IX. Lenengo guduxkak aldaurietan

1. Yatabera-bidean.

2. Luze eritxita.

3. Don Anbrusen yarduna.

4. Iruskinak.

1

        Kartagoti, kalean zear, Yatabe-alderantz ibilten asi ziranean, goizean lez irunan yoazan jauntxoa ta lagunak: don Anbrus aurrerengo, Andraka zarra ta Belaunde lagun ebazala; Viñas gero, Arandui ta Gondramendiren erdian; Morroskok ezeban irugarren lagunik nai izan. Busturi alboan ebala, besteai atzetxotik zerraien. Laraudo iñori agur egin baga Kartagoti bere etsera, zaldiakgana yoan zan itzal ta illunik.

        Beste edozeini baino zauzkada andiagoa egin eutsan Torrealdeari osabaren astakeriak.

        Baekian Busturi guztizko elizkoi zana; eta aukeraldiko arazoak bertan beera itxiko eteebazan bildurrak yota egoan Morrosko bera.

        —Zer diraustazu, Busturi? Polito asi gara, e?

        —Polito! Txartoago ezin. Gaur amabost Bilbon esan neutsuena barriro belarriratu gura dautsut oraintxe. Eznaiz ni liberala. Berinoleagan ogipeko nagoalako, zuen alde lan egiteko itza emon neban; baia aldungai askatutzat, como candidato independiente agertzekotan. Osterantzean, datorrena datorrela, geldi egongo naiz; baukat nora yoan.

        —Gizona!

        —Eta ezpaneu be, Arangoitik Berinoleagara ekarri nenduan, Arangoiti artezak; eta eznenduke ak ni kale gogorrean itziko.

        —Gizona! Ez estutu. Zu osaba Anbrusen ganora bagako eritxiak ikaratuta zagoz. Ez yaramon, gizona, ez yaramon. Nor dan eztakienak, noizean beingo bere itz batzuk entzunezkero, anticlerical anditzat euki dagike. Eginetan barriz gizaixo bat da, gizaixo ezyakin bat. Eriotzaurrean eztau iñok zirikatu bear izango; bera izango da abadeari arin bai arin dei egitekoa.

        —Ori izan leite. Ordu ilun aretan baltzok, zuek liberalok, urritasun andian izaten zaree.

        —E! Zuk ni, dakustanez, liberaltzat naukazu. Ni askatua naiz.

        Busturik soinak goratuaz irribarre egin eban.

        —Itxi dagigun au alde batera betiko. Esaidazu, adiskide, zelango balztasuna da gure lagun orrek daukena? lkustekoa izan da, osabaren astakeria entzunda, ez zuk bakarrik, guztiok erakutsi daben arpegia!

        —Orrek? Yai egun baten emen bazengoz, eguerdiko txilinak ots egieran, guztiok txapela erantzita Aitearen egiten ikusiko zendukez. Aukera-eguna urreratzen danean kartagoar urtenenak amabiak bost gitxiagoetan etsealdera yoan doaz, otoizka iñok ikusi zedagizan. Elizan abade bat aurreti doakienean, nai erromarrak izan nai ez izan, gizon guztiak lanketati elizgizona igaroarte zutundu egiten dira. Auxe da, Torrealdea, onen balztasuna. Arangoitik Kartagon eta erromarren artean lau-bostek dakie egiazko baltz izatea zer dan. Emen eztago Erroma ta Kartago baiño beste politikarik; eta alkarren arteko aldea, goibeea zein dala uste dozu? Batzuk tresilloan, briskan besteak yokatzea.

        —Eztiñozu ba, orain lau une, alkar gorrotauarte esetsi ebela, burrukatu zirala?

        —Bai; ta ambosta barru bardin-bardin sutuko dira.

        —Eta beste goi-beerik ezaldago izenezkoa baiño?

        —Nik dakustanik eta esan al izatekorik ez.

        —Orretaraezkero danau agerkailu bat, komedia bat da.

