LAUGARREN KAPITULUA

Aita Desgouts eta Aita Dourisboure bidean

        Nere Jaun Cuenotekin nintzela badakizue Aita Combesek jakinarazi ziolarik nola buruz-buru egin zuten Kiem Etzen guti harritu jaun aphezpikua!

        Parisen apheztu orduko nunbeitik ikasi nuen ni ere naski salbaietarat igorriko nindutela egun batez eta jada maite nituen beraz salbaiak. Untzian nindoalarik, hameka aldiz othoitz egin dut heyentzat!

        1849garreneko urrian Nantesen untzian sartua, zortzi ilhabeteren buruan heldu nintzen bakharrik Nere Jaun Cuenoten egoitzarat. Jondoni Joani Batixtaren phesta bezpera zen. Jaun aphezpikuak berehala erran zautan, nahiz Bahnarretarat nere igortzeko xedea zuen, etzakiela ez othe ninduen egun batez, zerbeit arrazoinez, Annamerat deithu beharko, beraz zer gerta ere hobe nuela berehala Annamiten mintzaira ikastea. Hortzez eta haginez lanari emanik, hirur ilhabeteren buruko kofesatzen hasteko gei nintzen. Bainan bihotzez igurikatzen nuen manua aski laster ethorri zitzautan: Aita Desgouts lagun, joan nadin Aita Combes eta Aita Fontainen ganat. Zer zoriona!

        Hitz bat Iehenik nere bideko lagunaz. On da sainduekin bizitzea: hetaz orhoitzea ere ba. Sainduez orhoitzen denak ez othe du San Agustinen boza hura bera laster bihotzean adituko: «Eta ez othe duk hik bertze batzuek egiten dutena egiten ahal?» Sinhesten ahal duzue deus ez dela hoberik norbeiti berehala saindutasuneko bidea har-arazteko...

        Aita Desgouts saindu bat zela erran ditake. Etzen jada gazte-gaztea, ez-eta ere Frantziatik ethorri berri-berria ni bezala, ezen itsasoa iragan baino lehen urtheak lanean iraganak zituen Frantzian Auch-eko diosesan. Bainan martirigoaren gutiziak bere diosesa utz-arazirik, Cochinchinan zen aspaldi. Gaixo Aita Desgouts! Bethi orho tuko naiz nola erran zautan behin: «Ni, ez naiz bekhatoros handi-hand bat baizik! Beraz nola nahi nuken nere sinhestearentzat ezpatakaldi batez lephoa mozten balautet hemen gaindi!» Berrogoita hamar urtheren gainean zitaken jada orduan. Nik baino hogoi bat urthe gehiago bazuen beraz, bainan zaharrago iduri zuen oraino: jada kraskatua zen eta gutien-gutienetik hiruetan hogoi urthe emanen ziniozkaten orok.

        Ona zen Aita Desgouts eta etzen ona baizik. Gure artean ez dugu egundaino «Aita Desgouts» erran, bainan bethi «Aita Desgouts ona». Etzitaken aipha, ona zela erran gabe.

        Zoin ixil eta gordea, bertzalde! Eta bethi bertze guziak baino beherago nahi! Gaixoa! Bahnarretan bortz Aita baginen elgarrekin: hura zaharrena... eta halere hura, gure muthila kasik! Behinere etzuen hitz bat bertzea baino gorago erranen. Etzakien kexatzea zer zen, zenbeit eta zenbeit aldiz khexatzekoa izan duelarik segurki gurekin eta bert ekin! Haren lañotasuna orok maite ginuen bai-eta haren zuzentasuna. Bainan aski erranik badut hola, geroak ere zerbeit erranen baitu Aita Desgouts onaren alde.

        Misionetako lanak Kuangaieko eskualdean hasi zituen nere lagunak eta han zen oraino jaun aphezpikuak manua igorri ziolarik Gothirainoko bat berehala egin zezan, zerbeit baziola errateko. Eta badakizue zer erran zion: nerekin salbaietarat joan behar zuela. Salbaietan guk sinhestearen hedatzen ari behar ginuen, Aita Desgouts ona aldiz ikastegi berri batean aphezgeien plegatzen! lkastegi hori etzen haatik zabaltzeko heinean oraino...

