II — KAPITULUA

Erlisioneak irakasten derauku
elgar laguntzen eta elgar maitatzen

Bere erlisioneari jarraikitzen dena zinez, berdin zinez jarraikiko da bere eginbideri.— Erlisionerik ez duenari, ez fida!— Enperadore baten hitz ederra.— Rusiak dabiltzan itsumenduak eta tzarkeriak.— Frantzia ere leize hortarat uzkailtzen ari.— Apheza eta ostalerra.— Kaputxina, xapeldunaren trufari.

        Erlisioneak irakasten derauku elgar laguntzen eta elgar maitatzen.

        Bai, gizonek batzu bertzen alderat iduki behar duten egiteko moldea ere Erlisioneak ezin gehiago ederki arrimatzen du.

        Erlisionea behar den bezala atxikitzen duena, izanen da: senhar amultsu eta leial, emazte ezti eta jeinutsu, buraso atzarri bere umen gainean, nausi edo etxeko andre gozo eta zuzen sehien alderat, ume ethorkor eta bihotzdun, sehi agudo eta langile, adiskide zin eta iraunkor.

        Zer ere baita, miriku, barber, notari, abokat, juje, herriko kargudun, orotan izanen da bere eginbideri jarraikia, zeren Erlisioneak hala manatzen baitio eta hortarat hertsatzen eta behartzen baitu sekulako loriaren esperantzaz eta bethiko zorigaitzaren beldurraz.

        Oi! aithorrazu, guziak zinez jarraikiak bagine gure Erlisioneari, ongi gozoa laitekala lur huntako gure bizia!

        Bainan Erlisionea debalde uzten bada, ez da zeren batere khondatu, ez ahidetasunaren, ez adiskidetasunaren, ez gizonak eman hitzaren gainean. Zer ere nahiko baitute gure jaidurek, gure ohidurek, gure hanpadura eta jazarkeriek, eta hura bakharrik eginen da.

        Horrengatik askotan espantitu naiz, nola hanbatak hain guti diren Erlisioneaz griñatzen. Herrietako kargudunak hautatu behar badire, sehi bat hartu behar bada, ezkontza bat ari bada egiten, arthoski galdatuko da berri, eta sortzeaz, eta jakitateaz, eta ontasunez, eta gorphutzeko molde onez: bainan kasik sekulan ez Erlisioneaz! Erran nahi baita, zerk ere egin behar baitu hobekienik bizitze huntako eta bertzeko zoriona eta hartaz nihor kasik ez dela orhoitzen!

        Bertzelako gogoak zituen Konstanzio Konstantin lehenbiziko Enperadore girixtinoaren aitak. Behin batez manatu zuen soldado guziak sakrifika ziezoten haren jainko gezurrezkoeri. Girixtino batzuek egiten dute, bertzek ez.

        Eta orduan zer uste duzu asmatzen duela Enperadoreak, pagano harek?

        Laidotsuki kasatzen ditu sakrifikatu zutenak, erraiten diotelarik: Zer? zuen Jainkoa ukhatzen duzue! Eta beraz nik nola sinets dezaket niri jarraikiren eta leial egonen zaretela?

        Bainan ohorezki bere zerbitzuan atxiki zituen, tieso egon zirenak sakrifikatu gabe, ziotzotelarik: Beldurrik gabe hautatu duzue ene mendekutan erortzea, bai-eta ditutzuen gauza guzien galtzea, ezenez ukho egitea zuen Jainkoari. Beraz, diozuenaz geroz zuen Jainko horrek nahi duela niri jarraik zaitezten zuzenezko urratz guzietan, ikhusten dut ene alderat ere leial eta hazkar egonen zaretela bethi.

        Eta gaurgeroz ez bedi nihor jin niri Girixtinoen kontra mintzatzera. Hekien artean khartsuenak hautatuko ditut eta hekieri emanen, ala gortheko, ala harmadako kargu eta buruzagitasun gehienak.

        Oxala! Konstantinok bezalako gogo zuzena balute oraiko Enperadore, Errege eta Gobernamendu guziek!

