XV. Bidaldi bat

1. Santi Latsibi, Likanora ta Manuko bidez.

2. Begi eurakaz.

3. Baparri-biparri.

4. Itxasoaren aurrean.

5. Gaztelugatxen.

1

        Santi Latsibi, amabi egun osotan yagi baarik eta gaixondoan beste zortzi igarotakoan, errana ta birloba Manuko lagun ebazala, Gaztelugatxerako bidean, egun-usaiña artu ebaneko, lokatu zan, igitu zan. Euren elizaldetik, zuzen yoanda, Bakiora ordu bitan zelangura sartu baiño ezeukela, gurago izan eban Mungiara lenengo yo ta andik bidebarriz bidebarri itxasondora eldu. Onelan ordu ta lauren, gitxi yota, luzeagotu ekioen bidaldia. Aurregunetako sendailuak ordaindu bear ebazala ta Larrinoarenean sartu-urtentxo bat egin gura izan eban Likanorak. Santik beste egotaldi bat eragin eutsen; Begirenean au.

        Ezetariko atzerapenik ezeutsen erakutsi Arraitz sendalariaren emazte Mikaelak, goiz-ikustaldi au gora beera. Santik, iru bat atz txapela goratuta, Gaztelugatxerako promes bat eukala esan eutsan, makalen egon zan gabean egina, ta goizaro ederra ta bidaro ona eukazanezkero, orduantxe yoala, errana ta birloba zarrentxoa lagun artuta.

        —Au dozu orduan Manuko? Donato gure gizonari entzunda dakit ikasteetan guztizkoa ta ostean be yaseko mutilla datorkizuela.

        Agura pozezko adurretan ipinteko ezin egikean andra Mikaelak itz egokiagorik ezpanetaratu.

        —Donato zerera yoan da hmm! zerera, zelan deritxo Beñakati gorako auzuneari? Angoxe etsaguna zuritu bear dabela ta kafeznea zurru-zurru artuta yoan jaku.

        —Babil bera, egunokaz batez be.

        —Ori esaizu, Likanora.

        —Eztot gura izan, andrea, berorren senarrari «Egun on» esan baarik bidez asi.

        —Eskerrik asko, Santi. Esango dautsat berari. Zu zen beti-betikoa zagoz, gizabidetsu, bizkor, zala.

        —Ai andrea! Eritxi baten bai, baia urteak aurrera doakidaz, lepoa makurtxo darabilt eta atxurra ta laiak egunean baiño egunean astunago dodaz.

        —Etorriko jatzuz indarrok, Santi. Ondo ibili, ba, ta ikusiarte. Egon bein, mutilkoari galleta bat edo bi emon-dagiodazan.

        —Buruko zimeran daroat gosea zezaz il. Ez yaramon, andrea.

        —Egoteko, arren!

        Manukok arturiko galletak sakeletan sartzen. ziarduanartean, zulubian beera irurak etozala zarrak erranari «Senarra ta emaztea bardinak» zirautsan.

        —Biotzez bai, arpegiz ez.

        —Orretan zer-esanik eztago. Eztaukaz beronek atarriak makalak! Ta begirakune masal ederra? Ta azala? Azalaren urdiña!

        —Gu lez soloan, eguzki ta euri, balebil...

        —Txotxo, oraingo yaten asita, Bakiora-orduko apurrik be eztok arean eukiko.

        Manuko erdian ebela, txairo yoazan Latsibiko ginarraba-erranak, Goyeta eritxon auzunetxoan, Arriolarako bidea eskuman itxita, beeak beera.

        —Txotxo, eztakusk an, bost etseko mortxaka atan, bat, buztina gordinez egina, eskutarri ta guztikoa? An, txotxo, an, ereiñotz andi baten atzetxoan. Trobika dok etse ak izena. Antxe yaio zoan arako Matxin, Matxin mungiarra. Ezetedausk iñoiz Atxulaur maisuak Matxin nor zan azaldu?

        Soinak gora eginda erantzun eban Manukok, agoa galletaz beterik ebala, nai Matxin nai Patxiko bardin ekiozala esan gura baileban.

        —Inguru guzti au be, Matxinen yaiotetse ta auzunea lez, Trobika izentau jaroagu.

        Onelantxe azaldu eutsazan aitaitak alde atako etse, sakon, zabal, ganalde ta troka agiri zirianen izenak: Gondramendi, Elordi, Elordiko beresia, Beñaka (B ta guzti, Meñaka esan oi dogun baserri oskoltxoa), Txakurzulo, Elordigane, Olalde, Trobikoerrota, Trokoetse, Barrene...

