XVI.
Santa Gurutz-en bigarren
festako irakur-aldia

Et ego, si exaltatus fuero à terra,
omnia traham ad me ipsum. Joan. 12.

Gaia: Jesus gurutzatuak onez
edo gaitzez eskuratzen ditu guziak.

        Gurutze batean Jangoiko-gizon Jesus ill arte guzian gurutzeko eriotza zen munduko gaistagiñak zuten eriotzik hondrabageena. Niol ere ezin ekusi zuten Jesus Jangoiko-gizon hau judatar gogor galduak eta agitz deshonraturik utzi naiez, gurutzeko erioz ill-erazi zutin, bein ta berriz hau ojuka juez Pilatori eskatu ta: tolle, tolle, crucifige eum (Joan. 19,15); ta egin zuten hau oriek, zeren zekiten erio-giro hau zela, S. Agustinek dion bezala, eriotz gaisto itsusi guzien artean gaistoen ta itsusi galgarriena.

        Baña gurutzez Jesus ill ezkero, gurutze bera da munduko gauz honragarri guzien artean agitz honragarri honratua, errege ta enperadore andi berak ere beren buruko koroi gañean artu ta agitz honratzen dutena, ta Eliz Am santak zeruko santurik andienari ta Jangoikoaren Ama berari baño ere agur andiago bat egiten dion gauza; bada santurik andienari Elizak egiten dion agur-honra da dulia deritzan agur-honra; Jesusen Amari egiten diona hyperdulia deritzana ta gurutzeari egiten diona oriek biak baño andiagoa da; da alabaña Jangoiko berari egiten zaion ta latria deritzana. Elizak gurutzeari egiten dio agur-honr-adorantz hau, zeren gurutzea den Jangoiko-gizon gurutzez illaren aintzura, Jesusen Amaren edo santuren baten pintura, orien aintzura bezala; ta zeren Santu bakoitzaren ta Jesusen Amaren aintzurari egiten zaion, orietatik bakoitzari egiten zaionaren gisako agur-honra, Jangoiko-gizon Jesus gure onerako illaren ainzur gurutzeari egiten zaio Jesus berari egiten zaionaren gisako agur-honr-adorantz latri andia. Edozein gurutze naiz urrez, zillarrez, arriz, zurez edo beste gaiez egiña izan, naiz tintaz, ikatzez edo bestela ol, arri, paper edo edozein beste gauzan egiña, beti da Jangoiko-gizon gurutzez illaren aintzura ta orain diogun agur-honr latria dagokana; baña osorik arkitzen den artean; autsi ta puskatu ezkero, ez; zeren ez den geroz alako aintzura. Besterik da Patriarka S. Makariok ta enperadore Konstantinoren Am S. Elenak Jerusalenen arkitu zuten gurutzea; hau alabaña Jesusen eriotzeko gurutzea da, ta gurutze, Jesusek bere esku-oin ta gorputzarekin ukitu ta bere odol Jainkodunez bustia, ta orregatik gurutz oso oni beste gurutz osoei bezala ez ezik, beraren edozein zatitxori ere zar zaio latrizko agur-honra bera ta egiten ere zaio arkitzen den Eliz edo edozein beste tokitan.

        Gurutzeari egiten zaion adoranz-agur-honr-latri hau agitz nai duela adirazteko egin ditu Jangoikoak gurutzez milagro agitz andiak. Ekusi dugun S. Elenaren seme Konstantinori bere etsai Majenziorekin pelean sartzeko zegon aldian gurutz eder bat zeruan agertu ta esan zion: «Zeretzat sinu hau artu ta garaituko dezu»: in hoc signo vinces. Artu ta ezarri zuen bere banderetan, garaitu zuen ta egin zen fededun andik laster. Ur bagez ta egarriz ill etzitezen beraren ontziko marinel ta beste gizonak S. Franzisko Xabier-ek gurutzez ukitu ta gezatu zuen azpiko ur gazia, ta berak berez ez ezik, edozein gurutzerekin aurrak eri edo deabrutuetara igorri ta uzten zituen eritasunik eta deabrurik bage. Eta deabru berak dakazten elementak urtu ta etsai gaistoak aienatzeko gurutz bera da Eliz santak berezten duen arma, ta hau agertu ta esaten die: «Ona Jangoikoaren gurutzea; ots ortik etsai gaistoak»: ecce crucem Domini, fugite partes adversae; bai ta ondu nai dutenak beretzeko ta gaisto guziak eskuratzeko Jesus maitagarriak arzen duena ere. Orain diogun hau da Ebanjeli santutik artu ditugun hitzak adirazten dutena; bada artu ditugun hitzak dira: «Nik lurretik (gurutzera) igan ezkero, nereganako dut guzia»: et ego, si exaltatus fuero à terra, omnia traham ad me ipsum; ta esan nai edo adirazten dutena da Jesus maitagarriak gurutzeko bere eriotzarekin edo erioz neke-penatuz irabazi zuenarekin beretuko dituela munduko gizon judatar, erromatar, grezitar ta beste guziak. Nola ta zer bidez egiten duen ekusiko dugu Jesusen gurutzeari dagokan beste bat bein ekusi ta.

