XXVI.
San Mateo eguneko irakur-aldia

Vidit Jesus hominem sedentem in telonio,
Mathaeum nomine, et ait illi: sequere me. Matth. 9.

Gaia: Anitz dira Jangoikoaren hitzari
ez aditu egiten dionaren kalteak,
bai ta darraikonaren onak ere.

        Berak nai zuen errietakoak eta errietakoetatik ere nai zituenak artu zituen Jesusek bere Apostolutako. Apostolu gis orretan Jesusek artuetatik bat egungo Santu S. Mateo da. Galliletarra zen S. Mateo ta Kana zeritzan erri ez guti bereziko semea; bada Kana zen lenbiziko bere milagroarekin Jesusek honratu zuen erria; an alabaña ta ango eztei batean egin zuen Jesusek ura ardo ta estali zuen milagroz ezkondu berri gaisoen bagea ta beharra.

        Baña Kanakoa bazen ere S. Mateo, etzuen Jesusek Kanari artu bere Apostolutako; Kafarnaun zeritzan erri batean arkitzen zen horduko S. Mateo, ta arkitzen zen an andik Erromatarrak ateratzen zuten dirua biltzen; ta arkitzen zen an egiteko berarekin an arkitzen ziranen buru ta nagusi. Bekaitz gogorrez begiratzen zien israeldarrak era artako lan ta egitekoarekin an arkitzen ziranei; zeren giza-giro oriek larrutzen zituzten ematekorik etzuten anitz gaiso, bai ta zeren uste zuten ere gaizki kentzen ziela behartsu oriei ez ezik, beste guziei ere kentzen ziena; bada uste zuten Jangoikoak beretzat artuak bezala, etziotela israeldarrak bati ere pitsik zor ta, bati berea lapurrak bezala, berena kentzen ziela israeldarrei Erromatar nagusiak biltzalle orien eskuz.

        Giza-giro oriei bekaitzez begiratzeko israeldarrak bazuten besterik ere; bada oriek mekatxuz ta kalte andiagoen beldurrez eman-erazten zien, askotan beintzat, Erromako nagusiei zegotena baño zerbait geiago, ta guziagatik israeldarrak begitan artuak zeduzkaten San Mateo bezalako gizon guziak. Baña Jesusek ez, egungo Ebanjelio santuan berak esaten digunaz; bada esaten digu gizon egiñik etorri zela mundura munduko bekatari gaisoak zuzentzera ta behar zuten ona oriei egitera edo mediku onak bezala zuten gaitza kentzera.

        Hau ala zela munduko guziei adirazi naiez artuak kontatzen edo artuen kontu guziak zuzentzen ta bere libruan garbiro ezartzen hari zen batez, S. Mateogana zen Jesus maitagarria ta urbildu ta esan zion: «Atoz nerekin, Mateo», ta S. Mateo bere itxea ta maia ta egiteko guziak utzi ta joan zen Jesusi zerraikola. Zer zen Jesusek gero S. Mateori esana, guk ez dakigu; bada Ebanjelio santuak ez du orrelakorik aipatzen; guk dakiguna da geroztik S. Mateok bere itxean eman ziola Jesusi barazkari bat eta Jesusekin an barazkaldu zutela S. Mateoren leneko lagunak.

        Bai, Jesusekin barazkaldu ta jan ta edan zuten an zenbait bekatarik, ea Jesus, S. Jeronimok dionaz, aldi onetan bezala, joan zen beste zenbaitez ere bekatari gaisoen maira. Zertara uste dezu? Santa onek dionaz bere lana an egitera ta animako bazk on bat ematera, jakin behar zutena erakustera, utzi behar zituzten bideak galerazi ta artu behar zutena ar-eraztera: ibat ad convivia peccatorum, ut occasionem haberet docendi, et spirituales praeberet cibos (hic).

        Ez dezu ekusten S. Mateok aldi onetan egina? Ez dezu ekusten «Atoz, Mateo» Jesusek esan horduko S. Mateo Jesusi darraikola? Hau bera zen Apostolu besteak ere egin zutena; bada oriek ere S. Mateo bezala Jesusen lenbiziko dei-aldian joan ziran Jesus berari zerraizkala. Eta ala joan ziran, zeren Jesusek deitzen zituen Jangoikoaren bidez, zeruko milagroz edo artako zen gisan biotzak ukituz. Zori oneko humeak egungo San Mateoren eran barreneko hitz deitzen diena aditu horduko Jesusen ondoan diranak eta beraren esana egiten dutenak, eta zori gaistoko kaltearrak hau egin nai ez dutenak, aldi onetan guk ekusiko dugun bezala.

