IX.
Kristo Jaunaren Gurutzearen
lenbiziko festako
irakuraldi lenbizikoa

Nemo ascendit in coelum, nisi
qui descendit de coelo Filius Hominis. Joan. 3.

Gaia: Zein diran Jesusen Gurutzea arkitzen dutenak?

        Lenbizitik azkeneraño gurutze ta gurutze da egungo Mez guzia. Mezaren askuntzan esaten digu Apostol S. Pablok Jesusen gurutzetik datorrela gure bizia, ona ta salbantza. Mezako irur otoitzetan Jesusen gurutzeko neke gogorren izenean eskatzen dio Elizak Jangoikoari etsai gaistoaren artimañak eta alegiñak garaitzeko ta Jesus beraren ondoren zeruan sarzeko behar den argi ta laguntza. Eliz berak agerzen digu Epistolan Jesusek emen gurutzez egiña ta irabazia ta artan ill ta biztu ezkero zeruan duen betiko glori-honra, parerik ezin dukena; ta Ebanjeli santuan agertzen digu azkenean zerutik etorri zela Jesus bere gurutzeko pulpitutik dagokiguna guri erakustera ta andik bera zerura iganez arako bidea egiñik guri uztera. Zertako ote Mezako onenbat guruzket eta onenbat aldetarako Jesusen gurutz-berri? Gurutzedunen bidea dela zeruko bidea guri adirazteko ta nekezko bide hau obeki guri on-eratsi naiez. Onetako gaur egiñarekin ez da asetzen Eliz santa ta gure gogoan hau obeki sar-erazi naiez Jesusen gurutzeari bi egun ta festa berezi diozka urte oroko, bada gaurko festaren gain berezi dio beste bat Otsallaren amalaugarren eguneko. Gaurko festa gurutzearen idoronza da ta beste egunekoa gurutz beraren garaintz sendor honraduna. Bigarren hau bere egunerako utzi ta goazen gaur geren gaurkora.

        Bi lapur gurutzaturen erdian gurutzaturik utzi zuten illa Jesus judatar gogorrak eta Jesusen gurutzea fededunak honra etzezaten, lapurren gurutzekin nastu ta gorde zuten beren alegin guzian. Enperador andi Konstantinoren Am S. Elenak artu zuen hura billatzeko asmo ta gogoa. Artu zuen artako Konstantinoplatik Jerusalengo bidea. An bere otoitzak Jangoikoari egin ta artu zituen billatzen zuenerako neurri guztiz zuzenak eta nonsu arki ziteken barruntatu ta urrarazi zuen Benus zikin edo deabru beltz gaistoaren eliz-itxe bat; ken-erazi zuen elizpean arkitu zuen arri-pill ta lur-zati andia eta idir-arkitu zituen orienpean zeutzan irur gurutze nastuak. Jesus maitagarriarena zein zen ezagutzeko an bereko Patriarka S. Makariori biziaz etsirik arkitzen zen andre bat erakarri ta eragin zion aldiak eskatzen zuena. Eriari buruan ezarri zion Patriarkak bein gurutze bata ta gero bestea ta len bezain eri gelditu zen andre gaisoa. Baña irugarrenak ukitze berean utzi zuen gaitzik bage ta guztiz sendatua ta guziak ekusi zuten hau zela Jesus maitagarriarena.

        Arkitu zuelako pozarekin bertan belaunak lurrera ta ezpañak gurutzera eraman, apa-muin ta adorantz humillak egin ta jas-erazi zuen, an berean eragin zuen Eliz egoki eder bateko aldarera. Hau da gaurko festako Jesusen gurutzearen arki-idironza. Idiro ta arkitu zuten hau S. Elenak eta Patriarka S. Makariok eta hordu beretik artu zuten biak beren gurutzearekin Jesus gurutzatuaren gisan ibilliz zeru gloridun zori onekoan sartzeko asmo ta gogoa. Judatar gogorrak ere biak bezain argiro ekusi zuten Jesusen gurutze bera, baña orien gisan artu ez bizi asmo ta gogo bera, ez eta igan ere Jesusi zerraizkola orien glorira. Hau bera da fededunen artean ere gertatzen dena, anitzek Jesusen gurutzea ekusi ta ere, ez arkitzea edo ez artzea. Zeinsu diran oriek eta zein arkitzen eta artzen dutenak aldi onetan ekusiko dugu.

§ I.

