XXXIV. Latsibitarrak estu ta larri

1. Pedranton baitegian.

2. Begiren asmo bat.

3. Begi ta Bekosolo Goldarazen etsean.

1

        Zortzi ta erdiak inguruan agertu zan Mungian, Yatabeko alkatearen billa, Bilbotik etorren zalkurdia. Orduko egozan erromarrik agirienak Larrinoarenean batuta: Bekosolo, Larrinoa bera, Zabaleta, Mauri, Begi ta Anton Imaz. Bekosolok lagunai obeto izango zala, esan eutsen, kotxea etorrenean, seiron ordez Anton Imaz ta bera soil-soilik urreratzea. Besteak ontzat artu ta biak urten eutsen kotxeari bidera.

        Barruan etorren juez-ordekoari zerbait esan ta an yoazan irurak Yatabera. Ordu bete gitxienez eroian Pedrantonek udaletseko atarian euren etorrerearen begira. Eldu ziraneko, auxe izan zan Bekosolok egin eutsan lenengo itaunea «Aitak zer diño, Pedranton?».

        —Pozik gelditu da zetara noan esan dautsadanean. Zetara naroen baleki! Gizagaixoa!

        —Zenbat goizago an, anbat goizago euren —esanda, zalkurdibarruan sartu zan Bekosolo, beste irurak urrengo.

        Juez-ordekoaren belarrietan euren auzia ez aitatzearren, Bekosolok Anton Imazen ezpanetatik italierazko zerbait ikasi gura eban. Batean itandu eroakon «Zelan esaten da italieraz Egun on, jauna?».

        —Bon giorno mio signore.

        Bestean, «Zelan arrasti on ta gau on?»

        —Bona sera ta bona notte.

        —Ta mendia zelan?

        —Monte.

        —Orretarako eztago ara yoan bearrik, bertoko erderaz be monje da ta.

        Beste itaun-erantzun askoren urren, alkatea, alaitzen asita egoala erakutsiaz, arlo atantxe sartu zan eta itaune auxe egin eban: «I ibili alzan leku orretan, zelan esaten jok Pedranton?».

        —An etxagok ez Pedrantonik ez Yataberik eta etxakiat nik.

        Aren barreak! Onelantxe, gogaldi oneko ta goizari labur eritzita eldu ziran Begoñapeko baitegi Larrinagara. Pedranton, bera ikusia, len baiño asko illunago gelditu zan. Bidebarritik atarirako armailletan gora nekez, neke andiz eldu zan.

        Baitegiko nagosiagana yoan zan Bekosolo, bakarrik lenengo, beste biakaz gero. Guztiz txeratsu artu ebazan nagosiak. Beste zerbaitez priera, «Emen esan eutsen, emen bazkaria amabi amabietan emoten dake baituai; zazpi zazpiretan aparia».

        —Nagosi jauna —esan eutsan Bekosolok—, bazkal apariak osiatuti bialduko dautseguz.

        —Orretaraezkero ondoen datorken orduan eta orduetan.

        Bekosolok berak lagun egin eutsen baitu barriai bear ebezan gauzak euren geletara eroaten. Agur egikeran, Pedrantonek samursamurturik «Don José Andrés —esan eutsan—, nik berorren borondate on oni zelan erantzun dagikeot?».

        —Pedranton, geiago al banegi, geiago egingo neuskezu ta pozik. Geroarte —esanda, ostatura yoan zan lenengo, bere maletatxoa an itzi ta Larrinagakoentzat bazkari ugari bat agintzera. Andik Santa Maria-kalerako bidea artu eban.

2

        Goldarazek bere adiskide Bekosolo txeratsu artu ta beronegandik yakin eban Pedranton gizagaixoari laguntzat sakristau, besterik ez lango sakristau bat emon eutsela.

        —Zein egunetan izango da gure auzia?

        —Biar ezin dagikeela esan dauste ta guk astelenerarte itxaron bearko. Zer da egitea?