§ I.

        Bai, zori gaistoko kaltearrak dira Jesusen hitzari ez aditu egin ta beren bekatutegian gelditzen diranak. Jangoiko-gizonak leneko gisan giz artean ez ibilliagatik, baditu bere deikuntzak eta hitzak, eta hitz eta deikuntz eme behar bezalakoak. Jangoikoaren isilkako deikuntzak eta barreneko hitzak dira geren burua berak nai duen aldian ematen dizkigun ezaguntz garbiak, bai ta gure bihotzean bizten dituen naikuntz beroak eta beldur biziak ere.

        Jangoikoak burura ematen dizkigun ezaguntzak dira element illunez beterik arkitzen den arrats bateko tximistak bezala. Arrats artan bidea galdu ta bazaude zu soro batean begirik ezpazenu baño geiago ekusten ez dezula, ta gutien uste dezunean, agertzen bada gañeko odei beltzak botatzen duen tximista edo suzko buztanka bat edo beste egin ta gordetzen den argia, ezbaida batez egun argia baliz bezain ongi ekusten dezu zere ondoan ta urruti dezuna, ta zeruko argi hau aitu ta gelditzen zara ekusi dezuna zere gogoan dezula; iges egiten dezu bazter batean ekusi dezun amiltegitik eta zuzentzen dituzu zere oñak beste aldetik agertu zaitzun bidera ta gelditzen zara tximistak edo jaitsi den odei suak agertu ezpalizu amiltegira zindezkelako ikararekin ta galdu zenuen bidea arkitu dezulako pozez betea. Orra tximistak egiten duena eta tximist-argitik datorren ona, baña on gorputzekoa ta buruko gog-argiak eragin dezakenaren aldean deus guti balio duena.

        Illunbetan bezala datza gure burua Jangoikoaren gog-argia agertu artean. Gog-argi hau burura horduko ekusten du adimentuak Jangoikoak agertu dion bide gaistoa, bai ta ona ere; ta agertzen dio bata ta bestea gaistoa utzi ta ar dezan ona; ta ark hau oni eragiteko ukitzen dio bihotza, bide gaistoa artzen badu galduko delako beldurraren eztenarekin; bai ta ona artu ezkero, zeruko bidean arkituko delako pozarekin ere. Bide onez dabillenari agertzen dio Jangoikoaren gog-argiak beste obea, ta obez dabillela dagiken irabazi andia ta Jangoikoari egiñen dion atsegintz andia.

        Jangoikoaren gog-argi, beldur, poz eta atsegintz oiek dira Jangoikoaren deikuntz, hitz eta doai andiak, eta doai, hitz eta deikuntz Jesusek bere Pasio santako neke, izerdi, tormentu ta eriotz gogorrarekin guri irabazirik utziak; eta dira betiko gure zori onaren bihiak eta laguntzak, eta bihi ta laguntz bere ontasunez ea urrikariz Jangoikoak ematen dizkigunak. Eman oi dizkigu geren otoitzak egitean, bakarrik arkitzen garan aldian, libruren bat irakurtzen hari garanean, Jesus gurutzatuaren, Jesusen Amaren edo santuren baten aintzur-imajinari begira gagozkanean, gauz edo gertatu izugarri bat ekustean, gorputz ill bati begiratzean, iltzen dagon baten aldean arkitzen garanean, berri gaistoren bat edo predikari baten hitz onak aditzean edo animaren gisa bereko beste elementen bat agertzen zaikunean.

        Aldi orietan gure bururatzen diran gog-argiak, bada, ta gure bihotzen dardarak eta bigintzak dira Jangoikoaren zori oneko tximistak, hitzak, deitzak edo deikuntzak, eta bere aldean birtuteko bidean ta zeruko glorian ekusi nai gaituen Jangoikoaren zori oneko deitz, deikuntz, hitzak. Zori gaistokoak gu aldi orietan Jangoikoari ez aditu egin ta gelditzen bagara geren bide galgarrian ta asmo ta naikuntz makurren atzaparrean; bada geldituko gara geren betiko gal-bidean. Erakeri zein izugarria, hau egiten badugu? Aldi onetan guk agertuko dugun gisakoa.

