ZAZPIGARREN KAPITULUA

Koxamarrekin.— Sua.— Hil nahi gaituzte

        Huna lau Aitak egoitza berrian. Oro ikus, zoin urrikaltzekoak diren haatik! Sinhestea hedatuz, debruari eta haren mandatari guzieri gerla egiteko hunat ethorriak, geroni debruaren mandataritzat hartu nahi gaituzte orai! Gaizkiaren erakasterat heldu gitzaiotela derasate bazter guzietan! Oi, zer zimikoa gure bihotzetan gizon bat, emazte bat gu ikus orduko ihesari ematen zaukularik! «Gaixoa, bahaki Jainkoaren dohaina! Bahaki edaterat emateko erraten daukana nor den! Bahaki, hik galde hezoke ur bizia!» Horra zer gogoratzen zitzautan, norbeit ihesi abiatzen zautalarik, eta gibeletik oihu egiten nion bihotzaren barne barnenetik: «Norat hoa, dohakabea? Oi, ez dakik, ez dakik zoin maite hautan! Ez dakik hire gatik zer egin nezaken! Itsasoak iraganik, mila irrisku garhaiturik, sort-herria utzirik, ama gaixo bati bethikotz adio erranik, hunat ethorri nauk hire gatik... eta hi, ihesi hoa? Neretzat lotsa haiz? Bada, ez duk munduan ni baino adixkide hoberik!»

        Bainan bihotzeko zimiko guzien gatik, ez ginen ukho egiteko heinean. Sinhestea duena ez da lotsatzen: ez du ukho egiten. Bertzerik ikusi zuen Jesu-Krixtok! Eta, guzien buruan, salbaiek holako begitartea egiteak zer erran nahi zuen? Jainkoak benedikatzen gintuela! Alabainan, Aita Combesek erraiten zaukun bezala: «Egundainokoa da, eta orotakoa: sinhestearen hedatzen hasi diren guziek trabak kausitu dituzte beren bidean. Debrua oihuka ari bada, zalapartaka ibilki bada, froga lotsa dela oro ez doazkiola nahi luken bezala! Bainan ez da debrurik ez bertzerik, Jainkoari fidatzen dena bururaino heltzerat gibelatuko duenik! Ez, ez da! Guk ere beraz, gure bekatu guzien gatik, heldu behar dugu bururaino!»

        Koxamen nihor etzen haste hartan gutarik hurbildu ere nahi zuenik, salbu Hemur. Hura arrats guziez heldu zitzaukun ikusterat eta berrien galdetzerat, eta gaua ere noiz-nahi gure etxean iragaiten zuen. Lehen gaua gurekin iragan zuenean, ederki lotsatu zen haatik, ilhun ondoan gure laguntzaile guziak, kantuz bezala, gora-gora othoitzean hasirik! Zainetako ikhara lothu zitzaion, zer othe ziren oihu horiek, eta ihes joaitekotan zen othoitza bururatu zelarik. Orduan aditu zituen elhe eta irriek ez omen zioten segurki karga txarra khendu bizkarretik!

        Hemur izan dugu zenbeit ilhabetez jateko guziaren eskuratzaile. Irrisa gutisko bildurik urthe hartan herriko landetan, Koxamarrek nihundik etzaukuten gure doia saltzen ahalko. Urrunago bilhatu behar ginuen beraz. Eta frangotan aski urrun. Alabainan hogoi bat lagunen hazteko ez da guti behar. Bainan Hemur gaizoa norat-nahi joaiten zitzaukun lorietan! Artetan bertze zerbeit ere ekhartzen zuen, edo oilo batzu, edo zenbeit sagu gazitu, edo holako zer-nahi goxokeria! Deus handirik etzuen berak... eta halere egundaino ez du bilhatu gure bizkarrean aberastea! Saririk ez du behinere galdetu egin dauzkun mandatuentzat, eta zerbeit eskaini diogunean, bethi sobera zitzaion!

        Arreba alharguntsa bat bazuen Hemurrek, bera bezen ona: harek lehertzen zuen guretzat anaiak ekharri irrisa: harek ditu azkenean gure ganat herriko emazte beldurtiak bildu. Anaiak arreba itsutuki maite zuen, eta nola berak ez baitzuen haurrik, arrebarena bere gain hartua zuen. Laur ziren beraz orotarat Hemurren etxean: Hemur bera, emaztea, arreba eta hunen haurra. Jieng zuen emazteak izena, Hemon arrebak eta Teot haurrak. Horra, bada, gure bathaioko liburu handian irakur ditazken lehen-lehen bahnar izenak. Jada horiek ziren gure adixkiderik hoberenak, bathaiatu aintzinean: hameka othoitz Jainkoari egiten ginion lehenbailehen argi eta bil zetzan bere arthalde handirat.