        Gothirat hazilaren lehen egunetan heldu zen Aita Desgouts. Bideari lothu baino lehentxago Aita Combes eta Aita Fontainek hitz bat hel-arazi zaukuten: nola atseginekin, atsegin handirekin ikasi zuten heyen ganat baginoazila. Denbora berean xehe-xeheki ematen zauzkuten Kolangeko berri guziak. Etziren haatik oro hoberenetarik. Hala nola hau: bat eta bertzea sukhar gaixto batek lurrari josiak zauzkala aspaldiskoan, eta laguntzaile guziak bardin eri zituztela! Horrengatik Aita Combes etzen arras lotsatua, ezen, hitza bururatzeko, bethiko oihua egiten zaukun! «Alegera gaitezen... halere!» Jainkoak nola dakien noiz zer egin! Misionestak azkartu nahi dituelarik, beharrietarat berri tzarrenak hel-arazten diozkate: han gerla dela, hemen izurritea, haratxago irrisku handi bat, nunbeit hotza edo bero edo gosetea edo bertze zer-nahi. Eta lotsatzeko orde, holako berriek errabia on bat bihotzean ematen diote misionest guzieri... Su berri bat lotzen zaiote...

        Ongi orhoit naiz oraino neroni Larresoroko ikastegi maitean iragan ditudan urtheez. Haur hotz bat baizik ez nintzen. Eguerdi batez oro jaten ari ginen denboran, lagun bat gora-gora irakurtzen ari zen. Misionest baten berriak emaiten zituen liburuak, eta gehiago dena preso zagon misionest gaixo batenak. Gosea ahantzia, irakurtzaileari nindagon nere begi eta beharri guziez. Lehen aldikotz orduantxe aditu dut Jainkoaren deia: «Hik ere egun batez misionest egin beharko duk!» Hogoi urthe badu ixtorio horrek, eta egungo egunean oraino, orhoitzean, nigarra heldu zaut begirat! Oi, benedikatua izan bedi segurki Jainko Ona! Jesu-Krixtok gurutzea bizkarrean hartu duelakotz, gure gurutzeak arinago dire. Gure min guzieri beren kirestasuna khentzen diote zeruko Aita onak, eta zorigaitzaren aldean bethi hantxe da zoriona...

        Ilhuntze batez lothu ginen bideari Aita Desgouts eta ni. Hazilaren hameka zen. Bi gau luze urez ibilirik, —alabainan egunaz ez ginuen agertu ere behar— untzitik mendi handi baten ondoan atheratu ginen. Baginakien irrisku frango kausituko ginuela, bainan untzitik atheratu orduko urruntxago zenbeit gizon elheketa entzunik, nola harritu ginen! Lotsa baino atsegin gehiago zuen haatik nere lagunak eta amets gozoena berehala egin zuen: «Aldi huntan nahi nuena badut! Martir hilen naiz oraikoan bederen!» Baduk hoberik: mintzatzaileak, gure biderat heldu ziren! Geroztik zenbeit aldiz irri egin dut Aita Desgouts onarekin huts egin ginuen martirgo hortaz, bainan egia aithortu behar dut: denboraren buruan ere halako urriki bat bazuen gaixoak ahoko xoria hola eskapaturik.

        Mendiz etzen biderik eta gauerdi arte ederki pekatu ginuen hango patarretan goiti. Orduan pausatu ginen lehen aldikotz eta pokado bana jan, egundaino bezala mendiari lotzeko berritz. Urruntxago elefanten orroak entzun gintuen, etziren arras gure bidean. Ardi eta ahuntzen ondotik haurrean ibilia, nere hogoita hamar urthe ederrak zamari, ni erdi aise banindoan patar guzien gatik: bainan ikusi bazinute nere lagun gaixoa! Zer kalbarioa iragan zuen gau hartan! Gurekin gintuen lagunetarik bat bidean erori zitzaukun, indar guziak joanik. Egunak ez atxemateko, hantxe berean utzi ginuen gizagaizoa bi lagunekin, ahal zuen bezala eta ahal zuenean jarraik zakigun. Tramgon, ederki izerturik, jo ginuen argiko eta hango adixkide baten etxean gorde, nihork ikusi gabe. Egun bat baginuen loz eta jatekoz asetzeko. Hitz dautzuet ederki baliatu ginuela. Bainan iguzkia mendi gibelean gorde orduko, makhilak eskuan eta zakuak bizkarrean ginauden aintzinago joaiteko.