        —Ataita, an, gantxo atan agiri dan etse, torre ta guztiko etsea, eliza eteda?

        —Bai, laztan; Santa Marina jok izena.

        Larraurin ezeben atsedenik artu. Herodesen yauregitzat egina dirudian etse andi, Panticosa izendun urastegia geratzaka ikusita, aurrera yoan ziran, erderazko izendun etseai begiratu be egin bagerik.

        —Mutil, baaldakik orrako mendi eder ori zein dan?

        —Ez! yakin baarik! Yata. Or zozo-abiak be badagoz.

        —Ori dok, ori! Ezkerretara agiri dan au Tailu dok. Aurrez aur daukagun ori, Obargane, ta eskoako au Sollube. Beste eder bat jagok, emendik eztakuskun bat; Burgo jok izena; eta aren azpiko uri andi arraintsua Bermeo dok.

2

        Onetan-orretan, Bidebieta deritxon bidekurtze batera eldu baiño lentxoago «Aiko an Periko» esan eban Manukok. Alantxe zan, izan be. Begiren zaldi Periko zan Bidebietako tabako-dendan, leioko burdinsareari lotuta egoan zamaria.

        —Orduan beronen yaubea ezaldok asao —zinoan Santik. Bidebietara bertara yoeran, mutilkoak amaren ostetxoan ostu eban burua. Santiren berbaroa entzueran, Begi, esku batan lauortzean sarturiko lukainka bat, beste eskuan ardaoz erdi-beteriko edontzia ebazala, agertu zan.

        —Begiren ordez Belarri esan balegide, ezleukee guzurrik esango. Santi dala neuk eta Santi, Yatabeko alkate zaarra. Likanora, zu be bai? Aurra! Barrura biok zerbait artzera. Nora edo zetara zoaze biderik bidarte, ginarraba-erranok? Latsibigaz naikoa ez ta beste etseren bat erostera?

        —Gu, jauna —zinoan zarrak— iru gara. Tira, txotxo, oilaskotuta or egon bage.

        —Manuko zeuekaz dakazue? Orra ederto. Ama ta aitaita kenduezkero, iñok ezau, txotxo, nik baiño maiteago. Ta ager adi. Santi, zino-mino baarik ementxe gosalduko dozue irurok. Autso, maite, lukainka-mustur au.

        —Ez, jauna, eskerrik asko. Bakion gara gosalduteko, orduko sabelzorriak usigi ezpagaiz —esan eutsan Likanorak.

        —Zetara zoaze zeuok? Aideren bat il edo...?

        —Berorren emazteari, an izan gara ta, esan dautsagu Donianegana, Gaztelugatxera goazala.

        —Gaztelugatxera irailaren azkenetan!!

        —Makalen nengoan gauean otu ekidan, don Donato, promes auxe egitea; ta ara goaz.

        —Ederto, Santi. Gero neuretzat be zerbait eskatu bear dautsazue atx-ganeko santu ederrari.

        —Zer gura dau esatea?

        —Boto-arazo onetan estu gabiltzala, estu ta larri; ta lagun dakigula.

        —Orren estu ta larri ibili ta onen gogaldi onez egon?

        —Gogaldi ona egurats garbia baizen bearra dau osasunak. Edan, Santi, zurrutadatxo bat. Olantxe. Orain barrura.

        —Ori ez. Belutuko litzakigu ta, eskerrik asko.

        —Aurra, gizona! Urdaileko litisik eztakar onek-eta.

        —Estu dabilzala ta bart beorrek eroaniko barri arezaz Yatabe guztia zororik!

        —Ai, Santi! Atzo arratsaldean asarre ziranak, gaur len baizen txatxan, adiskide mamin, ikusita estutu ez?

        —Eztakit orren barri.

        —Baaldakizu onezkero atzo Busturi ta Aginbako asarratu zirana.

        —Ori bai.

        —Arratsean Arangoiti ta alkatea Busturigana yoan ta ondo esarien ondo esanez bigundu eben ta Kartagora eroan be bai. Andraka zarrak goizeon Zenon Asperi esanikoak dodaz barriok. An, jauntxoak Busturi ta Arangoitiren eskabideai amen amen eginda, guztiak gogaidero alkarren arteko meniak egin ebezan. Eskabide bi egin ebazan Busturik; beste bi bere adiskide andi Arangoitik.

