartuko, bat ez dela hamabortz urthe iraunen duenik! Denik ere, zuk, zure osasun paregabearekin. Bai, sinhetsazu bertze guziak laster joanen garela!»

        Gaixo Aita Arnoux! Egia zuen segurki etzuela hainitz iraunen: aspaldi hila da: hilak ere Aita Combes eta Aita Desgouts: hilak oraino geroztik salbaietarat ethorri bospasei misionest gazte: Aita Fontaine, eriz, eskualde hautarik urrundua. Hamabortz urtheak joan dire... eta, guzietarik ni bizi bakharrik! Ni ere flakatuxea haatik! Beldurtzeko da ez dutala gehiago hainitz iraunen orai! Bainan, Jainkoak nahi duen bezala, guzien buruan!

        Aita Arnoux etzuen lehen eritasunak ereman. Altxatu zen, behinere ongi azkartu gabe haatik, eta Kontrangen, ez eri ba eri, urthe bat iragan zuen oraino. Azkenekotz hala flakatu zen nun nahi-ta ez salbaietarik urrundu behar izan baitzuen. Etzen haatik aise erori hortarat. Annamerat joaiterat ezin deliberatuz, zenbeit denbora egon zen oraino Koxamen. Bainan gaitza sobera sartua zuen. Joan zen. Ez dugu guk ikusi geroztik. Laster hil zen.

        Aita Combesekin bazen Bao izena zuen aphezgei bat, haste-haste hartan ethorria. Hari fidatu ginion Aita Arnoux Cochinchinarat joaiteko. Hiruzpalau lagun bazituzten, zer gerta ere. Bao apheztu da geroztik eta nerekin egon luzez. Zenbatetan ez diozkat erran-arazi itzuli hortako berriak, hunkigarriaren hunkigarriz! Ez ditake lotsagarriagorik deus amets! Aita Arnoux bizkarrean ibili zuten, minarekin orroaz. Annameko lurretan sartu ondoan etzitazken gehiago egunaz ibil. Gau batez, ur hegirat hurbiltzean handik untziz joaiteko, elefant tropa batek inguratu zituen. Beharrik nunbeitik hasi atabal batzuek lotsatu bait zituzten elefantak, eta eri gaixoa untzirat ereman zuten, hats bahi. Bizirik heldu zen halere aphezpikutegiraino. Ondikotz, han egin ziozkaten guziek etzuten sendatu: pedaxatu bakharrik. Hamar bat urthe umexurtxtegi. batean egonik, Hong-Kongen hil zen.

        Aita Arnoux eriz joan orduko, Aita Fontaine ere galdu behar ginuen. Jada ukhana zuen jaun aphezpikuaren hitz bat bi misionest Anamitek hasi elizadi batetarat joaiteko, buruzagi bezala. Elizadi hortan ikaragarrizko beroak egiten ditu eta Aita Fontaine jada ahuldua zen. Etzuen ihardoki beroeri: eritu zen berehala eta Frantziarat igorri zuten sendatzerat. Bigarren egonaldi bat egin du geroztik hemen gaindi Aita Fontainek, bainan berritz eriturik Frantziarat sartu behar izan zuen. Laval deithu hirian hila da 1871 garrenean, urthea hasi eta laster.

        Do Annamerat joanez geroztik, Aita Desgouts erran ditake bakharrik zela Rohaien. Hura ere khendu zaukun jaun aphezpikuak. Ikastegi bat bazuen Rohaien Aita Desgoutsek, bainan liburuetan baino denbora gehiago iragaiten zuten hango haur gaixoek sendagailu hartzen. Rohaieko aroa etzen hoberenetarik osasunarentzat. Bere meneko ikasle guziekin, Nere Jaun Cuenotek Aita Desgouts joanarazi zuen beraz Bonongarren herrirat. Ondikotz, Aita Desgouts zahartuegia zen, erro berriak bertze nunbeit egiteko, eta sukhar eta hertzetako minek hartu zuten. Frantzian hila da.

        Salbaiekin biga ginen beraz bakharrik orai: Aita Combes eta ni. Bainan hain urrun elgarretarik! Kontrangetarrak urrikaldu zauzkitan, nere bakhartasuna ikusirik, eta etxe bat egin zautaten. Bederen egun guziez meza sainduaren errateko zoriona banuen ordutik! Ni bezala galduak egon direnek badakite zer erran nahi duen horrek! Meza sainduaren ematea! Jainkoa bihotzean kokatzea!

        Aita Combes ere urrikaldu zitzautan, eta Luk deithu muthil bat igorri zautan nere jatekoaren moldatzeko eta bertze lan ttipi batzuen egiteko. Erran ditake gehiago ez nintzela arras bakharrik. Lam gaizoaren etxeko biziaz bertzerik zen etxe berri hartakoa. Lamen etxean oihu eta izkirituek burua hausten zautedan: etxe berrian Jainkoa baizik etzen mintzo bere misionest gaixoarekin...