        —Nik orain, ostatura yoanda, arentzat bazkaria agindu bear dot eta len bai len eroan dagiela. Iluntzean, eurakaz egon da gero, etorriko nakizu barriro, luzarotxoago egoteko.

        Pozik idoro ebazan Bekosolok Larrinagako lagunak, arratsalde erdian ikustera agertu ekioenean. Ezeban Pedrantonek, gogaldia argituteko, Anton Imazen kantarik bear izan, sartu-barria zan ta bazkari ona be bai ta. Bekosolo kalerako egoala baitegiko nagosia euren arteratu jaken, sorta bat eskuan ebala, eta itz onek zuzendu eutsazan berari: «Zeurentzakoa dala uste dot Mungiatik oraintxe ekarri daben paper-pillo au. Ona azalean diñoana: A don José Andrés Bekosolo, abogado defénsor de Latsibi. Cárcel de Larrinaga. Bilbao. Eta beratxoago B».

        —Egi egia, neuretzakoa da.

        Zabaltzen egoan artean, azaleko beealdean B ikusita, irribarreko «Betiko gogaldi ona gure Arraitzek» ziñoan Bekosolok. Luzetxoa zan Begiren eskutitza ta baitegiko nagosia eurakaz an egoalako edo, ezeutsen ezer irakurri baituai. «Gorantzi andiak bioi emoteko diraust don Donatok. Ai aren biotza ta burua! Orain leiaz nago, asti gitxi daukat eta biar irakurriko dautsuet barruan diñoana. Anton Imaz, zuk Milango ta ango Erromako barri bere badakizu ta Latsibiri esan egiozu alkarren antzik zetan edo atan etedauken angoak eta gureak, gure Erromatxok».

        Itzok entzunda gozaro barre egin eben barrukoak.

        —Biarrarte e? Ta ondo lo egin.

        —Bai berorrek be, don José Andrés.

        Andik artez Santa Maria-kalera yo eban bere adiskide ta arazolagun Goldarazi bigarren ikustaldia egiteko. Ara eldu ta oi diran len-itzak alkarri esanda, poz-pozik irakurri ebazan Bekosolok eta poz pozik entzun Goldarazek eskutitz luze aren barriak. Asitik amaira auxe ziñoan: «Adiskide maite ta arazokide adoretsu Beko. Goizeon Anton Imaz ta zu gugandik alderatu zakiguzanean luzaro egon gara erromarrok alkarregaz, batak au, besteak ori, mamin andi bagako gauzatxoak esaten. Eta onetan geure arteko bati —«Arraitz bera izan edoda —esan eutsen irakurleak entzuleari, Bekosolok Goldarazi—. Beste bat izan balitz, aitatuko euttan bere izena» —eta onetan geure arteko bati auxe esatea otu jako: «Denganiñadua! Eta Morroskok auzi-egunean, Treviñori berak egindako eskutitza gure Bekok erakutsi dagionean, Ori ezta nire letrka esan balegi, zetan gengokez gu? Ona, ondo baderitxazue, egin leditena: norbait, baia erromar agiria eztedila izan, norbait, emakumeren bat, Kartagora, Olaberen gozotegira, azukerrezaduak edo balioko beste zerbait erostera bialdu; ta polito polito, Morroskok Olaberi eskutitz asko zuzendu izango dautsaz aspaldion eta euretati bat edo bi, gomutagarritzat, betiko ezpada be, eskatu dagiozala. An gengozan erromar guztiok gogo batez aintzat artu geuan asmo au. Ta orduan nik lagunai «Gizonak —esan neutsen—, Kartagorako mandataririk egokiena nor dan badakizue? Adona, Epikoren etseko andrea. Ta Adona ara bialdu dagikean egokiena, edo beintzat egoki bat, egokiagorik ezpada, nor dogula uste dozue?» Isilik apurtxo baten egonda Neu esan neutsen nik. Badakizue, gizonak, Epikoren amilikolitis, mozkor ederra, osatuteko erremedioa arenegun gauean emon neutsan nik Adonari ta guztiz eskertsu gelditu ekidan. Orain beragana noa barriro ta don Pedro Viñas osatu etedan itandu ta gero, eskerrik askoka ikusi dagidanean, nire emazte ta etsekoak arazoz beterik dagozala ta genre etserako azukerrezaduak erostera bialdu ta begia lez ordu lauren barru eskuetan izango dodazala liste dot gure Morrosko ederrak Olaberi eginiko eskutitz bat edo beste. Barrez, badakizu, Beko, gu erromarrok, batzuk beintzat, diruz or or ibiliarren, barrez ugariak, aberatsak gara guztiok, eta barre zantzoka itxi nebazan lagunak.