        Lenengoa: Morroskoren diputaunaitasuna eztaiteala, orainarte zanez, candidatura liberal izan, independiente baiño. Bigarrena: elizearen aurkako itz bakar bat, ez agoz ez agirietan, eztagiela erakutsi. Irugarrena: botoak erostea bada, ez bata ez bestea eztirala aukeraldian sartuko. Laugarrena: alkartasun au oraingoxe baiño eztala.

        —Aginbako ta besteok bakeak eginarren, nik Bekosolo garailari izango dala uste dot.

        —Bai neuk be, Santi; baia, esan oi danez, atzak bete lan izango dogu.

        —Eztau orduan besterik gura Donianerentzat.

        —Gitxi deritxazu aukeraldi onetan yagola ta yaurri izateari? Manuko, ator ona, neugana, maite maite aut-eta. Baldakik euk Gaztelugatx non dagoan?

        —Ez, jauna.

        —Urrun jagok a, asao. Nekatu bear dok, gizagaixo orrek araorduko. Onantzean oba egingo dok Andrakaren zalkurditxoan Mungiaratu. Geurera etorriko aiz gero gaua igarotera ta biar goizean nai bazkalondoan Perikok trapa-trapa, igarri barik, eroango gaiozak biok Yatabera.

        Eskerrak bat-batera emon eutsezan amak eta aitaitak. Mutilkoa, txapela eskuan ebala, pozarren, irribarrez ta isilik, belaunetara begira gelditu ekion sendalari esku-zabalari.

3

        Alkarregandik banatueran agur andiak eginda, Santik barrua samur samur ebala «Likanora —zirautsan erranari—, auxe be bada; guk onelango gizon bati botoa ukatu egin bear».

        —Baldaki, aita, nik euron azalean banengo, egingo neukeana zer dan? Maisterrez, maisterrak diran aldeti, Morroskori botoa opa ta erakutsi; gizonez barriz, gizonak diran aldeti, Bekosolori emon.

        —Ori guzurra esatea baiño be dongago litzate, Likanora. Iruzur egitea litzate ori.

        —Nai iru zur, nai lau zur; nik euron azalean banengo, orixe egin ta aurrera.

        Manukok, medikuaren maitagarritasuna gogoratuta, matraillaertzak barruko pozak izegirik gorri gorri eukazan.

        Inguru aretako etse batzun izenak aitatu eutsazan Santik mutilkoari: Elezpuru, Amezti, Atxurraga, Landabarrene, Larragane ta beste asko. Eta bere nekaldia aazarazoteko, ipuin bat edo bestetxo nastaurik, Bakioko elizondora eldu ziran gure bideztiok.

        —Manuko, adi ara... gorago. Zer dakusk?

        —Elizea.

        —Basauri onek zelango uzena daukan baldakik?

        —Bakio.

        —Bakio, baketan aparta akio, ezelan al baakio.

        —Orren gaiztoak aldira bakioarrak?

        —Gaiztoak ez, Likanora; bigun-bigunak dozana, txeratsuak, arrera ona egiten jakine arrotzai etseondoragino. Etsera elduezkero txakurra barruan gaiztoa.

        —Esku-zabalak eztirala esan gura dau orrek, ezta?

        —Txotxo, gero onelangorik ez euroi aitatu.

        Bakion, Mundaka-Bermeoetan atsoren batzuk, gaur eta atxina, nongura edozeinek iru gizaki bidez datozanai «Bazatoz» esaten dake; geldi, zeri nakio dagozanai «Bazagoz»; eta soloan nai etsondoan zerbait egiten daragoioenai «Biñarduzu»; urruntzen diranai «Bazoaz», datorrena ta dagoana ta dinarduana ta doana bat baiño ezpailitzan. Gure bideztioi, okotz-aldean bizar zarratua eukan batek «Ona emen Santi be. Etsekoak aldozak onek?» esan eutsan.

        —Bai, Garategi, errana ta birlobatxo zarrena doadaz. Okertu ezpadagi, mutila izango joagu berau.

        —Bizkorra bai beintzat eta marota. Yatabeti zeuok berau oiñez aldakarzu?

        —Bai ta gero ez or Zumintzagan beera, Mungiako kalean zear ta bidebarriz bidebarri baiño.

        —Txotxo, ni baiño sendotxoago aiz. Gaztelugatxera, e?