        —Ezta agerkailu bat, gizaagerkailua da. —No es un comedia; es la comedia humana ziran Busturiren itzak. Eta Yataberako erregebidera (bide barrira) eldu ziran, besteak aspaldi luzean artega ta luzeritxian egozan tokira.

        Andraka zarra andi-andirik eta alik bizkorren bere etsera yoan zan, ze barri zan yakitera. Besteak, epebakotuak, itxaron ta arrausi... ta kotxe edo burdi edo zana zala agiri ez!

        «Yaki ta onki ta guzti emon etedautse gaur Floren Andrakak zaldiai pentsua?» zinoan Busturik.

        Alango baten, lengo aldean beste bat zirudiala, agertu zan bidailu ori. Panadería de polito estalduta ekarren. Andraka ta Mungia baiño beste itzik ezeban agiri. Estalki ta apaingarritzat Florenen lau arrebak oge biren azalak soineratu eutsezan kotxeari. Barruan oinperako, azpigarritzat, zerri batzuk iraurri ebezan. Mokorperako lau burruko, bideztirik aina. Zaldiak eurak be etziran apaintzaka agertu. Udamineko kapela lastozko bana bururatu eutsen; eta euriantzik asmau ezarren, narruzko estalki, orratzetik arakoak, zabaldu ebezan zaldien bizkarretan.

        Eskuetako zarta be edertuta ekarren zaltzainak; ertz-aldean arreunezko gibiztin zuri bat ekarren ondo lotuta. Bera, Andraka gaztea, domeketako yantzita, bizarra be eginda etorren: auzkarako ollar bat baizen lerden, txapela atzeratxo, ule orraztu-barriak erakusten. Zaldiai (iñoiz egiten ezeutsena), uri andietako zaltzainen antzera, bere asmoak erderaz ta zoli-zoli yakin eragiten eutsezan: «Hala, Vizconde; hala, Cabrera, que vamos a Jatabe y tenemos prisa; hala, hala».

2

        «Amabi-amabietan udaletsean egoteko». Yataben don Anbrusen amar maisterrak goizerdian artu eben agindu au. Eta arako, Arangoitiren zipladaz ta irriz, jauntxoak eta loba marotak basauritxo aretan itzalditxo bana egitea erabagi ebenean, balkoitik Busturik auxe esanaz mutiko bat Yatabera bialdu eban: «Alkateari neure izenean esaiok erriko gizon guztiai, diran diranai gero, amabiamabietan udaletsera yoan eragin dagioela, berbaldi bi egingo dakezala-ta».

        Latsibiko alkateak goiza barriketa-entzuten igaroteko gogorik ezeukan... Aita, jauntxoak dei eginda, Bilbon izan zanean gaberdian mozkor andiaz eta albañu legor baarik Latsibira eldu zan. Ganeko egunak beroen andi bategaz ogean eroazan Santi errukarriak, zangiño zetzala ta indarga, makalik, elizakoak ez eragingo bai eragingo. Estualdi atan semea barriketa-gura ez izatea etzan arritzekoa.

        —Amabi amabietan amar maistarrok udaletsean agertu gaitezala. Nire bear dana neugana betor —erantzun eban Pedrantonek.

        Alan ba, Likanora bere emazteak zurituta, bederatzi maisterkideai morroiaren bidez dei egin eutsen.

        Bigarren mandatua artu ebanean, min-min eginda «Itzaldiak!! —deadar egin eban—. Orain barriz ez maisterrez, ez alkatez, ez uritarra naizan aldeti, eznoa ta eznoa ta eznoa. Bear nauena neure etsera datorrela».

        Likanora naikoa izan ez ta ogekoak arteratu bear izan eban Pedranton udaletsera yoango bazan. Ogeta lau yatabetar batu ziran guztitara uriko etsetxoan, amabiak yo baiño lentxoago. Amabiak ots eginda, ordu-lauren geroago iñor agiri etzanean, buruz zorrotzen ziranak barregaiak egiten asi ziran.

        Batak: Itzaldiak ikasten jiarduek arek.