§ I.

        Jesusen gurutzearen egungo festak badu bere izena, bai ta gurutze berak ere bere egitekoa. Adi zazu bein izenaren berria, gero aditzeko egiteko lanarena. Festaren izena da Jesusen Gurutzearen Gainza ta honranza. Jesusen gurutze S. Elenak arkitu ta Jerusalengo bere Eliz berrian utzia irureun urtez egondu zen an zegokan gisan, fededunak billatu ta honratua. Azken orretan Jerusalengo errege ta Konstantinoplako enperadore zen Fokas zeritzan gizon gaisto bat. Onekin gerran ibilli zen Persiko enperadore Kosroas. Kosro onek garaitu zuen Fokas, kearen gisan ill ta urratu ta banatu zuen Fokas-en exerzitu guzia. Jabetu zen Jerusalenez ta Jerusalengo gizon ta gauz guziez, bai ta an S. Elenak billatu ta utzi zuen Jesusen gurutzeaz ere ta eraman zuen bere errira ta jauregira ta an egondu zen etzegokan gisan amalau urtez.

        Fokasen ordez egin zen Konstantinoplako enperadore Eraklio. Jenderik bagez bakean bizi nai zukean Kosroasekin, baña onek arekin ez. Bildu zuen jende berrizko exerzitu bat eta hau artu ta Jangoikoak lagunduko ziolako uste osoan joan zen Kosroasen ta Jesusen gurutzearen billara. Kosroasek bidera atera ziozkan bat bestearen ondoren irur ejerzitu; irurak garaitu zituen Eraklio enperadoreak. Kosroasek semerik andiena utzi ta artu zuen bere lagun bigarrena. Andienak, Erakliok laguntzen ziola, kendu zion aitari esku guzia ta anai gazteari bizia. Baketu zen bere ongille Erakliorekin. Itzuli ziozkan aitak kendurikako erri ta bazterrak, bai ta Jesusen gurutzea ere, ta Eraklio enperadore berriak itzuli zuen Jerusalengo bere Elizara, ta jaso ta utzi zuen leneko bere toki berean, ta hau da Jesusen gurutzearen aldi onetako gainza ta honra.

§ II.

        Gurutze beraren egitekoa da Jesusek artara igan ta ill baño len adirazi ziguna, ta aldi artan ark esan ta adirazia da: «Igaten banaz ni eriotzez nere gurutzeko aldarera edo an ni ill ondoan, nere eskurako ditut munduko guziak»: et ego, si exaltatus fuero à terrà, omnia traham ad me ipsum.

        Artako bere presta-aldian esaten zuen Jesus maitagarriak: «Bai, munduko gaisoak Adanen bekatuz ta berak geroz egin dituzten guziak gatik sartu dira, berak nai ta, infernuko gaistoaren eskupean ta gaisto hau egin da munduko guzien jaun ta jabe, borreroa iltzeko sentenziz aren eskuratzen denaz bezala; baña nik», zion Jesus maitagarriak, «gurutzera igan ta ango nere eriotz-odoltu oñazez betearekin irabaziko dut munduko beren zor guziak eta agitz geiago ateratzeko behar den guzia, ta guziak azkenean enez edo naitaez nere eskurako ditut»: nunc princeps huj us mundi ejicietur foras... et omnia traham ad me ipsum, nai duen erregek gaistagina borreroaren eskutik atera ta bereratzen duen bezala.

