HIRUGARREN KAPITULUA

Kiem buruz-buru egiten dute bidekariek

        Misionesteri bidean gerta zaizkioketen guziez jakintsun zen Nere Jaun Cuenot eta errana zioten, nihundik ahal bazen, huts egin zezatela Kiem zelako bat. Fama handiko bahnar bat zen Kiem hori. Norat-nahi zoan, etzen agurrik baizik harentzat. Egia erran, etzen nor-nahi: Annam-eko mintzaira errotik bazakien eta inguru hetan etzen tratulari handiagorik. Bertzalde bahnar eta annamitek beren tratuetan makhurrik balinbazuten, Kiem deithuko zuten bethi auziaren trenkatzeko. Annam-eko buruzagixkek berek holako gizon baten beharra egun batez ez bada bertzean ukhan baitzezaketen, beren erregeari paper bat eginarazia zioten bahnar guzien nausitzat ezagutzeko. Bihotza arras atxemana zuten beraz Kiemi Annamitek. Horra zertako mila aldiz Kiem huts egitea hobe zuten misionestek, eta, jaun aphezpikuak ipharraldeko bidea manatu ziotelarik misionesteri, bazakien zer ari zen! Jainkoaren nahia! Ko-Lun sartu orduko nor atxematen dute? Kiem. Bainan hainbertze kalte egin zezoketen gizonak, ez diote ongirik baizik eginen misionesteri eta misionesten laguneri. Ez baita froga hoberik Jainkoak ongi eta ongi nahi zuela eskualde hetan sinhestea hedatzea!

        Kiemek esklaboak bazituen eta zenbeit egun lehentxago ihesi joana zitzaion bat Bo-Lurat. Haren bilha ethorria zen beraz herri hortarat hirur egun bide eginik. Bainan bertze orduz Kis, bere aitaren astagnen ondotik zabilalarik, profetaren aintzinerat ereman zuen Jainko berak ekharri zuen Kiem misionesten aintzinerat, heyen gidatzeko eta laguntzeko. Nola lotsatu ziren haatik bi Aitak buruz-buru agertu zitzaiotelarik! Lehentxago jakin balute han zela!

        Behinere Kiemek etzuen holako gizonik ikusi. Holako bideetan ibiltzeko etzirela segurki nor-nahi egin zuen bere baitan. Bainan nor othe ziren? Beren herritik ihesi zoazin gizon handi eta botheretsu batzu menturaz! Misionesten begitarteak halako bat egin zion barnean eta galdeka hasi zitzaioten nor ziren, norat zoazin: «Ez duzue nor-nahi iduri! Dudarik gabe urrundik, arras urrundik heldu zaizte? Ez dut behinere zuek bezen gizon xuririk ikusi! Zerbeit egiten daut holako herrialde itsusi eta galduan zuen ikusteak! Mintza zakizkitet lañoki; jada maite zaituztet, eta hitzemaiten dautzuet Bahnarren artean ongi ikusiak izanen zaiztela. Hemen errege bezala naiz: Annamitek berek ez dautzuete deusik eginen, ni alde nauzueno...»

        Misionestek etzezaketen orai gibelat egin. Zenbat aldiz ez dire heldu direnak heldu diren bezala hartu behar! Bi Aitek etzuten beraz Kiemi ihes egiterik buruan iragan: othoitzean hasi ziren.

        —«Hameka egin-ahalak egin ditugu Kiem nihun ez ikusteko», zioen aphezpikuari igorri guthun batean Aita Combesek, «bainan, iheska ginabiltzalarik, xori batzu bezala ederki eskuetarat erori gitzaio. Nork daki haatik ez daukun Jainkoak berak biderat igorri?»

        Berriak ederki lotsatu zuen Nere Jaun Cuenot eta odol gaixto frango egin zuen zenbeit egunez. Hain xuxen ni haren ondoan nintzen orduan. Guthuna irakurtu orduko, nola zuritu zen! Bainan Jainkoaren ganat itzuli zen berehala: «Guzien buruan, Jainkoak bere egitekoa du eta nahi badu, deus ez da galdurik! Nik halako gutizia nuen haatik nere Misionestak Banharren erdian ikusteko, nun hil arte lothuko nauen botu bat xede hortarat egina baitut...»

        Horiek hola, itzul gaiten gure bi Aiten ganat. Kiemen laster ohartu zen lan handitan emanak zituela eta batere etzuen hori bilhatzen. Onez onean mintzatu zitzaioten. Berritz itzuli zitzaioten: «Ez duzue zeren lotsa: ni zuen zerbitzuko naiz: galdetuko dauzkidatzuen guziak eginen ditut gogo onez... eta uste izan ez dezazuen gezurrez mintzo naizela, adixkidantzak egun berean nahi ditut egin zuenkin...»

        Bada, toki hautan huna zer den adixkidantzen egitea: hitzematea ez dela elgarri gerlarik eginen ez-eta deusetan kalterik ekharriko. Hitz hori emanez geroz jatea, zorigaitzaren ondotik ibiltzea da. Bi adixkideek egiazko kontratu bat egiten dute. Huna nola.