        —Arakoxe asmoa artu dogu, eguraldia be ederra daukagula-ta.

        —Orixe ondo. Tira ba. Beeti, bakizu Santi, beeti urrago, parajeago, baia goiti bide obea.

        —Batau be ezkagoz gu auntzak lez ibilteko taiuan.

        —Osterarte.

        —Agur, Garategi.

        Lau urrats ozta emonda, Manukok aitaitar belarrira agopean «Laietan baaldaki gizon orrek?» itandu eutsan.

        —Lurrean ez, itxasoan egin jok orrek laietan luzaro.

        —Ez sinistu, maite; itxasoan etxagok laiaririk.

        —Laster ikusiko joagu itxasoa ta orduan ikusiko dok, laztantxo, nor dagoan zuzen ta nor oker, ire ama ala ni —irribarrezka zinoan agureak.

4

        Beingo baten begiztau eben itxasoa. Mutil bizkorra «Eeeeene» esanda, agoa ta begiak zabal-zabalik zer esan ezekiala luzaro egon jaken. Arrigarria zan, izan be, latsibitarrai zartadan opa ekioen ikuskizuna. Arrastakulon asi ta Atxuloperagino, Bakioko latsagoa erdian zala, zabal-zabal, norbaitek ibilpidea neurtu baileutsen, ondartzara urreratu ta legorra baiño ogei bat oin atzerago austen ziran ugin, esmeraldazko ugin ederrak, irunan irunan, euren arteko baralditxoak irunatu oi ebezala. Ondartzan, apakin urandituai bultz eginaz, al ebenik goren igonda gero, euren bitsa itxas-barrura ostera eroan nairik egiten eben indarraz abislaiko txirla-azal ta txutxurrutxuak itzul-mitzulka dandarrez pustilla-artean joakezan. Eta barriro gora ta barriro beera, ausi ta osotu, apakinak ekarri ta apakinak eroan; onelantxe ebiltzan, beintxo be gelditu bagerik, Manukoren begi zabal-zabalduen aurreko ugin ederrak, beti loka, beti garbi, beti ikusgarri; goiz guztian ta goiz guztietan, eguzkiak lenengo goizari argi egin eutsanetik onakoan, geratzaka, nekatzaka, aspertzaka.

        Santik itxasoa baiño be pozagorik ekusazan bere birloba kutunaren azbegi birloratuak; eta bere ederrarren antxe, ondartza-buruan, gosaldu bear ebela esan eutsan erranari. Gosalbitartean zazpi bidar gitxienez entzun eban mutilkoak «Yesarri adi, laztantxo, itxasoa gero be or izango dok eta».

        —Eeeeene! —esan eban bigarrenez berak, Bilbo-aldetik Donostialderako zuzenbidea ekarren ontzi bat, lurrun-ontzi bat, ikuseran—. Aitaita, zer da au ketan datorrena?

        —A, gurdia, itxas-gurdia.

        —Ez sinistu, neure eder orrek; ontzia, itxas-ontzia esaten jakok olangoari.

        —Ta zetarako egiten dau kee ta kee?

        —Uste dok an barruan datozanak yan baarik ibiltekoak dirala? Arek be, geu emen lez, bazkaritan jagozak; guk bazkari otza, arek beroa eukitea; etxaukaguk beste alderik, beste goi-beerik.

        —Eta atzean, buztanpean, bits andia agiri da. Jesus! Amak bogadan aldagarriakaz ataraten dabena baiño eun bidar andiagoa!

        —Bakik a zer dan? Laietan jinarduek, ura laietan.

        —Ez, txotxo, sinistu.

        —Eeeeeene! An asao izara andi bat, bi, iru. Zer dira arek?

        —Ez itandu aitaitari, gogaldi onegia jaukak eta. Neuk azalduko dauat arek zer diran. Bermeora arrainaz datozan txalopak dozak. Iru baiño geiago jatozak, bai ta!

        —Gura dok, laztantxo, biok arrainetara yoatea?

        —Eta gaur arratsean don Donatorenera zelan yoan ni?

        —Egia dok. Goazan orduan geure bidean, Donianegana.

        Egun atararte Santik, birloba goratu ebanetan bere buru, arpegi, biotz ta gorpuzkera aitatu eroazan: burutsua zala, arpegi ederrekoa. Biotz bat barriz samurrago, errukiurrago!! Ta gorputza goiz-oilasko batek langoxe txairoa ta ziratsa. Egun atatik gora beste zerbait eukan agurak mutilkoaren goresgarri: oiñak eta bularra.