        Adona kokolo ikustera banoa artez ta aren eskerrak eta aren Ai berorren biotza langorik! esateak ezeuken amairik. Ordu-lauren geroago dran dran gure etsean kisket-otsak.

        —Nor da?

        —Neu naz.

        Adona zan izan be ta lau-bost paper Morroskoren eskutikoak, izen ta guztikoak ekarstazan. Emazteari esan dautsat Adonari azukarillo bi edo iruz ardao zuria edo olango zerbait gozatu ta pastel ta guzti gosaritxo bat emoteko. Ta gero ni tipi-tapa tipi-tapa Erromara. Gure lagunen poza ta atsegiña! Beste zelan esango dot? Aren zoraldia, papertxo onek ikusita! Or doatsuez guztiok, Beko. Goldaraz jaunari gorantzi andiak emonaz ganera, erakutsi egiozuz ta or konpon, Mari Anton.

                Biotz-biotzez zeurea ta zeuona

                                                     Begi

                Barrukoai be gorantzi andi-andiak emon».

        Irakurraldia amaitu zanean, Goldarazek «Bene-benetan biotz andikoa ta burutsua da ori egin dauena —esan eban—. Ederto datorkiguz paperok. Bialdu dauskuzanari gorantziz ganera egin daben lan eder orren alderako neure atsegina erakutsi ta gero etzi arratsaldean, astirik badau, onantzalditxo bat berak egitea egoki litzakigula esan egiozu».

        Andik ostatura yoan zan Bekosolo. Lenengo egin ebana barrukoentzat aparia Larrinagara eroan egiela esatea izan zan. Gero ordu ta erdi baiño luzaroago bere adiskide maite Arraitz, Sagasti edo Begirl eskutitz luuuuuze bat idatzi eutsan. Baitegiko bai nagosi ta bai barrukoen barriak zeatz ta meatz emondakoan, Goldarazegazko ikustaldi biak eta bere eskutitz eder ta asmo egokiak biai eginiko zauzkada ederra ta bien atsegiña erakutsi ta erromarrentzat gorantzi andiak... eta abar.

        Apalordua ia amarretan izan eban.

3

        Biaramongo ordurik geienak Larrinagan igaro ebazan Bekosolok. Guztiz asko poztu ziran barrukoak Begiren asmo ederra zee ta mee erakutsi eutsenean eta batez be don Donato igande-arratsaldean an izango ebela yakindakoan.

        Erromarren gudalburua bazkalostean Lejarzegi sendalariaren etsera yoan zan lenengo, bera Bilbon zan artean bere ordezko izan zedin, eta, lagunakaz Erroman kafea artu ta gero, Periko azpiko lagun ebala, Bilborantz ibilten asi zan.

        Larrinagako baitegira yoan zan lenengo. Barruko biak eta Bekosolok egin eutsen arrera txeratsua ezta esatekoa. Ordu bi edo geiago an igaro ebazan. Amaika barre egin eben Adonaren etseko bere ikustaldiaren barri emon eutsenean! Etorri andikoa zan Begi lagun-arteko autuetan. Arratsalde aretan, eskerrak sei minuturik sei minutu biztu ebazan zigarrotxoai, bestela etentzaka ekingo eutsan bere izmitz-aldiari.

        Alango baten Bekosolok «Arraitz —esan eutsan—, onezkero luze deritxola daukagu Goldaraz ta biar be Jaungoikoak argi egingo dan ta goazan».