        Erregek gaistagin hau bere eskura dezake gaistagin berak nai duela, bai ta ark hau ez naiagatik ere, zeren artako arena baño agitz luzeago den erregeren eskua, ta hau bera da Jangoiko-gizon gurutzez illak munduko guziekin egiten duena, onez onean nai duten guziak eta beste nai ez dutenak naitaez bere eskuratzea. Nola den hau ta zein andia Jesusen gurutzearen edo gurutzez ill zen Jesus maitagarriaren indar eskua, orain guk ekusiko dugun gauza da.

§ III.

        Jesus maitagarriak gurutzez edo bere gurutzeko erio gogorrez irabazi zuen munduko guzien zorrak eskatzen zuena ta guzia utzi zuen Elizan, artu nai dutenen alde, ta artzen dutenak berez billatzen dute Jesus, ta enez-onean beretzen ditu Jesus maitagarriak. Guzioi ongi naiez egin zuen Jesusek gurutzeko bere lan gogor ta irabanz guzia ta digun ongi-nai berak eragiten diozka gure enerako egiten dituen beste gauz en guziak, eta arganatzen bagara, berak billatu ta lagunduz arganatzen gara. «Bai», dio Jangoiko maitagarriak, «billatu ta neregana tiratuko ditut Abrahan, Isak eta Jakob bezala»: in funiculis Adam traham eos (Ps. 11,4); in funiculis, in quibus attraxi mihi Abraham, Isaac et Jacob; ta orregatik tiratuko ditut enez-onean niganako diranak, me-meeki bortxatu bage ta amorezko lokarriz ta sok leun meez: in vinculis charitatis.

        Irur ari ditu Jesusen sokatxo leun lokarri onek: hitz en ta bide zuzenezkoa da ari bat; hitzezkoa ta lanezkoa bestea, ta ontartezkoa ta emanz enezkoa azkenekoa. Hitzez ta egin-bide enak agertuz deitzen die Jesus maite gurutzatuak munduko guziei. Hitzket eta agertz hau berez egiten du bein ta askotan gero bestez ere bai. Berez hitz egiten die Jesusek isilka ta beren bihotzean munduko guziei ta hitz egiten die beren bakarzan ta aldi onean, ta hitz egiten gogora ekarriz bein agi-gertatzen zaiena ta beste zenbaitez etorkizun arin atsegindun edo min latz gogorra.

        Gizonen eskuz edo egin duen gaistagintzaren aldetik duen naigabenz-kezkak irazartzen duen aldian esaten edo gogoratzen dio Jesusek bakoitzari bere barrenean: «Orra zer den berez gizona, orain dezunaren gisako naigabenzen emallea, batek artako biderik ematen ez dion aldian ere. Jangoiko maitagarria da bide makurrik artzen ez duena ta aldian aldiak eskatzen duena baizik egiten ez dakiena; zori enekoa onekin beti ongi datorrena ta biza-giro en zuzen bat beti dakarrena, ta nik nai badut orain ta beti hau nerea. Eta bidenabar orra gaistagintzarena, askunz eztizko batekin izanz izurdun miña ta bukanz madarikatu egillearen betiko galgarria. Zori gaistoko humea ni orren bideak utzi ta zeruko zuzen bat ez arzera».

        Lagun bat eritu edo ill delako berriarekin gaisto edo en bat irazarri horduko, barrundik hitz egin ta adirazten dio Jangoiko maitagarriak: «Orra orrena gaur ta bigar, etzi edo anitz luzatu bage zuri ere gertatu beharra, ta azkenean eriotz bat eta obia, zure sem-zati ta_, lurreko ondasun guzia. Eta zure anim orrek betiko izanen duena? Arte onetako zure lan egiteko biziari dagokana. Betiko poz-atseginz zori onekoa edo sekul guziko amurranz erre infernukoa. Eta aldi artarako orain zuk nai dezuna? Arzen dezun bidez datorkizuna. Eta arzen dezun bidea? Relijioren batekoa? Gauz on bereziz egiña? Bide makur galgarri guzietatik baztertua? Limosnaz, baruz, penitenziz ta beste gauz on anitzez egiña? Hau da beintzat aldi artan naiko dezuna; hau zuri ezin geiagoraño dagokizuna ta zure Jangoikoari atseginz andi bat egiñen diona».