        Gaurko Ebanjeli santutik artu ditugun hitzak ekusi ta izutzen dela dirudi S. Bernardok. Artu ditugun hitzak dira: zerutik etorri dena baizik ez da zerurako ta hau da Birjin Amaren seme Jesus, ta hau aditu ta dio S. Bernardok: «eta gu norako gara? Etsi behar dugu, beraz, geren zori onaz ta zeruko bizitzaz»: quid ergo nos? itane desperabimus? (Serm. de Irib.). «Ez, ez», erantzuten dit gero guzia kontuz ta ongi ekusi ta, guretzat anbat obe, izaten bagara gu izan behar dugunak eta zerura igaten den Jesusen gisako onak eta gurutzedunak: imd verd sperabimus, et hinc maximè, ala gu alabaña izanen gara gure buru Jesusen gorputzeko zatiak; buru ta gorputz zerurako da zerutik gizon egitera ta gurutzeko eriotzez zerurako den Jesus maitagarria, ta beraren gorputz, zati onak bagara, gu ere arako gara; bada ez da gorputzik bage zerurako Jesus burua: totus intrabit, non sine membris caput, si tua membra fuerint conformia sibi et cohaerentia capiti suo. Zer dela deritzazu Jesusen gorputz zati onak izatea gu? «Gogoz ta lanez», esaten du S. Bernardok, «aren gisan bizitzea»: conformia moribus, cohaerentia / ide. Gis onetan bizi ziran Patriarka S. Makariok eta S. Elena ta arkitu zuten Jesusen gurutzea, egin ziran Jesusen gorputz zati on ta Jesus berarekin bizi ta ill ta igan ziran zerura. Orra zer den orien gisan ta Jesusek nai duen eran fededun onak beraren gurutzea arki ta idirotzea, Jesus gurutzez nekatu-humillaren gisakoak gogoz ta eskuz, asmoz ta lanez izatea: conformia moribus, cohaerentia / ide. Zein diran gis onetako fededunak ekusiko dugu Jesusek bere bizian egiña ta fededun bakoitzak egiten duena ekusi ta.

        Bere bizian Jesusek egiña da egin zen hordutik gurutzez ill arte guzian betiko beraren Aitak nai zuena, naiz izan leuna naiz latza ta gogorra ta naiz neke izugarriz ta tormentu odoltsuz betea, zuzenki egitea: obediens usque ad mortem, mortem autèm crucis (Phil. 2. 9). Arte onetan bizitu zen Jesus bein gurutzez, bein bihotzez, agitz nekatua: in laboribus à iuventute mea (Ps. 87,16) ta azkeneko irur urteetan zezen gizen garrotxez suturik arkitzen diranen gisako etsaiez ingurutua: tauri pingues obsederunt me (Ps. 21,13).

        Bere etsai zezen erreak bein zuzen bein zear, saiets batetik bein ta bestean beste aldetik egin zioten Jesusi zezaken tiro ta gaitz guzia ta bere gurutzean josirik eta ilzen ekusi ta ere, etzioten baketan utzi ta keñuz, begiz, histaz ta hitz blasfemariz egin zioten zezaken gaitz guzia ta al-ere Jesus beti bat, beti bera, beti mana-humilia: mitis et humilis corde ta beti bere etsai beren ere ongille maitagarria ta agitz aserretzen zuten betiko bere Aitarekiko arteko ezin obea, ta arteko, bere etsai amurratu beren alde esaten ziona: «Aita, barkanza nere etsai gaisoei; jakin bagez zer den egiten dutena, egiten haritu dira nerekin egin dutena: Pater, dimitte illis, non enim sciunt, quid faciunt (Luc. 23,34).

        Orra zer zen Jesus gogoz ta lanez lurreko bere bizi guzian, beraren betiko Aitak nai zuena guztiz ederki ta asaldanzik bage egiten zuena, bai ta nekez ta tormentuz, histaz ta eskarnioz ta zitzakeen bidegabenz guziekin gau ta egun etsai sutu-gogorrak betetzen zuten aldian ere. Egiten zuen ark hau bere Aita berari zion onginai andiagatik eta zeren zekien bukatuko zirala aren emengo neke guziak eta ez orien alde bere Ait maitari berak prestatu ziozkan zeruko glori, laudanz eta honra guztiz andiak: proposito sibi gaudio sustinuit crucem, confusione contempta (Hebr. 15,2). Bukatu ziran bai, beren aldian Jesusen odol-isurze, neke-pen, humiltanz eta naigabenz guziak. Orien arte gogorrean irabazi zuen bazter bageko sariarekin igan zen zeruko glorira ta bere Ait Jangoikoaren eskoi aldera. An arkitzen ta arkituko da beti-beti atseginz-gloriz eta doakunz ezin andiagoz betea, ta beti ta beti bere bidez darraizkan gurutzedun guzien buru egiña.