        Ostienen gora Urizarreta-ganera yoazala, Manuko txori batzuri arrika ebilenartean, ginarrabak erranari «Badakusna gure mutilkoa? —zirautsan—. Amaika une bete baarik eta begiratu berorri, goizeko seiretatik ona, zazpi ordu asko gitxiago eztirala yesartzaka ta nekeusain bage. Beronen adineko beste bat etedago, Likanora, inguruotan, urtez urte, ibilpide sendoagodun mutilik?» Eta berari begira «Manuko —esan eutsan garai ta zoli—, ezegizak txoritxuok il, ama daukek-eta».

5

        Urizarretara elduta, aldatz pike baten beera asi ziranekoxe ikusi eben Gaztelugatx. Gaztelurik gaur agiri ezarren, bertara igonda ikusi dagikez orregaitino, arresi zaar, guztizko zabal sendoak; euren artean, amama izurtsu ta azur-gogor batek sein samur guri-guria altzoan lez, elizatxo bat dauke arresi orrek euren aldean, zengle, txatxar, elizpe ta guztikoa. Astiro ta nekez garairatu ziran gure bideztiak. Erdi-inguruko maillaburu baten, laugarren atseden-aldian, izerdi otza giltzetan beera eriola, Santik erranari arnasoska ta larritxo «Gureak egin dau —zirautsan—. Urte ta erdi da azkanengo emen nintzala ta orduan, gaur Manuko lez gelditu baarik elizaratu nintzan; gaur barriz... gureak egin dau, Likanora!».

        —Zer gura leuke ba? Sendailu-artean gaur zortzi ta daburduko txoriturik egotea? Goizeon esan dautso medikuaren emazteak indarrok etorriko dakiozala, baia geldi-geldi. Eta senarrak baiño be geiago yakiten dabe orrelangoak.

        —Bai, zera!

        Elizpean, aitaita poztu nairik, Likanorak mutilkoari ormetako idatzi ta iragarriak irakurri eragin eutsazan.

        —An goian zer jiñok, txotxo?

        —Se suplica que no se escriba en las paredes de este Santuario.

        —Zer esan gura jok?

        —Santutegi onetako arresietan ez eskribietako.

        Gaztelugatxeko elizea gaztelutxo bati dagokion erakoa da, txiki, tutu, tatana. Au gora-beera iru opalmail daukaz: nagosia, burdinsareartean datza; beste biak esker-eskuma, arresiari dautsela, orma-kontran. Erdikoan, goitxoan, Andra Mariaren irudi bat agiri da, soineko zuri ta soinganeko urdinduna. Aren beeko aldean Donianen burua ekusen, erratillu andi baten, bizi-bizia zirudiala; eskumaldean santua bera, basamortuan bizi zaneko soinekoz yantzita; ezkerraldean Paduako mirarigina, San Antonio, bizkaitar zarrak esan eroenez «Askoren biotzeko santu debotua». Alboko altara bietan kandela bi egozan zoko-bazter baten izegita. Linakorak euren aurrean arkai lodi ori-gorri bat irazegi eban, eurak baiño andi ta ederragoa.

        Iru bidezti latsibitarrak belauniko, besapean euskarritxo bat bagarik, ordu-lauren baten bost areneko errosarioa errezadu eben. Kyrie eleison-etara eldueran, orma-ondoko lanka baten yezarri zan Santi. Manuko be bai laster aitaitaren egaltxoan. Likanora etzan lokatu. Euren egiñena amaituta, amar bat minututan isilik gelditu zan agura, ama-semeak elizako ikusgarriak araketan ziarduen-artean. Iru abe andi ikusi ebezan, tellapetik burdinazko bantzuz gogortuta. Lenengo abetik argiontzi boskoitz bat egoan gingilizka, azal gorriz estaldua; ebangelio-aldean iru tantaidun fragata bat, epistolaaldean beronen bikia zirudian beste bat eta ganera arrantzarako bapor txiki San Antonio izendun bat. Beste abe bietatik itxasontziak esegita ikusiarren, San Antonio baporak bete eutsan Manukori begia. Aitaitagana belarri-ondora yoanda «An —esan eutsan— gauza ederra, aitaita». Santik, bere begi negarrez bustiak birlobatxoaren ederrarren erakorita «Zer, laztan?» itandu eutsan.