        Hamabortz ginen orotarat. Do diakrearen anaia zoan aintzin-aintzinean. Ezpata bat bazuen traba guzien baztertzeko. Gau hartan deusek ez gintuen gelditu behar: basa-gathu eta gainerateko guziak norapeit joanak zitazken! Doidoia zenbeit basa-ahuntz eta orkatz entzun gintuen han-hemenka... bainan guk lotsatu gintuen hek.

        Gurutze handirik ez duenak, ttipiak bederen behar ditu edo lokhartuko da. Guk ez ginuen lokhartu behar: zer-nahi ikusi ginuen beraz gau hartan xinaurri larri batzuelin: Ko-tu deitzen dituzte han gaindi. Zamarra bezala lotzen dire xinaurri horiek larruari eta, khendu nahi balinbadire, eztena larruan sartua uzten dute oraino. Mixteriozki bada horietarik eskualde zenbeitetan eta bideko deus ez da okhaztagarriagorik...

        Gauerdi gabe Annameko muga iragana ginuen halere: beldur gutixagorekin egin ginuen beraz goizaldeko bidea. Eguna zabaldu gabe, berritz gordeak ginen haatik oihan beltz batean, salbu gure lagunetarik bizpahirur. Hauk eskuin eta ezkerreko herrixketaraino segitu zuten, nun zer ageri zen ikusteko, guziz han ga ndi bazen Annamitik jakiteko.

        Sasipean ginaudelarik nere lagunak izpiritua nunbeit zuen eta huna zer erraiten zautan ahapetik: «Zer bizi ezin sinhetsia deramagun, adixkidea Jainkoak egin ditu manamenduak eta guk manamendu horiek ez ditugu segitzen! Gauak egin zituen lotzeko, egunak ibiltzeko... eta beha zazu zer egiten dugun! Milaka aldiz zuk eta nik errepikatu ditugu Dabiden hitzak: «Jauna, ilhuna igorri duzu, gaua ethorri da eta orai abere gaixtoak atheratuko dire Jainkoak bidean ezarriko dioten jatekoaren bilha. Gero jeikiko da iguzkia, orduan gordeko dire abereak, eta atheratuko da gizona bere egitekoetarat berritz ilhundu arte!» Hitz horiek zer erran nahi duten ikusten ez duena itsua da eta bizkitartean iduri luke guk ez dugula ikusten, abereak bezala gauaz gabiltza, Annameko jauntto bihotzgabe baten gatik...»

        Arte hortan, urrunago joan lagun hek itzuli zitzauzken, nihun Annamita baten itzalik ikusi gabe. Bulharrak zabalik hatsa hartzen ahal ginuen beraz eta berritz bideari lotzen: ez ginuen hainitz luzatu.

        Arratsari buruz zer harritzea haatik bidearen erdian Annamita bat agertu zitzaukularik betbetan! Lurraren barnean gordeko ginen, ahal izatu baginu. Arras gainerat ethorri zitzaukularik ezagutu ginuen bakharrik: Do diakrea ginuen. Lau egun bazuen bidean zela gure atxemaiteko. Lorietan jauzika hasiko ginen hura ezagutzearekin, bainan irriak laster sartu zauzkun nola eta nun bizi ziren erran zaukularik. Bainan misionest guziek badakigu gurutzearen garhaitzeko egiten dela misionest eta bihotzak Jainkoari altxatu giniozkan, Fiat! erranik.

        Ondoko bi egunak Bocham lotsagarri haren etxean iragan gintuen. Aski gizonean zen eta gure saskiak etzauzkun arras hustu. Handik Bolurat egun baten bidea da. Zer bidea haatik! Mirakuilu da Aita Desgouts ez bazitzaukun hamarretan hil! Mendiak hain xutak dire nun elgar lagundu behar baiginuen eta noiz-nahi, elgar utzirik, zuhaitzen erroeri aztaparka lothurik aintzinatu! Bainan gero punta batzuetarat heldu eta berritz beheiti abiatu behar zelarik, bizkar hezurra hausteko leze batzuetan barna! Jainko maitea! Oraino begietan dut nere lagun xahar gaixoa, bi makiletan finkatua belhaunak noiz nahi huts egiten ziolakotz! Herrestan eginen zituen hamar metra, gero hogoi gibelka irriskua ikusi nahi izan ez balu bezala! Eta gero behererat heldu orduko berritz egundaino bezala haste! Zainik etzuen gehiago arratsean eta tiroka ere ez ginion urhats bat eginaraziko. Egiazki urratua zen Aita Desgouts. Salbai batzuek bizkarrean hartu ez balute, etzen helduko. Ni aldiz ez nintzen hala nekatua. Oi gauza ederra da gaztetasuna!