        Adixkidetzeko solasetan direneri ararteko batzu joaiten zaizkote beren etxetarat, ez behin, bainan gehiagotan, eian egiazki bihotzetik mintzo diren eta ez ezpainen puntatik bakharrik. Baietz ihardesten badute, bakhotxari galdetzen zaio, oilo batekin, untzi handi baten bethe arno. Oilo horietarik bat erretzen da berehala eta bi adixkide beharreri partitzen. Ez ditake jan, edan gabe. Bi seska muthur arnoan pulunpatzen dire, bi adixkideek batean edateko. Bainan lehen xorta ahoratu duten baino lehenago, arartekoetarik bat predikuan hasten zaiote: «Bethi orhoitu beharko duzue egundik goiti adixkide zaiztela. Baten adixkideak ere bertzearen adixkide izan ditela: baten jendeak, bertzearen jende. Eta egun batez bigetarik batek hitza jaten badu, ortziak erre dezala... edo esklabo ereman dezatela nunbeitko tzarrek! Behar gorrian leher egin dezala eta haren gorphutza jan dezatela urean arrainek edo oihanean beleek!...» Bertze ahopaldi frango ere atheratzen dute holakoetan: predikaria nolakoa den! Orduan hasten dire edaten bi adixkide berriak. Bainan hau ere ez dut ahantzi behar: bigarren oiloa eta bertze arno untzia... arartekoentzat dire...

        Badire oraino handizkiago adixkidetzen direnak: hauk basurde baten hortz handiak, burdinazko bi ezpata eta zenbeit saeta pulunpatzen dituzte arnoan, paretan dilindan ezarririk pozoinki zerbeit, sokak eta... suge buru bat. Eta orduan... oro predikari, ederrik atheratzen dute !

        Behin edo bertze hau ere egiten dute adixkidantzaren hobeki finkatzeko: adixkidegei bati besotik zenbeit odol xorta khentzen diozkate arnoarekin nahasteko. Horrek erran nahi du bi adixkideak haurridetu direla osoki eta deusek, deusek eta deusek ez dezakela hauts adixkidantza hori.

        Kiemi sobera ohore handia zitzaion bi Aitekin adixkidantzak egitea. Dorekin adixkidetzea galdetu zuen: «Bi aitatxi horiek nere aitak izanen dire; Do eta ni adixkideak».

        Aitek jakin balute adixkidantza horrek zer ondorio onak ekharri behar zituen, etzuten hainitz dudatuko. Duda guzien gatik, Do eta Kiemek egin zuten beren kontratua. Eta hau erran behar da: Kiem bethi leial egon dela, egundaino deusetan ez duela hitza jan. Kenka gaixtoetan nihork ez gaitu hobeki lagundu. Erran dezakegu harek utzarazi daukula ipharraldeko bidea, harek atheratu gaituela beraz Bahamen aztaparretarik. Hura izan dugu bethi bitartekorik hoberena Annamerat zerbeit eremateko ginuelarik edo Cochinchinatik zerbeit ekartzeko.

        Zenbeit denboren buruan Annamitek nunbeitik ikasi baitzuten gure berri, nihundik nahiko gintuzten bildu eta Kiemi zer-nahi eskaini zioten gure saltzeko. Debaldetan: Kiemek ez gintuen saldu!

        Geroztik, ahalak joantxerik, Kiem herri hautarik urrundua da. Ez du guretzat deus egiten ahal den lekuan: gure bihotzetan xokho bot atxikitzen diogu halere, sekulan ez baitugu aski erranen zer diogun zor.

        Zer diren haatik Jainkoaren xedeak! Nola artha hartzen duen sinhestearen hedatzen dabiltzanez! Horra beraz gizon bat ikusi nahi ere ez ginuena: uste gabean biderat agertzen zauku. Adixkidantzak egiten ditugu, adixkidantza horren behar gorri-gorrienean ginelarik! Hura bere beharrak bertze norapeit erematen duelarik, jada ez dugu gehiago haren behar handirik, Annamen ez baitiote gerla handirik egiten orai sinhestearen hedatzaileeri eta nihor gabe edozoin bidetan ibil baigintazke!!!

        Ez da dudarik Jainkoak berak igorria zuela Kiem misionesten biderat. Hura gabe nihundik eta nihundik etziren urrunago joaiten ahalko, bertze nihork ez baitzituen gidatu nahiko. Misionestekin ziren muthil gazteen begitarteak jada han gaindiko salbaia guziak harritzen bazituen, erran ditake misionestenak arrunt eta arrunt lotsatzen zituela! Liburu huntan behin baino gehiagotan ikusiko duzue debruak zer amarrua duen eta nola baliatu den gure larru zuriaz gutarik salbaiak urruntzeko.

        Annamitetarik hurbilegi zirela oraino han iduriturik, Doren adixkide berriari galdetu zioten eia urrunago gidatuko zituen eta gizagaizoak, berak asti hainitz etzuelakotz, Kolangeko bere adixkide bati fidatu zituen harek nahi zuten tokiraino bidea erakuts zezoten...

        Kiemen adixkide horrek Bliou zuen izena. Nola hoinbertze lagun ez baitzezazken aise gorde bere etxean, oihan batetarat joanarazi zituen, bertze egoitza bat urrunago atxeman arte. Etzitazken kanpoan bizi bi Aitak eta bertzeak: lanean hasi ziren beraz berehala eta arratsaldeko bazuten, ez segurki jauregi bat ez eta ere etxe bat, bainan... zerbeit. Zerbeit, eskuaraz etxola erraiten zaiona. Ur eder bat kantuz bazoan etxolaren aintzinean. Eskuin eta ezker, aintzinean eta gibelean, oihan beltzaren beltz ederra. Urrunean mendiak. Horra nun bizi ziren Aita Combes, Aita Fontaine, Do eta bertze lagunak, goiz batez tapa-tapa Aita Desgouts eta ni bizkarrerat erori ginitzaizkiotelarik.