        Barreneko hizket leun hau aski ezpada Jangoikoak deitzen duena beraturik uzteko, gogoratzen diozka egin diozkan edo diotzaken en, ongi ta ontart guziak edo beintzat zenbait eta esaten dio: «Orra nere eskutik dezu dezun izanza ta bizia, bai ta mundu guziak ematen dizun soñerako, oñerako ta behar izaten dezun beste guzirako gaia ere, ta ematen dizut hau ta beste guzia ere eskerdun en zu egin naiez ta bizi en bat zuri ar-erazteko, eta ar-erazi nai dizut hau, saritan gero zuri emateko betiko zori ena ta nere zeruko ondasundi guzia. Eta begira», esaten dizu bereala, «hau zuk zere naiez, alferkeriz edo bizi gaistoz galdu ezkero, zure gain izanen da eternidade guziko zori gaistoa ta beti betiko infernu bizia».

        Jesusen hitzket ongille oni ere ez-aditu egin dionari hitz egiten dio Jesusek lanezko bere hitzketarekin ta agertuz beraganako ta zerurako bidea bakoitzari ar-erazteko bere gurutzean berak egiña; ta ark an egin ta aldi onetan agertzen diona da gurutzeko bere neke-tormentu gogor etzegozkan ta al-ere me-meeki ta humiltanz osoz ark artua, egin ta esaten zioten gaistagintz bidebageko gogorrari onez ta atsekaitzik bage eranzutea, ta ekusten ta zeraman guzia bere etsai ta munduko guzien on aldera zuzenzea ta eztenik ez duen erleen erregeren gisan ta guzien ona billatzen zuen Jangoiko-gizonari zegokan eran egotea.

        Barreneko bere hitzket mee leun hau askotan berritzen du Jesus gurutzatuak bere gurutzea an edo emen agertuz, bere predikari onei ager-eraziz ta dagoten beste guzia pulpitutik, konfestegi berezian ta jolas-bide onean esan erazten diela; bai ta artako diran libruz, pintur ederrez ta beste bide zuzen egokiz ere. Zenbat eta zenbat bide ta sokatxo leun onelakoz Jesusek, berak nai dutela ta onez-onean, beretzen dituenak?

        Hau ekusi ta esaten du Aita santu S. Leonek: «Orra norañokoa, jesus maitagarria, zure gurutzeko ta Pasio santako indarza ta eskua»: O admirabilis potentia crucis, ó inefabilis gloria Passionis. «Orra», dio, Jesusen gurutzea da arzen ditugun bedeikanz guzien iturri ta guganatzen diran grazi andien bide zuzena»: Crux tua omnium fons benedictionum, omnium est causa gratiarum (Serm. de Cruc. Dom. in Luc. 14,26). Onenbat bedeikanz eta grazi dakarz gurutz santak onez-onean Jesusen eskuratzen diran on guzienzat. Jesusen gurutzearen bedeikanz eta grazi oriek idiki dituzte itsi-ersiak arkitzen ziran zeruko ateak, linboko guziak zerura eraman ta ersi ditu linbo berekoak; mundu guzian ereñi du gure fede ta sinest birtutez betea; ereinz berean haritu da mill ta zorzi eun urteren inguruan ta hariko ere da mundu hau mundu izaten den arte guzian.

        Orra zein andi-ondatu-luze-zabala Jesusen Gurutze ta Pasio santako indarz-eskua. Esku indarsu onek artu ta dakarz onez-onean Jesus maitagarriagana datozen ta etorriko diran on guziak. Zori oneko on orietatik izateko gu egin behar duguna da Jesusen gurutzeko hitzkunz mee-leun guztiz egokiari kontuz begiratu ta adirazten diguna aldian egitea; geren barren nastuari nai ez luken ta gure lege santak eskatzen duen lan ona eragitea; gaitzen bat eragiten digun gaistaginari onez ta otoitz beroz eranzutea; nori berea bere aldian ematea; geren gauzak mugaz zuzenzea; Jangoikoari dagozkanak dagozkan gisan ta hordu bereziz present egitea ta geren lan nekagarri hau enoiatu ta eskutik ez uztea: nolite deficere bene facientes (1 Thes. 3,13).