        Ez du oraino hogoi egun irakurtzen nuela berri ikharagarri hau: Rusiak nahi luke jendaia girixtinoen geriza eta laguntzaile bezala agertu; eta hortakotzat espantu frango aiphatzen eta errepikatzen ditu bere meneko dituen asko Gazetetan; bainan horiek oro gezurrak dire. Huna nolakoa den zinezko egia. Orai garen urthe huntan berean, Rusiak baderauzka Ziberiako elhurren erdian desherriturik, lau Aphezpiku, lau ehun Aphez eta ehun mila Katoliko. Eta zertako uste duzu? Huna zertako: Aphezpiku, Aphez eta Katoliko horiek direlakotz osoki atxikiak Erromako Aita-Sainduari!

        Eta Frantzian zer ez dugu aspaldian ikhusten? Huna zer dion Eskualdunak:

        «Gure gobernatzailek ez dituzte oraino zerratu elizak, ez eta ere ezarri ahhezak presondegian, duela ehun urthe bezala. Ez dira oraino hartara menturatzen. Bainan ari dira, emeki emeki, jendearen preparatzen erlisionerik batere gabe phasa arazterat; hortakotzat ez dute gehiago erakusten erlisionea eskoletan; hortakotzat dituzte kasatzen eskoletarik, armadetarik, ospitaletarik, orotarik Serorak, Frerak eta Aphezak. Entseatzen dira, emeki-emeki, aphezen nonbrea ttipitu nahiz; xede hortara khenduak dituzte osoki gobernamenduko buxetetik bertze orduz semenarioetako aphez-gaien laguntzeko ezartzen zituzten somak; gehiago dena lege bat plantatua dute aphez-gai horien soldado igortzeko eta bokazionearen heier gal arazteko. Holaxet zonbait urthe joan garenean ezagutuko ditugu obra beltz horren ondorio gaixtoak. Orduan ikhusiko ditugu jenerazione berri batzu erlisioneaz kanpo altxatuak eta aphezak arras bakhanduak. Errepublikanoen xede beltza orduan izanen da bethea: orduan ikhusiko da bazter guzietan gaizkia nausitua.

        Bainan zer mota du? Gure Erlisione sainduaren etsaiak zonbat nahai borthizki jazarririk ere, ez da gutiago egia izanen Erlisione horrek irakasten deraukula elgar laguntzen eta elgar maitatzen. Zer diot? Etsayik borthitzenak ere maitarazten derauzkigu! Gerthakari eder huntarik ageriko da:

        Duela ehun urthe hurbil, Frantziak iragan zituen egun lazgarrietan, aphezak gordeka zabiltzan, etxetan haurrak batheatuz, eta erier azken sakramenduak emanez, beren biziaren irriskuan.

        Hetarik bat, zen M. Guyader, bethi bere fedea azkar daukan eskualde batean, Bretanian, herri batetako ertora.

        Beraz gau batez harat heldu dira Errepublikano soldado batzu, sardiant bat buruzagi; Jaun Ertora bere etxean preso hartu behar dute gau erditan beretan.

        Soldado batek zion: «Nardagarri ere bada ongirik baizen egiten ez duen Aphez baten estekatzera, dotzena bat gizon hunat jinak!»

        Sardiantak: «Ixilik... manua hala dugu.»

        Nola ezpaitzen oraino hartua zuten tenora, badohazi phausatzera instant bat, ostatu batera. Ostalerak izena zuen Brassak.

        Gau-erdik jotzen du.

        Orduan sardiantak: «Grenadierrak, jarraik niri; goazen ertor-etxera, eta hutsa bada, itzuliko gira kazernarat.»

        Ostalersak: «Bainan fortunaz uste duzea ertora etxean kausituko duzuela? Nik badakit nun den, irri egin behar dugu, eta hortakotz, ene senharra ohean emanen da alegia eri, eta nik hunat ekharraraziko dut, segur.»

        Brassak ostalerra etzan zen, dena intzirine, gaitzaz josia balitz bezala, bainan komedia hunek etzuen anhitz iraun.

        Emazte gaistagina, lanterna bat eskuan johan zen laborari-etxe batetara. Jo zuen athea.— Nor da hor erraiten diote.— «Brassaken emaztea, gizona dut eri gaizki eta galdatzen du Jaun Ertora.— Ez da hemen.»— Bainan Jaun Ertorak aditu zuen.— Arima bat salbatzeko, dio eta atheratzen da.