        —Biar? Biarko eguna? Batzuntzat argia, beste batzuntzat illuna. Pedrantonek eta Anton Imazek gogo onez itxiko dautse euren lekutxo ori Morrosko ta Epikori. Ezta egia, gizonak?

        Alkarri gozaro agur ta agur eginda, Zabalbiden beera San Anton-go eliza-ondora ta andik kale-artean sartuta, laster yo eban Santa Maria-kaleko bostgarren etsera. Etorritsuena orduan be Begi izan zan, isilena Bekosolo. Goldarazek lege ta legegizon batzun barriak emon eutsezan, magistradu-artean urliak au uste ebala, Berendiak ori zinoala. Urrengo barri auxe izan zan ardurazkoena: «Gernikan maipuruko izan zenduen magistradua berbera izango da biar emengo maipuruko. Atzo egon nintzan beragaz auzi-etsean eta auxe esan eustan: "An, Gernikan, yazo zanaz erreta nago. Mungiar orrek bular sendoegiak daukez. An atara ebezan zarata, burrundara ta iskanbillak! Biar, entzun au ondo, gizonak, biar ezagun-ezagun batzuk izan ezik, arrotzik iñor be ezta gure auzitegian sartuko."».

        —Orretaraezkero —esan eban Begik— edo neu noa lagunai ez etorteko esatera, edo emen bizi dan txorierritarren bat, neure Periko lagun dabela, bialduko dot bertara.

        —Orixe gauzarik onena. Zeu yoateari ezteritxot ondo. Non bizi eteda San Agustingo gelunean ogipeko dagoan laukariztarra?

        —Bere izena zelan da? —itandu eutsan Bekosolok.

        —Ezizena badakit. Laubegi esaten geutsan Mungiako gelunean egoanean. Ziriako Gondra etedan nago. Bai, Ziriako Gondra.

        —Ta ona zelan ekarteko?

        —Apalduta gero, ostatura orduko, neu yoango naiz bertara. Beste gauzatxo bat orain, don Andres Goldaraz. Zuk emen baetedazaguzuz bi-iru eskola-maisu zuzen eta argi?

        —Zetarako gura dozuz maisuok?

        —Auzi-bitartean ikerle edo peritu izan dakiguzan; Bekosolok Morroskoren eskuzko paperak agertueran «Esku batek eginak dira» esan dagian.

        —Ederto esana, don Donato Arraitz —ganeratu eban Goldarazek—. Euren inspektorea nor dan badakit. Artu-emon andirik eztaukat beragaz, baiña non bizi dan badakit eta tarjetatxo bat oraintxe bialduko dautsat.

        Mai-ganeko tirrinari ots eraginda, neskato bat agertu zanean, «Katalin —esan eutsan ugazabak—, eroazu tarjetatxo au Camino jaunaren etsera. Ortxe azalean diño non bizi dan. Itandu egiozu bera ona etorriko dan ala neu bertara yoatea gurago daben. Bera etorriko dala badiño, gure artera ekarri baga, etsarira eroango dozu. Bizkor ibili».

        Begi, Anton Imazen arako Burdeosen orfeonista zaneko barri gozoak emoten ziarduala, Camino jauna etsarian egoala esatera sartu jaken Katalin otseiña. Berealaxe yoan zan Goldaraz beragana. Amar bat minutu igarota euren urratsak eta alkarri egindako agurrak entzun ebezan gure mungiarrak.

        Goldarazek lagunai, arpegia argi-argi ebala, esan eutsen: «Inspectore yaunak baietz diñost, biar goizean eskolarako ordua baiño lentxoago iru níaisuri auzitara yoatea aginduko dautsela. A! Ta beste gauza bat orain. Nor dala esan daustazue len arako ostatari, Epikok Pedranton ta aita mozkortu ebazan etsearen yaubea?».

        —Sodupe, Gernikan entzute andikoa.

        —Biarko auzitara ekarriko dozuela uste dot.

        —Ezkenduke besterik bear! Genre aldeko aldungai batek beragaz ekarriko dau, Badiolak.