        Erakeria litzake soñekorik bage otzez ikara ta gosez ta egarriz iltzen dagon behartsu batek jate ta edate onak eta dagokan soñekoa egiteko eskura eman nai dioten dirua ez artu naia; baña ez, ekusi dugun aldian guk agertuko genuena bezain andia; bada behartsu oni eman lekikon diru ta ondasun guziak baño mill-milletan geiago balio du bere dei-aldi bakoitzean Jangoikoak guri eman nai digun laguntz, grazi ta zeru-gaiak.

        Erakeria lizake presondegiko katez loturik datzanak kateak urratzeko ta andik ateratzeko agertzen dioten bidea ez artu naia; ta zer lizake bekatuaren kateak austeko ta sulezeko presondegitik iges egiteko Jangoikoak eman nai digun laguntza ez artu naia? Mill-milloietan andiagoa; bada emengo presondegi ta kate guziak baña beste orrenbest eta geiagotan gaistoagoak lirake edozein bekatari gaisorenak.

        Erakeria lizake ta erakeri agitz andia erdi usteldua ta anitz gaitzekin arkitzen den eriak ez artu naia bere gaitz guzien azpitik aterako luken sendagai on gaisoa; eta zer erakeria, eri hau baño milletan ta milletan gaizkiago arkitzen den bekatariak zeruko mediku andi Jangoikoaren sendagai milletan ta milletan obe goxoagoak ez artu naia? Milletan ta milletan andiagoa. Hau da, bada, deitzen dion Jangoikoari ez aditu egiten duen bekatariarena; orra zein andia.

        Eta zer dela uste dezu bekatari gor oni darraikon zoria? Ezin gaistoagoa; bada darraikon lenbiziko gauza da deitzen zion Jangoikoa agitz aserreturik uztea, ta bekatari bera Zakarias profetak len ekusi zituen zenbait bezain gogor egiñik gelditzea; ta gogortu zuten arri bat bezala bihotza Zakariasek ekusi zituen gaistoak, ez aditzeko Jangoikoak legez, predikariz edo gog-argiz adirazten ziena ta utzi zuten Jangoiko bera agitz aserretua: cor suum posuerunt, ut adamantem, nè audirent legem, et verba, quae, misit Dominus, et facta est indignatio magna à Domino (Zach. 7,12).

        Jangoikoaren barreneko deitzak edo hitz onak ez aditzeko gortzen den bekatariari darraikon bigarren kaltea da Jangoikoak bekatar bera bazter batera botatzen den zatar bat bezala galdutzat uztea; edo uztea, Jangoiko beraren esan bat len egin etzuen Saul bezala, ta geroz esan dakioke horduan profetak esana: «Baztertu zenuen zuk ez egiteko Jangoikoaren esana eta Jangoikoak ere baztertzen zaitu zu bere aldera berriz ez artzeko»: pro eo, quód abjecisti sermonem Domini, abjecit te Dominus (1 Reg. 15,29).

        Bekatari bein ta berriz ta askotan ez aditu Jangoikoari egiten dionaren irugarren kaltea da gogoak ematen dion gisan bekatuz bekatu ibiltzea: dimissi eos secundum desideria cordis eorum, ibunt in adinventionibus suis (Ps. 80,13). Laugarrena da esirik ez duen ardantz, masti edo sagardi bat ganadu galgarrientzat bezala beraren pasioneak eta etsai gaistoak nai dutenerako anima hau gor gelditzea: auferam sepem ejus, et erit in direptionem (Isai. 5,5). Eta bostgarrena da bere eriotzeko horduan bekatariak Jangoikoari ots eginagatik Jangoikoak bekataria irri egin ta bere etsaien atzapar gaistoan uztea: ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsanabo (Prov. 1,26). Orra zein kaltear ta zori zein gaistoa Jangoikoaren hitzari ez aditu egiten dionarena.

§ II.

