XIX. Epikoren eskutitzak

1. Aginbako, Morrosko ta Teteri.

2. Eskutitz onen atzea.

1

        Arangoitirenetik eskolaragino Treviñori lagun eginda, etsera yoan zan izlarien izlaria, Viñas de Andrés. Adonari beste sarritan be «Iñor nire billa badator, eznagoala etsean» esanda, bere gelan sartu zan, burua ostu eban.

        Iru eskutitz egin ebazan Epikok arratsalde atan: bata jauntxoari, bestea aldungeiari, bere emaztegeitzakoari irugarrena. Labur-laburtxorik erakutsi daioguzan irakurri gura dabezanari. Don Anbrusi, bigarren aita ebala esandakoan, auxe zirautsan:

        «Berori emen izandako egunean barri onek emotea buruti yoan ekidan. Arangoiti jaunaren asmoz izlari-baltzu andi bat sortu dogu. Baltzukide guztien gogoz ni, berton bizi naizalako edo, baltzuko nagosi izentau nabe, ta berori, don Anbrus, guztien gogo beroz ta txalo-artean deduzko maipuruko.

        Lenengo batzar-bitartean isileko yarrialdi bat izan genduan. Laraudok paper batzuk aterata, berorren mendeko La Concordia Cívica orregandik artzeko daukan dirua zenbat zan irakurri euskun. Berorri lengo gabean erakutsi eieutsazan; eta berorrek sorbaldak goratuta itzik ez initzik erantzun ezebalako minduta dago.

        Datorren igandean, gure izkaldia amaituta gero, Begik lotsarren, patari batek arzuloan lez, bere burua Erromako sendailu-ontzi artean ostendu dagianean, kartagoar garailariok udaletsean batuko gara. Gure izlari-baltzuak, berori maipuruan dogula, agizko batzarra ospatuko dau. Ondo litzate berorrek orduko itzaldi eder bat atonduta ekartea ta dirua ugaritxo be bai.

        Bultzia Mungiara eldu daitenean asiko dogu gure izkaldi entzutetsua. Bermeo ta Gernikati lagun asko eidatoz. Gelunera Arangoiti ta kartagoar agirienak yoango dira, euren maipuruko ta aldungei ta andere Tete bear danez artzeko. Agur, iganderarte».

        Bigarren eskutitza, Morroskorentzakoa, laburrago zan. Bere itzik yakingarrienak onetxek dira: «Zuek emen agertzea nora ezekoa da. Aukeraldia obeto dakust, batez be baltzu barria, izlari baltzua, sortu dogunezkeroko egun onetan. Iñok eztau domekako izkaldia baiño besterik gogoan. Ezpazatoze kartagoarrok, agirienok beintzat, arpegi arpegian zaplada bana emon dautsezuela uste izango dabe. Badakizu, adiskide maite orrek, deduzko izki-mizki onetan Arangoiti nor dogun. Neure magaldunari, neure bigarren aita don Anbrusi egin dautsadan eskutitzean idoro dagikezuz zeatasun geiago. Zuretzako au ementxe amaitu bear dot, genre Teteri itz egiteko astia izan dagidan. Iganderarte».

        Teteri, a! o! emaztenai ta geitzat eukan Tete ederrari eskutitz luze, laban, eztizko bat idatzi eutsan gero.

        «Uztak ez igartu bai igartu dakusazan lugiñak euria itxaroten dabenez, itsas zabaletik bere senar aspaldion ikusi bagakoa noiz legorreratuko, izpazterrean, zapi zuri bat gora ta beera erabiliaz, egoten dan emaztearen era berberean, egon naiz ni neuk maite dodanaren erantzuna noiz elduko.

        Nire lenengo ta bigarren eskutitzai zuk ez erantzun izatea biotzak diraust zerarren izan dan. Idaztortza ezta sortu azalpen batzuk egiteko, biotza barrutik atarateko, ez; begi ta ezpanetako egikizuna da au. Nondi dakidan? Orain berrogei ta zortzi ordu zure neba, amar egun barru aldun izango dogun neba Tomasi Perikori goraintzi andiak esan zeutsanean, ene zoria!! orduantxe zabaldu, orduantxe argitu ekidan aspaldiko zeru illun goibela. Itz orretanxe nekusan nire eskutitz orainarteko bien erantzuna. Iru perla orrek, zure ezpan nakarrezko orrei yaulki dakezan iru itz ilezin orrek, santu baten erlikia lez pitean pitean ezpanetara daroadaz.

        Zure osaba ospetsuari ta neba aldungeiari iganderako, emengo izlari-baltzuaren izenean, dei egin dautset. Zatoz zeu eurakaz. Zeu izango zauguz egun orretan Mungiako erregiña, zeu, neure Kleopatra eder ori. Zu an tribuna-aurrean zakustazala, ez Begi lango basaizlari bat (un rústico orador zinoan berak), Demostenes bera aurkari baneu, laster oinperatuko neuke».

        Ta onelantxe bigun ta legunik iru paper bete ebazan Epiko buruzorrotzak irugarren eskutitz onetan. Birridazki bat atarata, korreora yoan zan lenengo, andik Berinoleagara Ereñoztiren billa.

2

        Iru eskutitz onen atzea, nor nor dan yakinezkero, erraz igarri daiteke. Morroskok, beretzakoa irakurri ebaneko, jauntxoaren etsera bidea artu eban.

        —Perikoren barririk, osaba?

        —Ortxe jaukak bere eskutitz eldu-barria. Irakurri egik, gura badok.

        —Orduan igandean Mungiara —esan eban irakurrita gero.