        Oren laurden baten buruko, ostatuan dira. Jaun Ertora, han aurkhitzen da soldado errepublikanoez inguratua. Salutatzen ditu — gero dio: «Ikhus dezagun eria»— Hurbiltzen da. Gizonari foltsua miatu eta «Soldadoak, dio, belhauniko, gizon hau agonian baita.»

        Grenadierrak ukhurtzen dira.

        Gizon haren begian bazen nigar bat, urrikiaren nigarra, dudarik gabe Jainkoak onhartu zuena. Eriari begiak hetsi eta aphezak erran zioten soldadoer:

        — «Zuen eskuko naiz.»

        Sardiantak: «Jaun Ertora, libro zira, eta sekulan beharretan bazira, orhoit zaite Malher sardiantaz, bai eta ere, zioten bertzeek, 20garren brigadako grenadierrez.»

        Gerthakari hunen segretua berentzat atxiki zuten.

        Denboraren buruan, Malher sardiantak, ordukotz koronel pasatuak, ez zuen laudoriorik aski M. Guyader ertorarentzat.

        Horra Erlisioneak nola irakasten deraukun gure etsaiak ere osoki maitatzen eta ahal guziaz laguntzen.

        Hargatik ez uste izan ez Erlisionearen etsaiak sekulan baratuko direla haren kontra mintzatzetik. Ez!... Badakite bai gezurrez mintzo direla, bainan preseski hortakotz dire are borthizkiago oldartzen. Erran zaharra da: Zuzen-gabeak orro handi.

        Bainan gehienak gaxto bezain asto dire. Dezagun ikhus:

        Fraide Kaputxin eskelari bat bazohan arinik, makhila eskuan, bere zakua soin-hegian.

        Bide beretik heldu zen Jaun xapeldun batek erraiten dio: «Aita Kaputxina, zaude emekixago, elgarrekin johanen gira.»

        — «Mila plazerrekin.» — Eta badohazi, hartaz eta huntaz solasean.

        Jaunak: «Aita Kaputxina badakizua gero, alfer handi batzu zietela, bethi eske eta akhitu gabe jatekoa bil. Zuen San Frantsesek eman erregelak ez zaituzte biziki jenatzen. Zuk, segurik molde on duzu.»

        — «San Frantsesen erregela, zuk diozun baino hobea da, manatzen daukunaz geroz protsimo lagunaren behar-orduan laguntzea.»

        — «Ori, aita Kaputxina huna parada ona, hea zure erregelari atxikia zarerenez? ur hau iragan behar dugu, zubirik ez da, ene zapata berriak ez nituzke busti nahi; zu ointhuts zira, zure bizkarrera iganen naiz.»

        — «Igan zaite.»

        — «Badakizua zaldi on bat zarela? ez gero behaztopa!»

        — «Zaude deskantsu, urhatsa segur dut; bainan, orai orhoitzen bainaiz, errazu, Jauna, baduzua dirurik zurekin?»

        — «Dirurik badudanez?— segurki baitut, moltsa bat ontsa bethea oraino.»

        — «Orai, orai tut lanak, ene erregelak nau jenatzen?»

        — «Zer diozu? ala diru pheza bat nahi zinuke?»

        — Ez batere, bainan San Frantsesek debekatzen dauku urhe, zilhar, dirurik gurekin ibiltzea, eta diozunaz geroz baduzula moltsa bat bethe bethea, barkha zadazu Jauna, gure erregela hautsiz ez dauzut etsenplu gaistorik eman nahi.

        Eta, soin-ukhaldi batez, urerat aurdikitzen du, erraz gora.

        — «Ai, ai, hel zaizkit, aita Kaputxina?»

        — «Gu, alfer handi batzu gira.»

        «Adio, hor bazira, etxeratekoan hartuko zaitut.»

        Istorio hunek badu bere morala edo erakaspena. Adiarazten dauku erlisionearen kritikatzaileek, aphez, fraide, serorez burlatzen direnek badakitela behar-orduan heier zerbitzu zonbaiten galdatzen.— Gure Kaputxinak bere erregela izpiritu anhitzekin aplikatu zuen; eta bertze Jauntto hark lekzione horrekin, mainhu bat urririk hartu zuen; on egin omen zion, uda baitzen.