        Onetako ta etsai gaistoen tentanzak garaitzeko egizu zerekin Jerusalengo negarti on guziekin zuriz jaunzi batek bein egiña. Thau deritzan gurutze batekin ziñaturik uztea, ango gaistoak ilzen zebiltzan zenbaitek etzitzaten: super quem videritis Thau, ne occidatis (Ezech. 9,6). Ziña zaitez, bada, askotan ta maiz munduko gaistoak bekatuz ilzen dabilzan etsaiak zure bekoki-kopeta gurutzatua ekusi ta utz zaitzaten gaitzik egin bage. Hau da, dio S. Agustinek, bere gauz guzietan Elizak egiten duena: gurutzez hitzez baño len bedeikatzea batai-ponteko ura, konsagratu behar den mezako ogi-ardoa, apaiz egiteko dagon gizona eta Jangoikoarentzat prestatzen den beste guzia.

        Etsai gaistoa gugandik aienatzeko anitz balio duela gurutzez zinatze onek ederki adirazten du gurutz beraren bigarren Españiko festan Eliz Ama santak esaten digunak. Españiko errege Don Alonsok izandu zuen Españi bereko Mairu errege andiarekin lei ta pele agitz izugarri bat. Mairu gerrarien aldean agitz guti ziran D. Alonsok zituenak, eta al-ere Jangoikoaren eskutik uste zuen laguntzarekin ta Toledoko Arzobispo bere aldean zuenak zituen gizonak eskuzko gurutzez bedeikatu ta Toledo bereko kalonje batek bander lekuan gurutze bat artu ta joan ziran eun milka ziran mairu armatuetara, ta goizetik arratseraño lei ta pele arrigarrian haritu ta ere, etziran ogei ta bat baizik ill; ta mairu gerrarietatik berreun mil illak gelditu zirala diote horduko berriak; eta arte orretan batetik bestera bere kalterik bage mairu artean ibilli zen bere gurutze goituarekin ta mairu guziak izutzen zituela hura zeraman kalonje D. Domingo Paskual. Bada ez da laburragoa infernuko etsaiak garaitzeko Jesusen gurutzearen indarra, ta hau eskuan dezula edo askotan ziñazen zarala, egizkitzu zuk ere oriekin dituzun lei-peleak.

        Oriek berak obeki garaitzeko egizu besterik ere, ta len israeldar sugeen ozkatik ilzeko zeudenak bronzezko suge Moisesek agertuari bezala, begir egiozu sarri ta maiz Ait eternoak agerzen dizun bere Seme Jesus gurutzatuari, ta israeldarrak gorputzez bezala, animaz sendaturik geldituko zara ta onez-onezko Jesusen eskuko egiña.

        Eta ori gis onetan ezpada nai ta ez azkenean Jesusen eskurako zara; Jesus alabanza beraren betiko Aitak on ta gaisto guzien Juez egiña da. «Bai», esaten dio berari salmariaren ezpañez, «zure eskurako ditut nik jaio diran ta jaiotzeko dauden guziak»: ad te omnis caro veniet (Ps. 64,3). «Bai», dio Apostol S. Pablok, «zeruko aingeru onen edo sulezeko gaistoen eskuz Jesus juezaren tribunalerako gara guziok»: omnes enim stabimus ante tribunal Christi; «ta onez-on edo nai ta ez guziok belauna lurrera ta agur-adoranz dagokana egin beharko diogu Jesus gurutzatu Juez zuzen zorrotzari»: mihi flectetur omne genu (Rom. 14,10).

        A, nere Jesus maitagarria, izan dedilla nere alde nere ta beste guzien onerako zere gurutze agitz nekatuan ekusi zenuena; bertatik ni ondu ta nere ill arte guzian ongi bizi nazala emen ta beti onez-onean zure zori onekoetatik izan nadin. Geroz zein doatsu gloriduna eternidade guziko nere bizia! Ez hau niri zuk uka, izandu didazun betiko amore bazter bagekoagatik: ez arren, ez.