        Ekus dezagun zori zein on-ondasunduna den Jangoikoaren hitzari darraikola dabillen animarena. Hau guk ekusteko askiko da ekustea dei ta hitz oni zerraikola egungo Santu S. Mateok egiña eta egin zuenagatik izandu zuen bukantza ta aren bukantzari dagokan gloria.

        S. Mateok Jesusen hitzari zerraikola egin zuen lenbiziko gauza da Apostolu onaren bere egitekoari asier ta askuntz on bat ematea, ta ematea eman zezoken ongiena. Apostolu baten egitekoa zen Jangoikoaren berria al zuen guziei ematea ta al zen guziak Jangoiko berarentzat irabaztea; ta berri emate ta animak irabazte hau lenenik, al bazen, geiena zor zienei egitea. Hau da Apostolu guziak Espiritu Santua etorri ezkero egin zutena; bada guziak asi ziran beren erritarren ta israeldarren artean egiten erakuste ta animen billatze guziak; eta lenagotik eta Jesusek beregana deitu zuenetik ere asi zen S. Mateo hau bera egiten; bada zer nai zion Jesusek aditu ta bereala edo laster, leneko bere egitekoan lagun izandu zituenak ondu ta Jangoikoagana eraman naiez, eman zion Jesusi, len ekusi dugun gisan, oriek ere bera bezala ontzeko bidea; ta eman zion Jesusi ark bide hau, barazkari ta jale andi bat Jesus berari ta beste lagunei prestatuz, oriek ere adituz an Jesusen hitzak, begitan ar zitzaten beren bekatu guziak.

        Eta artu ere zituzten S. Jeronimok dionaz; bada dio, S. Mateoren lagunak ekusi zutenean Jesusek barkatu ziozkala S. Mateori bere bekatu andiak, beren bekatu guzien barkanza erditsi naiez, damu onez beteak billatu zutela Jesus: neque in pristinis vitiis permanentes, veniunt ad Jesum... sed poenitentiam agentes (hic). Eta eragin zien bere lagunei hau S. Mateok Jesusen eskuz, zeren ezagutzen zuen bera orien artetik atera berriegia zela, berez ark hau oriei eragiteko.

        Jesusen hitzari zerraikola S. Mateok egin zuen bigarren gauza da Apostolu besteekin batean Espiritu Santua artu ta israeldarren artean, Jesusek esan bezala, predikatzen astea ta ibiltzea ta bere odoltarretatik al zituen guziak Jesusen lege berrira erakartzea. Bere odoltarren artean ta orien inguruko bazterretan zenbat urtez ibilli zen S. Mateo ez dakigu. Guk dakiguna da Jesus ta biztu zen urtetik zazpigarrenean plumaz ezarri zuela Jesusek bere bizian egin ta esan ta erakutsi zuena, ta S. Mateok egin hau dela Elizako lau Ebanjelioetatik lenbizikoa, ta S. Mateo egin zuen bere lan onegatik da Apostolu Ebanjelaria, ta Apostolu Ebanjelari Apostolu guzien artean S. Joan baizik lagun izandu etzuena.

        Jesusen hitz berari zerraikola S. Mateok egin zuen irugarren gauz andia da berezi zioten aldera joan ta bere egitekoa ederki an egitea. Bere egitekorako berezi zioten alde ta bazterra zen Etiopia, munduko bazter andia, ta bazter zer egin andiak eman ziozkana. Bazter onetan edo Etiopian sartu ta laster arkitu zituen Zaroes ta Arfasad zerizten sorgin bi; ta sorgin, ango guziak agitz izutuak eta beldurrez beteak zeduzkatenak; zeren deabru gaistoak laguntzen ziela, oni ta ari ta nai zuten beste guziei egiten zien anitz kalte ta gaitz. Etiopitar gaisoei agertu zien San Mateok Jesusek errazki galeraziko zituen bide gaistoz zebiltzala gizatzar sorgin oriek eta orien erausi txarrak utzi ta adi zitzatela Jesusen egiak eta hitz onak eta ar zezatela berak an agertzen zien zeruko bidea.

