OGEITA AMARGARREN IRAKURGAIA

1. Makabeoen kondaira edo historia

        Ikusi degu Nehemias, Persiako Erregearen serbitzoa utzirik Jerusalenera bere lagunakin etorri zala; eta orduan erregeari emandako itza betetzeagatik, lenagoko eginkizunera itzuli zan, non urte batzuek igaro zituen, erregearen txit gogoko. Jerusaienen geiditu ziran israeitarrak ez-arian zijoazen Jainkoari leialak izateko itza jaten, eta Nehemiasek berri au artu zuenean, utzirik ain maite zeukaten nagusiak, Jerusalenera biurtu zan, eta zuzenbideak artu zituen.

        Oiek eta beste gauza asko eginda, Nehemias Jerusalenen il zan; baita bere lagun maite Esdras eta Zorobabel ere, zeñak, esan dan bezala, katibutasunetik etorrita, berritu zituzten Eliza santa eta Jerusalengo uria; Israel guzian bizilekuak egin zituzten eta Jainkoaren Erri autua txit oñ onean utzi zuten. Geroz irureunda geiago urtean israeltarrak Persiako Erregearen babesean aurrena eta Greziakoarenean gero, bere-gañ bizi izan ziran, iñork ere gaitzik egiten etziela, eta Jainkoaren esku altsua beren aide argiro zekustela.

        Baña pake gozoaren mingarria uste etzuten aldetik izan zuten. Simon zeritzan Elizako burua, auzo-erri Siriako errege Seleukori joan zitzaion esatera Jerusalengo Elizan dirutza andiak eta aisa artu zitezkeanak zeudela. Errege au, juduai ondo nai zielako, uzkur zegoan gaztigu onekin nai zana egiteko; baña geroenean dirutza aren eske Heliodoro bere serbitzaria bialdu zuen.

        Heliodoro Jerusalenen sartu zan emen iñork gaitz-pensatu gabe; baña bere asmo galdua agertu zuenean, guziak, Onias apaiz nagusia aurrena zutela, negarrari eman zitzaiozkan. Apaizak aldare aurrean eta besteak al zuten lekuan Jaunari eskatzen zioten, arren, esku lapurti aietatik bere etxe santa gorde zezala. Jainkoak aditu zien. Esan-al guziak Heliodoro etzuen atzeratu Elizan bere oñ zikiñak ipintzetik, eta Jainkoak bere almena erakutsi zion. Heliodoro Elizan sartu zanean, lagunak ikusi zuten zaldi eder bat zalduntzar izugarri bat gañean zuela, zeñak bere ankakin joaz, Heliodoro lurrean ezarri zuen. Bi gazte eder, aldi berean, alboetan jarri zitzaiozkan, eta zatitu eta bana-banatzen zuten erdi-illean uzteraño. Bereala eldu eta kanpora atera zuten, Elizan il etzedin. Juduak mirari au ikusi zutenean, Elizan sarturik, Jainkoari eskerrak eman ziozkaten, eta arestiko negarrak leortu ziran.

        Heliodororen lagunak, nagusia iltzen ikusirik, Oniasi esan zioten, arren, aren osasuna Jaunari eskatzeko. Onias erreguan jarrita berealaxe, len zatitu zuten gazte aiek alboetan agertu zitzaiozkan, eta osotoro sendatu zuten, eta esan zioten: Zure bizia Oniasi zor diozu, eta Jainkoaren eskubide andia ezagutu ezazu. Au esan eta ezkutatu zitzaiozkan. Heliodoro bere errironz itzuli zan, Jainkoak arekin egindako mirariak barreatuaz. Erregeari guzi-guzia esan zion eta berriz diru eske iñor bialtzetik atzeratu zuen: baña Simon salduak etzuen bere asmo gaiztoa utzi. Bere iguin guzia Oniasen kontra agertu zuen. Jerusalentarrai sinisterazo zien, Heliodoro Onias berak erakarri zuela, eta onelako beste gezur askorekin jendea nastu zuen, Onias il naiean abiatzeraño; eta arkitu zan Seleukogana joan eta nasle aiei, ez, arren, eskurik emateko eskatu bearrean. Seleukok txit begitarte ona egin zion; baña nai ziran zuzenbideak artu baño lenago il zan; eta bere lekuan sartu zan anaia Antioko gizonik errebesena eta biurrienetakoa.

2. Antioko

        Oniasek ikusi zuenean Antioko zein gizon gaiztoa zan, eta ezer iritxiko etzuenez etsita, bazter batera bakartu zan eta etzan ostera Jerusalenera itzuli, geiago nastutzeko oña artu etzezaten.