        Besteak: Guretzat dakarren dirua yaso ezinik auspoketan abailduta, arnasoska edodatoz.

        Irugarren batek: Itzaldi edo mintzaldi ori sermoia bada, abade ta praileok loditu bear joek oraingotan, inok euren egiñenak daroatsez-da.

        Barurik egon ezpalitzaz, zer ezeteeben atxurlari gogaldi oneko arek esango itxaroten egozan bitarte luze atan?

        Amabi ta erdiak inguruan, izertanpuluak mara-mara bekokitik erioezala, Anton Imaz ta Mauri, Yatabeko indianua, agertu ziran, Larrinoa botikarioak bialduta. Indianuak, gogait ejin ebanean, bere etsera bazkaritara eroan eban Anton Imaz. «Arek datozanean, ator txotxo geurera, emen dirala yakin-arazotera» mutiko bati esanda, biak bizkortxo alde egin eben.

        Ogi-ordez burdian etozan gizonak Mungiatik arako bidea artu ebenean, Morroskok jauntxoari «Zer izango dogu, osaba, berorren berbaldiaren gaia?» itandu eutsan.

        —Etxoat nik sekula politikaz yardun ta zeuek esaidazue.

        Viñasek: Berorrek narea argitsua (ilustre prosapia) aitatu bear leuke, don Anbrus.

        Jauntxoak: Zer da narea edo ori? (¿Qué es prosapia o eso?).

        Viñasek: Berorren asabak, aitaitaren aitaita ta amama.

        Jauntxoak: Perico, Perico inusente. Zer uste dok? Aitaitaren aitaita ta amama txikitako lagun izan naioazala? Etxoadaz nik ezagutu.

        Viñasek: Ezta ardura. Erri-maiteak zirala esan daite, Yataberen onerako lan andiak egin ebezala.

        Jauntxoak: Bai, atxurren udabarrian, udaguenean laietan ta ereiten, yorran ta batzen udan, neguan gaztaiñak tanboliñean erre ta yaten.

        Viñasek: Baita Concordia Cívica-ko maipuruko dala be esan dagike berorrek eta mesede andiak egingo dautsazala Yataberi, botoak berorren lobari emotekotan.

        Jauntxoak: Oooori bai, orixe da esan bear dana, prosapia ta koplak itxita.

        Morroskok: Baia, osaba, inoiz gaurrarte erriari itz egin aldautso?

        Jauntxoak: Arrrrrraio gorria! Mutu naizala uste aldok? Abogaditos de... la esan neban esatekoa!

        Morroskok: Agirian, esan gura dot; erriari bein edo bein itzaldirik, diskurtsurik egin etedautsan.

        Jauntxoak: E! Puertorricoko urteak barriketan igaro baneuz, ezintzan i gaur legegizon izango.

        Morroskok: Ba lenago agirian erri baten aurrean itz egin ezpadau, gaurkoagaitik itxi edo... luzatu edo...

        Viñasek: Bein iragarri dogunezkero... Programatxo bat be egin dot eta...

        Busturik: Eta ganera baserritarrai lau zertxo esateko, ezta, gizonak, Ciceron izan bear.

        Bitartean elizondoan urritzen asi zan gizon-mordoa. Eguerdian ogeta lau, gizon utsetan ziranak, orduan amazortzi baiño ez. Jauntxoaren maistar etziran guztiak etserako asmoz egozan, Mungiako tibuli oial zuriz estaldua urruntxo agertu zanean.

        «Or dira mutillok» esanda, etserantz asita egozan batzuk ostera artetsuenakaz mordotu ziran. Lurreratuta batera Morroskok belarrira osabari iztxo onek esan eutsazan: «Zurtasuna, zurtasuna ta zurtasuna (Prudencia, prudencia). Eliza ta konfesino-konturik ez aitatu gero».

        Alkatearentzakoak izan ebezan etorri-barriok euron lenengo itzak. Aita zelan eukan itandu eutsenean, Pedrantonek «Obakuntzatxo bat dabelakoan gagoz, baia oraindino kikili-mokolo datza gizaixo andia» erantzun eutsen.