        An bertan arkitzen dira ta bakoitzak artu-al poz-atsegintz eta glori dutela Patriarka S. Makario, Konstantino andiaren Am S. Elena ta gurutzedun on emengo beren aldia egin ta igan diran guziak eta arkitzen dira Jesusen gorputz-zati zori oneko egiñak. Gis berean arkituko dira orien gisan ta gogoz ta biziz Jesusi darraizkola aratzen diran beste guziak ere.

        Zeinsu dirala uste dezu gogoz ta biziz Jesusi darraizkonak? Beren pasione ta barren guzia eskura ta Jesusen legez dabiltzanak eta Jesusen betiko ta gure Aitak nai duena gau ta egun Jesus beraren gisan egiten dutenak: qui vult venire post me, abneget semetipsum, tollat crucem suam, et sequatur ;me (Luc. 9,23). Hau egiten duen fededunak me-meeki ta Jangoikoaren izenean arzen ditu izaten dituen gañeko aldarte txarrak, gorputzaren gos-egarri, min-oñaze ta eritanz guziak, egiten zaizkan txarkeri, bidebagenz eta ez dagozkan beste gauzak, bai ta ortik eta beste bidez izaten dituen barren-kezk, asaldanz eta tristur guziak ere, bat gana ere, aren naikunz makurra ta ibiller bidebagezkoa ekusiagatik, bekaitzik artzen ez duela.

        Hau gure izanz bekatu etorkiz nastuari ez dagokan ta fededun anitzek nekez egiten duten gauza da ta kontuz biziz ta humilki bere grazi-laguntza Jangoikoari eskatuz, bai, ta bestela egiten ere ez dutena; ta egiten ez dutenak ez dute idiro Jesusen gurutzea; ta hau gabe ta judatar gogorren gisan dabiltzanak dira ta Jesusi ez darraizkonak eta Jesusen gorputz zati zerurako ez diranak, zeren bataitu baziran ere, naiez, gogoz ta biziz ez diran aren gisakoak eta aren gisako onak diran arekin ara iganen diranak: conformia moribus, cohaerentia fide.

        Orain arte guzian nolakoa izandu naz ni? Gogoz ta biziz Jesus gurutzeko bere nek-oñaz eta tormentu guzien erdian ere humil-manso barkalearen gisakoa edo erre txar sumindu, bat esaten zidanari bi eranzuten niozkana edo bihotzez beintzat onik nai ez niona ta zirau suge izurdunaren erakoa? Suge ta zirau izurdun gaistoenak ere ez dio ozk pozoidunik egiten geldirik uzten dionari, baña min piska buztana oñez artuz edo beste gisaz egiten dionagana burua jiratu ta ortz izurduna sartu ta uzten du izurtu-pozoidun galdua.

        «Guziak nere ongille diran aldian batek ere nai ez nukenik egiten ezpadit, baldin badut nai dudan osasuna ta bizia ta beste guzien begirun ona ta honra, baketi ona naz edozeinentzat; nere ezpaiñak ez diote gaitz bat esaten ta Jesus mans-humillaren gisakoa dirudit gogoz ta bihotzez ta beraren gorputzeko zati on zerurako jaioa; baña besterik adirazten dut nai ez nuken zerbait ekusi ezkero, bada auziren bat ezartzen didanagana, kalteren bat egiten, nai ez nuken hitz bat esaten, gorderik nedukan uts eta tatxa agertzen edo egin dudan makurrarekin begitan ematen didanagana gelditzen naz muker ta makur ta begiz begi edo baztertu ta esaten diot behar ez nukena ta ez dut egiten aldi alakoan Jesusek egiña, bada Jesusek gurutzeko bere aldirik gogorrenean ere, lenen gain gaizki anitz mindari egin ta ere, etsai bere amurratu gogorrei egin ziena zen bere aldetik guzia guziei barkatzea ta osoki barka zekien guzien alde bere Ait aserretu barkaleari bihotz osoz ta zin-zinki barkanz on bat eskatzea ta zezaken on guzia ekusi dugun gisan agerzea».