        Jason, Oniasen anaia, ez ordea oituraetan anaiaren antzekoa, bereala asi zan anaiaren ordez apaiz nagusitzan sartu naiez. Antiokori diru askoren truke laguntza eskatu zion. Antiokok beste gauzarik naiago etzuen, eta pozik lagundu zion. Jasonek, bera gaiztoa izan ez ezik, besteak ere gaiztotu zituen: baziekien, alabañan, egiazko apaiz nagusia etzala eta iraungo bazuen, indarrak naspillatik etorri bear zitzaiozkala. Errege Antiokoren laguntzarekin jentil edo idolozaleen legeak Jerusalenen ipiñi zituen; eta urte gitxiren buruan, guzia gora-beeratu zuen, eta Jerusalengo jende zuzena eta jainkozkoa, lenagoko antzik ere etzuela ipiñi zuen.

        Antioko, juduen gogoko berri jakin naiez, Jerusalenera joan zan, eta txit begitarte andia eta gozoa egin zioten. Jason, batez ere, egin-al guzian nekatu zan erregea onratzeko, eta erregea bere errironz bereala itzuli zan.

        Ikusi au Jerusaleni eman zionetik iru urteren buruan, Jasonek, len bezala, urteoroko emankizuna bialdu zion, arestian aitatutako Simon zorigaiztokoaren anaia Menelaorekin. Onek ezaguturik erregearekikoa zerbait diru geiago eman ezkero egin zezakeala, apaiz nagusitzagatik eskeñi bat egin zion. Antioko artara jarri zan, eta Jasoni kendurik Menelaori eman zion, apaiz nagusitza eman edo kentzea bere egitekoa bazan bezala.

        Menelao Jerusalenera alderatu zanean, Jasonek amontarretara iges egin zuen, oroiturik burniarekin iltzen duena burniak ilko duela dion esaeraz: eta Menelao jarri zan apaiz nagusiaren izenean, ez ordea izatez, zeren etzegokion. Menelaok bereala erakutsi zuen urteoroko dirutza emateko uzkurra. Au erregeak gaizki artu zion, eta Menelaoren lekuan Lisimako ipini zuen. Onela apaiz nagusitza eskutik eskura zebillen, eta guziak ziran zein baño zein gaiztoagoak eta biurriagoak, eta oitura guziak galtzeko, Elizako ondasunak ostutzeko eta guzia naspillatzeko egokiagoak. Gora-beera oietan saldukeriaz il zuten Onias apaiz nagusi gogoangarria, Jaunaren aide egiak esatera bere bakarretik irten zalako. Juduak ezagutu zezaketen naspilla guziak zertatik zetozkien; baña etzuten ontzeko asmorik artzen. Egunetik egunera gaiztotzen zijoazen.

        Denbora onetan Jerusalenen gañean agertu ziran eta berrogei egunean airean ikusi zituzten zaldizko gizon-samalda andi urrez janziak, elkarri erasotzen ziotela eta arma-ots ikaragarriak egiten zituztela. ala ere Jerusalengo biotzak etziran biguntzen. Odeietako siñaleak ukitzen etzieten ezkero, lurreko zigorrada gogorrak jo zituen.

        Antiokoren il-berria gezurtiren batek Jerusalenen barreatu zuen, eta egia zalakoan, txit poztu ziran, zeren bildur zitzaiozkan. Antiokok aditu zuenean berri onek zer poza eman zien, soldadu-talde andiarekin eraso zien, eta Jerusalenen indarrez sartuta, txiki eta andi, eskuratzen zituzten guziak il zituzten. Ilkintza onek iru egunean iraun zuen; bitartean larogei millak bizia galdu zuten. litzez asperturik, berrogei milla atzeman, eta beste berrogei milla katibutzat saldu zituzten.

        Ain ilkintza izugarria eta ainbeste odol isurtzeren ondoren, Antioko Elizan sartu zan, eta urrezko aldare eta kandeleroa, urrezko eta zillarrezko ontzi eta beste gauza guziak artu zituen, eta Antiokiara itzuli zan, bost milla eta bederatzi eun arroba eta geiago un eta zillar Elizakoakin txit arrotu eta uanditua. llkintza eta lapurreta oiekin etzeritzan oraindik ere Jerusalenen nai adiña ondamen egin zuela. Urte biren buruan ogeita bi milla gizonekin Apolonio bialdu zuen, eta jai-egun batean Elizan otoitz-aldian zeudela, jerusalentar guziak il zituen. Karrikaetara irten ziran, eta gizon larri guzia ere il, eta arkitu guzia ostu zuten; etxerik obenak erre eta uriaren inguruko paretak bota zituzten, eta Jerusalen osotoro ondatua gelditu zan.