        —Gero, emengoa eginda, bera ikustera yoango gara —zirautsan Pedrantori Busturik.

3

        Zinuminu andi bagarik sartu ziran guztiak udaletsean. Viñasek paper zuri andi bat atarata «Programa de la primera asamblea» irakurri eban:

        1. Presentación de los oradores hecha por el Sr. Cajero de Berinoleaga.

        2. Discurso del Sr. Isasti, ilustre hijo de esta localidad. «Y gloria de las Antillas» —Floren Andrakak isil-misilka.

        3. Discurso del Sr. Torrealdea, acreditado jurisconsulto, candidato liberal.

        Busturik au entzueran, Morroskori zerbait belarrira esanaz, ikututxo bat egin eutsan onek Viñasek irakurririko paperari eta gero labur itz egin eban. Don Anbrus baekiela yatabetarrak nor zan ta nor eben, Torrealdea bere loba legegizona aldungai askatua (candidato independiente) zala, etzala candidato liberal, irakurri zanez.

        Don Anbrus zutundu zanean bere loba Morroskok, keizuraz edo, burua makur-makur egin eban. Viñasek agopean zerbait esan eutsan jauntxoari. Nire ustez yardunaren lenengo iru itzak ziran Perico Viñasek bere magaldunari belarriratu eutsazanak.

        Eztakit noiztik onakoa dan oitura au: Irundik asi eta Cadiz-a bitartean, erri baten aurrean yardun bat egiten daben eunetatik berrogeta amarrek don Anbrusek bere itzaldia lez asten dabez eurenak «Ni eznaiz oradorea» esanaz.

        Bigarrenez esan eban jauntxoak: «Eznaiz ni oradorea». Irugarrenez bere «Ni... ni...» esaten asi zanean, Busturik, eskupean agoa gordeta, «Ni Yatabeko semea naiz».

        —Ni Yatabeko semea naiz —don Anbrusek—. Yatabeko semea naiz ni ta zuok... zuok be badakizue ni nongo semea ta... ta... ta... zein etsetakoa. In... Intxaurtiagako semea. Anbrus Isasti deitzen... deitzen nozue zuok, Anbrus edo don Anbrus; baia don Anbrosio de Isasti Intxaurtiaga naiz ni —eztul egin eban gero, surzapia atara be bai. Izlari andien zerbait baeukan jauntxoak orregaitino: zapia.

        «La Concordia cívica, la Concordia cívica» atsemon eutsan lobak. Berak agopean Ya saben lo que es o qué? esanda, burua lerdenduta, erri guztiari bere buruz sorturiko gogamen au zuzendu eban: «El Rásimo zer dan badakizue, El Rásimo? El Rásimoko presidente, maipuruko, maipuruko, ta presidente gauza bat dira ta, El Rásimokoa Bilboko aberatsenak egin nabe ni, El Rásimoko buru».

        Anton Imaz ta Yatabeko indianua entzuleen artean agertu ziran. Gizelia, entzule-kopurua, asko ez baia geroago ta mardoago, ornidutxoago edozan.

        Bitartean, izerditan yoakion don Anbrusi bere elantzea ta ezin ba zoritxarrean, ezin ezpanak emon izerdiak eroakona. Morroskok atzeti zerbait txutxumutxuka belarriratuta onelan eragoion jauntxoak:

        —Yatabetarrak, gure basauritxo au maite dot nik, polita da, maite dot. (Izerdi-tantak erruki bagarik zeriozan). Nire maitetasun au andia da ta onegaitik doako sendalaria, mediku doakona, Perico Viñas, don Pedro Viñas, esan gura dot, don Pedro datorkizue, geure dirua sari dabela.

        Viñasek aria emonda «Aukera au ezta lengoen antzekoa izango, lengoen antzekoa ezta izango, ez, ezta izango lengoen antzekoa —esan eban don Anbrusek—. Oraingo au por conbisión. Por conbisión zer dan eztakizue? Por konbisión ba esaten jako... zelan esango dot? Eta ba...». (Busturik belarrira urreratu ekion «Por conbisión botoa diru bagarik emotea da».)