        —Yatabeko elizan orrelangoxe bat balego e?

        —Yataben gurdia katae bateti eskegiko joagu, idi ta guzti.

        Au esaeran, Martiko eguraldian eguzkia ta euria lez negarra ta barrea agertu ziran Santiren begi ta ezpanetan.

        Elizpera urtenda erranak «Zer dau, aita?» itandu eutsanean, Santik «Gaurrarte etxatana, Likanora, beste onenbeste yazo; letaiña nik yesarrita esan bear».

        —Gaixondoan letaiña asko esan aldauz berorrek berorren egunetan?

        —Ez, ori ez.

        —Orduan ez arritu. Orrenbeste edonori yazo lekio.

        —Beste zerbait gomutaratu jat santu andiari begira nagoala. Ogeta amar bat bidar izan nona emen, gitxienez; aurtengoa azkena. —Bigarrerez be— Aurtengoa azkena, —Likanora esanda, negar egin eban Santik, negar be lodi ta malkotsu.

        Emakume yasoak Manukori txutxumutxuka zerbait belarriratu eutsanean, mutilkoak «Aitaita esan eban an asao mendi-muturrean eliza bi agiri dira, auxe baiño be tatanagoak, torre ta guzti, baia txilinik ez, arean. An. Zelango ermitak dira arek?».

        —Nongo ermita ta ermitondo! Ez, laztan. Matxaku deritxakok mendi-mutur orri ta torre zorrotz orrek eztozak elizatxirrinak, argitxirrinak baiño, zarra ta barria. Ez aldok inoiz entzun Matxakuko farola au ta ori ta bestea?

        Mutilak buruaz ezezkoa egin eutsan. Likanorak orduan «Aurra! Goazan orain baretxe baretxe, etserako ordua dogu ta» esanaz, iru latsibitarrak ibilten asi ziran.

        —Esatea da —zinoan Likanorak berak— bik eztabezala bardin kontetan Gaztelugatxeko mailla onek. Asi zaiteze biok, aurra! Bat, bi, iru...

        Mutilkoa bizkor asi zan ibilten ta zoli-zoli «Bat, bi, iru, lau» esaten. Agurea begiak ondo legortu baarik mutilkoari yarraika ta bera lez armailak zenbatzen asi zan. Likanorak bere barruan, eurak atan ikusita «Zein etedot umeago —zinoan—, zar au ala an beeak beera bizkor doakigun mutil babalora ederra?».

        —Berraun ta ogeta amasei dira —esan eban Manukok; eta lau bat minutu geroago—. Zenbat, aitaita? —itandu eban.

        —Berraun ta ogeta amalau.

        —Eztot nik esan? zirautsen Linakorak. Manuko, emon bat aitaitari ta orra biok ainbanan, berrogeta amabostna.

        Andik Urizarretarako aldatzean irurak nekatu ziran. Sagastietan zugatzak, garauz yosita dagozanean, adarrak abail-abail euki daroezan antzera, gure latsibitarrak euron besoak abailduta, yausten lez, eroezan aldapa gora. Iñok ezeban, orregaitino, itzez nekerik erakutsi. Bakiora eldu-aurrean, mutilkoa gogamentsu ebillelako, Santi, Ostiene zein etse zan, zein Asetxo, Ondarre zein ta agiri ziran bizitokien izenak edasten asi ekion.

        Yaramon andirik egiten ezeutsala oarturik, makillea Yata-tontorrera begira ezarrita «Txotxo —esan eutsan—, biar gaztañak emongo dauadaz, eskutada aaundi bi emon be, mendi aren andiko aldean dagoan uritxoa zein dan igarri badagik».

        Mutilkoak irribarreka, agurari sorbaldan ikutuaz «Yatabe» zirautsan.

        Bai ta igarri be. Etxagok i langorik.

        —Aitaita, gaztaña gorringoak, e?

        —Bai, laztan —erantzunda, mosu andi batez beizendu eban agura samurtuak bere agindua.

        Bakioko ondartzaburua igarota elizalderantz yoazala PANADERIA DE ANDRAKA-MUNGIA-dun zalkurdi ezaguna urruntxotik ikusi eben.

        Floren Andrakak arpegi txeratsua Latsibikoai erakutsita, eurok eskatu baiño be lenago, bere zalkurditxoan Mungiaragiño eroatea opa eutsen.