        Bolun ginen. Hango jendea ez da aberatsa, bainan ederki lagundu gintuen halere arrats hartan. Eguberri zen biharamunean. Gau hartako nere ametsak eta ametsak: «Mundu guzian zer alegrantzia gaur! Aphezek hiruna meza emanen dute, eta nik bat bakharra ezin eman! Hiruetan Jesus maitea bihotzetarat jautsiko zaiote, eta niri behinere! Ezen ni salbaien erdian naiz orai! Duela urthea untzian nintzen oraino! Agian egun hobeak ethorriko ahal zaizkit noizbeit? Zeruan bederen!...» Aita Desgouts nekatuegia baitzen berehala bidean emateko, hirur egun handi egon ginen Bolun.

        Handik Konpharrerat joaiteko berrogoita zortzi oren behar dire. Izerdi ederrik igorri ginuen bidean, negua izanagatik, bideak lerra baitziren. Elhurra egina zuen eguberriz. Irina erori zela erran zaukuten han gaindiko salbaiek.

        Abendoaren hogoita hamekan oihan bethean atxeman gintuen gauak. Gidariek, abar batzu han eta hemen bildurik, etxola txar bat egin zaukuten berehala eta su handi bat erdian phiztu. Nekhearen nekhez Aita Desgouts etzitaken gehiago mintza. Zabal zabala lurrean etzan zitzautan beraz eta lokhartu. Tiraka iratzar-arazi nuen biharamunean «urthe on» errateko: «Aita, altxa bihotza! Bi egunen buruan ikusiko eta besarkatuko ditugu Aita Combes eta Aita Fontaine!»

        Do gidari, bidea hartu ginuen aski goiz, bainan ez gintuen ehun urhats eginak, orro bat ikaragarria egin zaukularik Dok: «Kolpatua naiz! Bainan laudate Dominum!» Kanabera punta zorrotz bat ondoraino zangoan sartua zuen.

        Hauxe erran behar dautzuet, orai eta gero jakin dezazuen: han gaindi etsaien kontra herri bat zaindu nahi dutelarik, kanabera puntak landatzen dituzte inguruz-inguru, ongi zorrozturik. Badire zehe bat luze direnak, eta itzea baino xorrotxago. Zenbat salbai ez da hiltzen, horiek zangoa kolpaturik! Do hirur ilhabete handi egon zitzaukun kolpe hortarik gelditua...

        Urthea ongi hasten ginuen segurki... baliatzekotz, urtheak hola hasi behar baitu!

        Odol hainitz bazoakion diakre dohakabeari eta mihise bat bezen xuri egina zen. Etzen lotsatua halere, eta erdi irriz erraiten zaukun: «Benedikatua izan bedi segurki Jainkoa! Urthea ez nezaken hobeki has...»

        Laguntzaileetarik bizpahirur Iasterka joan ziren lehen herrixkarat hango jendeari erraterat zer gertatu zitzaukun heyen eremuetan eta zatorzkigun laguntzerat. Herri guzia han ginuen ondoan geroxago. Oro ikharan zauden haatik. Gu bezalako gizonik egundaino etzuten ikusi eta azkarrak izan gintazken alde batetik, eta Do kolpatu bazen, heyen gatik egin zen, bertzetik. Gogo onez lagundu gintuzten beraz: «Ez gintuen segurki zuen kontra landatuak punta horiek! Hortik iraganen zinetela jakin baginu, ez ginuen biderik hetsiko. Ez gaitzatzuela beraz madarika!» Do beren herrirat airean ereman zaukuten, han arthatzeko...

        Gertakari horren gatik ilhuneko Pharrerat helduak ginen. Handik Kolang zenbeit orenen bidean da bakharrik. Freskoan kolpeak etzion halako mina egiten diakreari eta aski aise jasan zituen bizkarrean zabilkatenek bide tzar hetan eginarazten ziozkaten jauziak. Bainan biharamunean deus etzezaken jasan eta Pharren gelditu zitzaukun. Gizagaizoa etzen beraz gurekin Aita Combes eta Aita Fontaine eguerdi alderat besarkatu gintuelarik! Zenbeit egunen buruan ethorri zitzaukun bakharrik, Pharreko salbai baten bizkarrean istapeka.