        Barre-zantzo andiak egin ebezan Yatabeko botodun gizonak.

        Don Anbrusi, bere esanak barregarritzat artu eutsezala uste izanda, izerdi otza tantaka erion eta yausteko bildurrez maiari esku biakaz ondo oratu bear izan eutsan. Bai areri yardunean asia damutu! Busturiren beste bultzadatxo bati esker, onelantxe yarraitu al izan eban: «Gu, loba ta biok, zugatzak lez gara, zugatz andia ta txikarra. Zugatzak arnaria (arbolak frutua) emoteko zer bear dabe? Satsa. Sats ori zeuok zare... zeuok zare sats ori. Zeuon botoakaz indarra emonda... (Eztulka asi zan gaixoa, loba atzetik zerbait esaten eukanartean)... guk... guk... guk frutua emongo dogu, frutua emongo dogu guk. Eta zelako frutua emongo dogu? Lenengo ta bein trena, tren txiki bat, erderaz deritxo... ba...

        —De vía estrecha —aopean Busturik.

        —De vía estrecha —don Anbrusek guztiz aul—. Vía estrecha zer dan badakizue?

        —Bai, badakie; bide medarra, —estua esan eban Busturik. Barriro, izlari andien antzera zapia aterata, bekoki busti otza beragaz igortzi eban jauntxoak.

        —Orixe izango da gure arnaria, gure frutua: trena. Mungiatik egingo dogu, Mungiatik Plentziara. Ta zelan da estasión euskeraz, Busturi?

        —Gelunea.

        —Lenengo gelunea Yataben egingo dogu. Ori zuok botoak geure alde, don Tomás Torrealdeari emotekotan. Lenengoa ementxe Yataben, tren de de de... vía estrecha. (Geroago larri ta otzago; errukarria!) Yatabearrak, ez aiztu: gu arbolak gara, zuok... zuok...

        —Onek satsa —ots egin eban, barre-zantzo andi bat ganeratuta, Anton Imazek.

        —Fuera ese, fuera ese (Bide orri, bide orri) —deadar egin eban Floren Andrakak.

        —¿Quién es usted? Morroskok.

        —Yo soy elector de Gatika —erantzun eutsan Anton Imazek.

        Frankfurten atxina kaiser barri bat begiz yoteko ta autatzeko batzen ziran aleman andiki arei «Nor zara zu?» aldizka itantzen ekioenean «Sajoniako lenendari aukeratzailea naiz ni, Koloniako lenendari aukeratzailea naiz ni» ezeben aurki Anton Imazek Yataben baizen yasean ta zaratatsu erantzuten.

        —Alkate, yaurtigizuz gizon orrek emendi —esan eutsan Morroskok Pedrantoni.

        —Errudun, gaizkin aldira?

        —Yaurtigiteko diñot. Zeuk gura ezpadozu, neuk, aldungei naizan onek, botako dodaz. Eztago emen iskilodunik, armadunik? Urizainik, aguazilik be ez?

        —Iskiloak Yataben! Or dagoan indianu orrek, Maurik, eskopeta ekarri ezpadau, Yataben eztago beste iskilorik.         Doazala orti barrura.

        —Pedranton —zirautsan Floren Andrakak—, barregarri erabili etzagiezan gero...

        —Goazan geu genre kabuz, bakea ona da-ta —esan eban indianuak, Anton Imazek barriz—. Agur gizonak, Gatikan alkar ikusiko dogu.

        Zantzo andi bat atera eban bere eztarri sendotik Gatikako sakristauak andik urteeran. Floren Andrakak leiotik burua aterata «Gora Kartago» deadar egin eutsen erromarrai.

        Gogo andi bagarik yagi zan itz egitera Morrosko. Laburtxo yardun eban; ta laburrago ekin baleutso, ezeban ezer galduko.