        —Ni! Zetara? Oa eu nire ordez.

        —Zer esango dan Arangoitik? Kartagoar guztiai zaplada bana emon dautsegula uste izango dan. Ementxe diraust.

        —Nok jiñok ori?

        —Perikok, neuri egin daustan eskutitzean.

        —Ta ik ori, kirten orrek, sinistu! Puertorriqueñoen barri ondo jakiat nik. Ori baiño andiagoak asmateko etxok orrek iflor bear.

        —Eta Laraudo ta beste artzekodunak?

        —Zer jautset nik zor? Zordunik baldin bajagok, El Rásimo dok zordun, ez ni.

        —Berori da, osaba, La Concordia Cívica orren maipuruko ta berorri dei egin dautse.

        —Sentellas! Niri bai, baia ez El Rásimoko nagosi nazan aldeti, izlari-baltzuko buru egin nabelako baiño.

        —Erritarren artera yoateko nakar!

        —Araiñegun Mungiara, biar edo etzi Mungiara. Zer uste dok ik eta zer uste jok Pericok? Bizkaiko liberal guztien maipurukoa txarrizain bat dala, egun birik baten ara-ostera ibilteko?

        —Dubarik daukagu ibiltea. Ondo begiratuezkero, ara yoatea emen egotea baiño merkeago dau. Lagun urezandikoakaz Deustu aldera ibiltera badoa, oiñetakotan kalte geiago.

        —Ori be egia dok, baia ezneioak. Dirua ugaritxo eroateko! Len emon nebazanak gitxi bailitzazan!

        —Perikok berak eztau oraindiño bere lan andien saritzat zuriko bat artu. Asarratuko litzakigu ezpaginoaz; ta olangorik balitz, txulut! Agur nire diputadukuntzea.

        —Eznoala.

        —Aukeraldia galdua dakust. Kartagoarrak euren iskilloak lurrera yaurtigi ta erromarrakaz bat egingo dabe ta agur gu.

        —Bost milla ogerleko andi emotea ezalda naikoa?

        —Arako bost millak? Uretara yaurtigiak izango geukez, aukeraldia galdu badagigu. Irabaziezkero barriz, beste amar, beste ogei, beste eun...

        —Beste zireun. Iñusente, más que iñusente! Illeti ezo ta bustiaz kea lez egiten aldok dirua? Berakotan?

        —Ni aldun izan ezik, Gortalderen katanarrua, dirutza andia, beste batentzat izango da; ta Iñusente eztiran askok katanarru atan eun ezeze irureun milla ogerleko badirala uste dabe.

        —Gortalderen alaba bakarra euretzat izango doala ziur alago?

        —Aldungei azpiratu bat nok gura dau senartzat? Diputadu jaun bat, beste aldeti, ikaste andiduna ta itxurakoa bada, zeiñek eztau gura?

        —Ori olan dala...

        —Osaba, orren gauza gatxa alda ara yoan, Perikori entzun, izlari-baltzuko maipuruan yarri, Arangoitiri atsegin emon eta artzekodunai «Ekarri paperok, La Concordia Cívica-ra neuk eroateko»; au egitea orren neketsu, zail, egin-ezina eteda?

        —Gero niri peseta bakar bat eskatu balegide...

        —Ezetz, bein esanezkero, ezetz. Goazan orain Tetegana ea zuritzen dogun.

        Tetek ain zuzen be eskuartean erabillen Epikoren eskutitz luze, laban, eztizkoa. Osaba ta neba ikuseran ez egun on ez kaixio esan be egin bagarik, asarrez «Guzurti —esan eutsan nebari—. Noiz esan dautsut nik zuri itz bakar, soil, uts bat zuen Periko buru-arin orrentzat? Perikori goraintzi andiak! Ezalzara lotsa, neskatilla baten izen ona, arreba batena ostikopean erabilten? Eta neugana zatoz, guzurti, aizun, maltzur, lotsabagako, neba txar ori! Neugana! U ortik!».

        —Baia zer yazo da emen? —ziñoan don Anbrusek.

        —Zer? Irakurri au.

        Jauntxoak irakurten ziarduan artean, nebarrebak isilik eta alkarri begiratu be bagarik egozan.

        —Esan ta esanda be ederto idazten dau gero! Berlin baiño burutsuago da (Merlin-en ordezkoa zan jauntxoaren Berlin ori). Izlaribaltzua be sortu! Dirua, orixe eztaukala, ze osterantzean senargeitzat eta neure lobageitzat ezkenduke Periko txarra izango.

        —Berori be bai? —esan eutsan Tetek, ots baten paperak eskuti kendu ta amurruz zati zati eginda—. Bat au ta beste or, alkarren antzekoak zare. Izlari-baltzua! lzlariak, asunak lez, edozein zokondotan ernetan bailiran! Ori aintzat artu badozue, gangar batzuk zare, gangar, fepako, ganora bako, burubako, zentzun bakotzar batzuk. Ara bazoaze, zuen Viñas txoriburu orri esan neure izenean, gutiesteko be eztautsadala erantzun gura, ta bere eskutitza onelantxe artu dodala.

        Au esaeran zati-zati egin ebazan eztizko iru paperak, auxe ganeratuaz: «Eztot nik aregaz ezer gura ta zugaz be ez, Tomas, guzurti, aizun, maltzur, neskatilla baten izen ona ostikopean darabiltzun orregaz».

        Itz gogor onen beizentzat bere gelako ateari ots andi bat emon eutsan Tetek eta barrutik ertsituta bakartu zan, osaba-lobak ago bete aginez itxirik.