        Hau, dakusazunaz, da Jesusek bere gurutzea soñean artu ta aitzinetik guri zeruko bide zuzen bat erakustea ta hau bera da aren ondoren ibilliko bagara guk ere egin beharra, gaitz aldera makurtzen diran gure grin ta naikunz guziak eskura ta on aldera zuzenzea ta nai ez luken ona geren pasione sutu-nagi gaizki ezizi gau ta egun eragitea ta Jangoikoaren legeko kargeri guzia jas-eraztea. Bakarrik guk hau ez dagikegun gauza da ta artako behar den Jangoikoaren esku bortiz lagunlea erdisteko bidea Jesus maitagarriak len egiña esku berarekin bein ta berriz ta beti guk egitea. Jesusek bere etsai gogorren mukerkeri, neke, tormentu ta gurutzeko erio latza me-meeki ta onez-onean artzeko egiten zuena zen aldi artan betiko beraren Aitak nai zuena ontzat arzea, bai ta hau bera zuzenki egin nai andi bat ere; ta hau ark egin bezain laster berekin zuen, Ebanjelar egitsu S. Joanek dionaz, artan ari laguntzeko prest, guzia dezaken bere Aitak bera eta ark lagunduz egiten zuen biak nai zuten guzia: et qui misit me, mecum est, et non reliquit me solum, quia ego quae placita sunt ei, facio semper. Joan. 8.29.

        Ar zazu bada zuk ere Ait jaun berak laguntzen dizula berak nai duena osoki egiteko gogoa ta egiten bortitzki lagunduko dizu. Jesusen betiko ta gure Ait Jangoiko lagunleak nai duena da me-meeki gu ta pazienz onean geren gaitzgille ta etsai berekin ere beti bizitzea ta hau egin-nai onez beteak ark gu ekusi ezkero, bere guzirako den esku bortiz leuna luzatu ta guzian lagunduko digu, bai ta asaldanzik bage ta poliki artzen ere egiten dizkiguten dollorkeri, bidebagenz eta kalterik andienak ere. Hau da gis bereko besteekin len ark egiña ta nai duten beste guziekin egiñen duena; beti da alabana bat eta beti behar den gisan ibilli nai dutenen lagunle ezin obe guzi-gillea.

        Etorkizun eder hau osoki zuk sinisteko ekus zazu Jesus maitagarriak beti len egiña ta fededun onak lan onetan ark lagunduz egin dutena. Banaka bakoitzarena ekusiz neka etzaitezen, aldi batez begir egiezu amabi miltan mil Martir Santuri, orien artean arkituko dituzu gizon sendor S. Esteban, S. Lorenzo ta gis bereko beste mil; arkituko dituzu zenbait mil gizon ta andre zar; milka ta milka arkituko dituzu sasoi guzietako gizaki ta emaztekiak, bai ta ez guti donzell ta aur ere ta guziak ekusiko dituzu bidebageko, baña Jangoikoaren izeneko neke-tormentuz erre-egosi-erdiratu edo neka-giro artaz edo onetaz illak eta anitz neke-tormentu luze-gogorren buruan illak eta al-ere guziak ekusiko beren tormentari ilzalle gogorretara bekaitzik bage ta barren gaistorik ez dutela ta beren nekezko gurutze astunarekin zeruko bere bidean Jesus nekatuari darraizkola.

        Hau nola, uste dezu? Jangoiko maitagarriaren amorez ta Jangoiko berak laguntzen ziela. Ain andi indartsua da Jangoikoaren laguntza, Jangoikoari atseginz egin naiez, zor dioten amorearen alde ta beren onerako fededunak arzen badute gertatzen zaiena, naiz gerta hau Jangoiko beraren eskuz, naiz gaizki nai dienen aldetik.

        Egizu bada hau bera zuk ere; presta zaitez Jangoiko maitagarriaren izenean ta animako zere zorren alde arzera Jangoiko berak igortzen dizun edo ezagun-arrotzen edo etsai ta adiskideen eskuz dalorkizun neke, kalte ta bidegabenza; ta Jangoiko beraren laguntzarekin ala zuk hau artu ezkero, Patriarka S. Makarioren, S. Elenaren, ekusi ditugun Martir ta beste on guzien gisan idiro ta arkitu dezu Jesusen edo zere gurutzea, ta geren ill arte guzian onekin zu ta ni bagabiltza, gogoz ta biziz izanen gara Jesus gurutzatuaren erako ta Jesus beraren Eliz gorputzaren zati onak, iganen gara berarekin beraren zerura ta sekul guzian ta beti izanen gara zori oneko zerutar guzien lagun doatsu poz-atseginzez beteak. Ala gerta dedilla, bai arren, bai.