        Azken-itzak baiño besterik ezeutsen ulertu entzule geienak: Viva el ilustre ayuntamiento de Jatabe. Viñasek, Busturik eta Floren Andrakak txalo zaratatsuak yo eutsezan izlariari. Don Anbrus abailduta, unatuta, guztizko apal, ilun ta musturtsu egoan. Urteeran Busturi, Santi Latsibi ikustera eroan gurarik, jauntxoari gerturatu ekion. Gogorik ezeukala erantzun eutsanean, Busturik Pedranton eurakana erakarri eban.

4

        Arrotzak baiño gogaldi askozaz obea euken yatabetarrak bakotxak bere etsaldera bidea artu ebanean. Euretariko batzuk Latsibitik elizaldera zaldiz etorren sendalariagaz bat egin eben; eta onek ze barri ekarren itandu eutsenean, «Guk entzun doguz entzutekoak, don Donato!» esan eutsen zaldizkoari.

        —Zer da, gizonak, entzun dozuen ori?

        —Amaka ta erdiak inguruan banabil, baa, soloan arbiak atara edo... badaki baa; ta «Aup» Latsibiko neskatoa solo-barreneti aldarrika, uluka.

        —Zer da?

        —Pedrantonek erriko etsera, arren bai arren! eguerdi-eguerdian yoateko, itzaldiak dagozala-ta. «Zer etedok ori?» nik neure artean. Baietz, yoango nonala. Banator ta Pedranton bertan, udaletsean. «Mutil, itzaldi orrek zer dozak?» eta berak «Sermoia langoak; elizati kanpokoak izatea».

        Nik, egi-egia, don Donato, alango zer andiren batek gaur belarria gozatuko euskula uste neban nik, eta zer? Barriketak dira itzaldiok, barriketak... Aiko ni! Astokillo bat naizantxo au; nik esturaezkero, barrua bero-bero eginda, zer obea egingo neuke, Aginbakok baiño bai beintzat. Besteari eztautsat Biba ayuntamiento de Jatabe baiño besterik arean ulertu. Gazteak ganora geitxoago daukala dirudi, orregaitino. Eztausku Pedrantonek ziri txarra sartu.

        —Zer esan dautsue don Anbrusek?

        —Bera eztala toreadorea, iru bidar gero esan be. «Neu be ez saguzarra» esateko egon naiz; baia... tira! El Rásimo aitatu dau urrengo ta gerotxoago bera ta Morrosko arbolak dirala ta gu yatabetarrok satsa.

        —E? Satsa? Ongarria? Ondo ulertu etedozue gero?

        —Bai, jauna. Satsa garata esan dausku, birritan esan be. An sortu dan astrapalda ta abarrotsa!

        —Ni ez egon bearra!

        —Andik uxatuko eben berori, Anton Imaz be uxatu dabe ta.

        —Zelan izan da ori?

        —Guk baiño ya obatan eurak esango dautse. Elizondoan dagoz, baldin urirantz yoaten asi ezpadira.

        —Nortzuk?

        —Anton Imaz ta indianua.

        —Eskerrik asko, gizonak; ta on dagizuela bazkariak eta itzaldiak be bai. Agur.

        Elizpean mañaka ziarduen ume batzuk. Begi zaldiz urreratzen ikusi baizen laster, euren arteko neskatotxo batek «Don Donato» dei egin eutsan.

        —Zer gura dona Mariñasitxo?

        —Manukok «Aor dator Begi» esan dau.

        —Ederrak jdaukadanaz ta etxona guzurrik esan. Non jabilna bera?

        —Beerantza yoan da, igesi.

        —Bere aita Pedranton ta aitaita Santi langoa izan daiteala esaion.

        Minutu ta erdi geroago Mariñasitxoren negar zoliak entzun ziran, Manukok ederrak emonda edo.

        Beste alderdikoen artean jauntxoak baiño larriago, betilunago ta estuago zirudian bere loba Morroskok. Viñasi bazter batera dei eginda «Ai Perico! —zirautsan—, bildurrak yota ñagok gaur asi doagun arlo au agurñak bertan beera itxi zedagian, bildurrak yota. Alegin guztia egin bear joagu, Perico, agura abaildu ta erdi-il au birbiztu, adoretu ta poztu dakigun».