        Hau aditu ta, amurratu bezala ziran ango bi sorgiñak eta S. Mateoren lan ona eragotzi naiez, deabruaren eskuz erakarri zituzten, berak biak eta S. Mateo arkitzen ziran errira, sasiko bi dragoi izugarri agitz andi itsusiak. Baña agertu horduko, gurutze bat eskuz egin ta mansatu ta bidaldu zituen S. Mateok beren sasira ta beldurrik bage gelditu ziran erritar guziak. Aldi artan egin zuen S. Mateok besterik ere; bada biztu zuen erri berean (Nadaber zeritzan erriari) illa zetzan gazte bat. Ill gaztea erri berean bizi zen Etiopiko errege Ejiporen semea zen, ta seme ango bi sorgiñak bizteko beren alegin guziak egin ta, zetzan bezain illa utzi zutena ta S. Mateok hitz birekin ta Jesusen izenean biztua.

        S. Mateoren bi gauz txarmagarri oiek eta aldiak zekarren guzian egiten zituen beste milagro andiak ekusi ta, sinistu zuten gazte biztuaren ait-erregek, onen emazte erregiñak, ill biztuak eta onen anai-arrebak eta Nadabertar-etatik askok eta anitzek S. Mateok esaten ziena; ta artu zuten Jesusen lege berria ta bataioa. Eta Ifijenia zeritzan erregeren alabak egin zuen geiago ere; bada ezkontzara bageko bizitz garbiaren ondasunak zein andiak diran S. Mateori aditu ta, eman zion Jangoikoari ez ezkontzeko hitza, ta konbentu andi bat egin ta berak bezala bizi nai zuten berreun donzell artu ta sartu zen an oriekin an soror eta monja izatera; ta S. Mateoren eskutik artu zuen artarako zen soñekoa ta habitua ta egin zen an santa, Eliz Ama santak dion bezala.

        Ogei ta irur urte egin zituen S. Mateok erregeren korte Nadabar-en ta Etiopiko beste errietan Jesusen lege berria predikatzen an ta emen ta beste bazterretan, behar ziran Obispo jaunak eta apaizak egiten ta Elizak eragiten, ta Jangoiko berak daki zenbat Etiopitar egin ziran kristau ta fededun. Fededunen artean sartu zuen amarren-primizien legea, bai ta ur bedeikatua ere. Eta Apostolu onaren bere egiteko andian mil ta mil-milloi gauz on andi ta milagro egin ondoan, eman zion Jangoikoak emen martiriko sari agitz honragarria ta bere zeruan zegokan glori agitz andia. Aren glori hau gero guk zeru berean edo beintzat Josafatko soroan ekusi beharra da; goazen orain beraren emengo martirio gisa ekustera.

        Ifijeniaren ait-errege ill ta egin zen Etiopiko errege illaren anai Hirtako. Hirtakok ezkondu nai zuen Ifijeni birjinarekin ta eskatu zion San Mateori artako hitz egin zezola Ifijeniari. Hitz egin zion Apostolu jaunak, errege bera ta beraren zaldun anitz begira zeudela, baña ez erregek nai bezala; bada hitz egin zion esaten ziola: Ezkontza Jangoikoak utzi zizkigun zazpi sakramentu santuetatik bat dela, baña ezkontza baño agitz geiago ta geiagoko gauza birjintza, ta eriotz gaisto bat eta betiko sulezea irabaziko lukela bere birjin bat Jangoikoari kentzen dion gizonak.

        Hau esan ta joan zen S. Mateo meza ematera. Mindurik gelditu zen errege ta an bertan ill-erazi zuen Apostol santua, ta gelditu zen hau Jangoikoaren martir egiña ta birjinzaren alde bere bizia ta odola eman zituen martir, ta martir garbiro bizi nai dutenen laguntzalle on egiña, berak ill ta laster egiñak adirazten duen bezala; bada Ifijeniagandik nai zuenik ezin erditsiz, aren konbentuari eman erazi zion errege Hirtakok bazter guzietatik sua ta Apostolu santua jaitsi zen zerutik sua itzaltzera, ta itzali ta emendatu ere zuen. Orra zenbat on datozen Jangoikoaren hitzak diona zuzenki egitetik. Egizu, bada, zuk ere Apostolu santu onek bezala ta irabaziko dituzu zure lanari dagozkanak, eta egizu zuk hau bertatik: bai arren, bai.