        Han gaindi ez ginuela bethi irrisarik atxemanen naski, geroni hasi ginen etxe ondoan eraiten eta ez ginen segurki debaldetan izertu: Jainkoak ederki lagundu gintuen eta lehen urthean berean sei ilhabeteren irrisa selhauruan sartu ginuen. Bainan uzta aiphatu baino lehen ez othe nuen erran beharko oihanaren errotik atheratzen hasi ginelarik zer gertatu zitzaukun? Ba, ezen aski lotsatu ginen. Zenbeit zuhaitz bagintuen jada bospasei egun hartan lurrean etzanak. Su eman ginioten. Bainan sua eman eta gelditzen jakin behar da, eta guk ez ginakien. Sua nausitu zitzaukun beraz: gureak eta gure etxearenak egin zuen, Koxameko jende guzia laguntzerat ethorri ez balitzauku eta kontra-su bat eginik gure sua gelditu ez balu...

        Ni bederen egundaino ez naiz hala izitu! Jainkoak egun hartan Koxamen sua lotzerat utzi balu, hilen gintuzten salbaiek xori batzu bezala. Bertzalde ere Aita Combes eta ni ederrenetarik eskapatu ginen. Landaren erdian ginen, sua nausitu zelarik, harrituak, eta ez ginen ohartzen gero eta hurbilago heldu zaukula. Noizbeit begiak ideki zituen, beharrik, nere lagunak. —«Bainan bidea hetsia dugu, Aita Dourisboure! Ibaierat jauzi egin dezagun!» Eta hala egin ginuen, lasterka joanik. Oi, Jainkoak ez balauku hori gogoratu! Ez dut uste egundaino Te Deum orduan bezen gogotik kantatu dutan!

        Erran gabe doa debrua etzela lo egon bere aldetik: gaizki-egile batzu baizik ez ginela mar-mar-mar orotarat hedatu zuen.

        Berenaz ez da Bahnarrak baino jende ezti eta baketiarragorik. Bada, aldi huntan orok hitzartu zuten gure etxolan kalitu behar gintuztela! Bai, debruak zabilzkan. Alabainan bere eremuetan nundik onhetsiko zituen misionestak, Jesu-Krixto beraren mandatariak!

        Huna xehe-xeheki gertakari guzia. Egun batez auzo-herritar batzuekin edaten ari ziren Koxamarrak. Hemurrek emana zuen arnoa. Hunen kariaz, han ginen Aita Combes eta ni ere phesta hortan. Jada zalhutzen hasiak ziren mihiak eta berotzen buruak. Gau hartan kalitzekoak gintuzten salbaiek. Bazakien nunbeitik hori gure adixkideak. Berea gogoan joanaraziak gintuen beraz bere phestarat. Azkarra zen alde batetik, oihulari gaitza bertzetik: ez da beraz harritzeko zerbeit balinbazen Hemur bere herrian. Xutitu zen beraz betbetan eta orroaz hasi lau bazterretarat: «Herritarrak, ongi adi nezazue: norbeitek erran dautanaz, gaizki atxematen omen duzue ni Annamitekin adixkide izatea! Zenbeitek ez omen dute ongi hartu egun nik horiek hunat ekhar-araztea! Zertako nahi diote zenbeitek Annamita horieri? Zer gaizki egin dute hemen gaindi? Zuen irrisa jan dutenean, ez othe dautzue ederki ordaindu? Eta funtsean, saldu badiozue, ez othe diozue zuen nahitarat egin? Ba othe da hemen nihor, handi ala ttipi, behar ez den zerbeit aditu diotela finka dezakenik? Xuti hortik, ixilkariak! Eia zer ihardesten ahal duzuen nere solaseri? Ni, ez naiz lotsa goraki eta goraki aithortzeko. Ba, maite ditut kanpotar horiek, onak eta onak baitire! Zorigaitzez ez da bertzerik hemen hori aithortu nahi duenik!»

        Eta orduan, jauzian joanik, sutik itxindi bat hartu zuen Hemurrek, zintzurreraino sartu, eta berritz, gure etsaien buruzagiari begietarat so, egundaino baino orro handiagotan hasi: «Hik uste baduk ni bezenbat bahaizela, ausikian itxindi hau harturik erradak, bai erradak higuintzen naukala nik higuintzen hautan bezenbat!»

        Bai, bazterrak ixilsko zaudela barne hartan orduantxe! Nihor etzen atrebitzen ahoaren idekitzerat. Gure etsaia bera ikharan zagon bere xokhoan! Geroxago barkamendu galdetu zion Hemurri, hura bere uliekin uztea hobeki zuela iduriturik.

        Hango mintzaira ez baiginakien oraino hitzik ez ginuen Hemurrek erranetarik aditu. Bizpahirur urtheren buruan ikasi gintuen beraz horiek, gure kontra zirenen buruzagia... bathaiatu ginuen goizean. Belhauniko Aita Combesen aintzinean, nigarrez eman zauzkun xehetasun guziak: «Zer dohakabea, ni! Gutik egina du ez baitzaituztek gau hartan hilarazi! Hemendik goiti ez duzue haatik ni baino laguntzaile handiagorik nihun ukhanen! Lorietan hil nintake zuentzat!»