        —Ezadi orrenbeste larritu. Zorionean bere Comite-lagunak bost milla ogerleko aurreratu eragin eutsazen, bestela txulut! onezkero Bilborako trena artu eban gure gizonak. Eskerrak bere sakeleko utsunetxo orri, axe beteteko gurari ta gutarrak asiriko arlo onetan iraun-arazoko jautsak.

        —Bada-ezpada asmaik zerbait, ilda daukagun ori biztuteko.

        Isiltxorik gelditu ziran tindi baten. Viñasek, erpurua agin artean ebala, lurrera begira egonda «Tomas —esan eutsan lagunari—, edo neu ez nok Perico Viñas edo ogeta lau ordu barru atzo baizen pozik edo pozagorik ikusiko joagu nire magaldun, ire osaba laztan ori».

        —Zer otu jak, orretarako?

        —Papera apala dok; emoten aakon guztia isil-isilik artzen jok. Biarko El Eco de Vizcaya irakurri dagianean, beste bat izango dok ire osaba abaildu, musturtsu, ilun ori. Gure egunotan gizona bikoitza dok: banazekoa (privado) ta agirikoa (público). Banazeko gizona sendatzeko gure yakituri kazkarrak etxok sarri askotan osagarririk idoroten. Agiriko gizona bizkortzeko ta azkartzeko osagarririk ekoiztsuena, eragileena geure eskueran jaukaagu. Osagarri au zein dan ezaldakik? Elazkoaren gorespenak. Eztirala egiazkoak? Pzzzz! Etxagok ardurarik. Gizon goratuak beti artzen dozak gorespen orrek egiazkotzat. Gizon goratua zeinbat astoago, zeinbat kokoloago, ainbat sendaberago, sendaerrezago izaten dok.

        —Bene-benetan dirauat. Gizona aiz. Ekak esku ori.

        Elizaurrean Begi eldu-barria zaldi-ganean eta bere inguruan Anton Imaz ta indianua barreka egozan, batean udaletseko itzaldiak iruskintzen, bestean kartagoarren tibuli apainduari begira.

        Lengo neskatilla-mutikoak euren olgetatxoetan ziarduen. Jauntxoagaz berbetan egozan maistarren seme-alabak ziran umeok. Eurotariko bati, Pedrantonen semeari, Begik «Manuko, ator ona» esan eutsan. Mutilkoa bildurrez atze-atzeka ibilten asi zan.

        —Ez adi, mutil, atzeraka asi, maite aut eta. Eutso txakur txiki bat eta oa ara beera, Floren Andrakagana; eta aitak orain ogirik egiten ezetedaben esaiok.

        Zalkurditxo-ondora yoazan Morrosko ta Viñas mutilko marotak mezu au emon ebanean.

        —¿Qué dice? —itandu eutsan zaltzainari Viñasek.

        Begiren erreparria erderaz adierazo eutsenean, Viñasek emoniko erantzuna onelantxe euskerazkotu eban Florenek:

        —Esaiok ari, txotxo, Andraka zarrak galletak egiten diarduala, nai eztabezanai emoteko, doako galleta gozo-gozo-gozoak.

        Manuko erantzun onezaz tipi-tapa yoala, Floren Andrakak ostera dei eginda «Zer emon dausk Begik mandatusaritzat?» itandu eutsan.

        —Txakur txiki bat.

        —Orra nik bi —esanda, lerden ta oi eban yasaz sakeletik txakur txiki bi atarata, eskura banan banan ta oska emon eutsazan.

        Viñasek bere lankide aurkariari zorrotz ta egoki erantzunarren, begiak zabaltzea naikoa zan nor asi zan garai ta nor azpi yakiteko. Esan oi dana, kartagoarrak mandoak ilda agiri ziran-bitartean, iretargia laba-ganean euken erromarrak.