        Andik laster agindu zuen etzedilla greziarren jainko Jupiter baizik adoratu; eta aginte au bazter guzietan betetzeko, bialdu zituen mandataririk gogorrenak eta egin nai etzuten guziak iltzeko prestatuak. Juduetatik, zenbait artara jarri baziran ere, askok naiago izan zuten bizia galdu, eta beste askok baso eta eremuetara joanda nekepe latzean bizi, Jainko egiazkoa ukatu baño. Jerusalengo Eliza berean jainkotzat Jupiter ipiñi zuen, eta lasaikeria eta urdakeriarik itsusienak leku santuan egiten ziran. Baña, nork esan Antioko biotz gogorreko ark zein estura larri eta negargarrian juduak ipini zituen? Amak, aurtxoak bularrean zituztela, karrikaz-karrika erabilli eta murrutik beera botata, ama-humeak lertzen ziran, Jainkoaren legeak agindua egin nai zutelako. Beste asko bizirik erretzen zituzten. Jainko egiazkoaren onran zerbait egitea asko zan, zelatariak bereala ikusi eta bizia kentzeko. Iñor ozta menturatzen zan Judakoa zala esatera ere.

3. Eleazar-en irmotasuna eta eriotza

        Biotzak aide guzietatik naigabez beteta zeuden denbora onetan, Jainkoak eman zien, beste askoren artean, ikasbide edo ejenplo eder bat, bildurti guziak lotsatu zitzakeana. Eleazar zeritzan gizon zar jakintsu eta aditu bat Jerusalenen bizi zan. Oni agindu zioten legeak debekatzen ziozkan gauza batzuek jan zitzala; aoa indarrez zabalduta, janerazo nai izan ziozkaten; baña gizon sendo eta jainkozko onek etzien nai zutenik egin, eta naiago zuen eriotza on bat artu, bekatuaren truke gordetako bizia baño. Urkaberara bazeramaten, eta adiskideak errukiturik esan zioten debekatzen etzitzaiozkan jan-gauza batzuek eramango ziozkatela, eta idoloai eskeñitako gauzak jan-irudia egin zezala. Baña etzuen au ere egin nai izan, eta erantzun zien: Naiago det bizia galdu, zuek diozutena egin baño: gezurrezko irudipenik nere adiñari ez dagokio: ondorengo gazteak ez dute esango Eleazar larogeita amar urtekoak. bizia gordetzeagatik, legeak debekatua egin duela, eta emendik oña artu au bera egiteko, ez: gaur gizonen eskuetatik irtenda ere, Jainkoarenetatik, ez bizirik eta ez ilda irtengo naiz; nere zarzaroa ez det illundu nai: beragatik biotz andiarekin erioa artzen badet, adierazoko det nere buru zuriari dagokiona naizala, eta gazte guziai erakutsiko diet Jainkoaren lege santa eta zuzenagatik bizia onroso galtzen.

        Itz oiek entzun ziozkatenean, asi zitzaiozkan makillakin zeatzen, ezurrak agertzeraño. Atzeneko asnasa eman baño lenago, deadar min bat egin zuen, eta itz oiek esan zituen: O Jaun, guzia dakizuna! Dakusu bizia gorde nezakeala, iltura edo tormenturik gogorrenak daramazkidala; baña pozik daramazkit, zure bildur naizalako. Au esan eta agure santu hura il zan, sekula guzian bizitzeko zarrai ez ezen, gazteai ere irmotasunaren erakutsi ederra emanaz.

4. Ama batekin zazpi semeen eriotza

        Antiokok uste izan zuen bere esanera Eleazar etzala jarri bera begira etzegoalako, eta artu zuen urrengoan begira egoteko asmoa; eta era laster izan zuen. Ama bat zazpi semerekin aurkeztu zioten. Agindu zien aragi debekatuak jan zitzatela; baña guziak erantzun zioten etzutela Jaunaren legerik autsiko, eta agindu zuen idi-zillakin zeatzeko. Seme zarrenak orduan esan zion: Gugandik zer nai dezu? Iltzeko prest gaude Jainkoak gure gurasoai emandako legea ez austeagatik. Erantzuera onekin Antioko su eta ga egiñik, burnizko zartagiak eta kobrezko eltzeak gorituerazo zituen, garra zeriela; bitartean seme zarren, itzegin zuenari, mingaña ebaki zioten, burua larrutu eta oñ-eskuetako beatzak moztu ziozkaten, ama eta anaiak zekustela; gero zartagi eta eltze gorituak erakarrita, txigortu eta frejitu zuten, il arteraño. Lenengo itzegin zuen seme zarrena onela iltzen zegoala, ama eta beste semeak elkar poztu eta bizkortzen zuten, patu bera artzeko. Txanda iritsi zitzaienean, beste bost semek eriotza bera izan zuten, Jainkoaganako amoriorik irazekiena agertzen zutela.

        Gañerakoak ilda, Antiokok zazpigarrena onez onean artu zuen, eta itz leun eta losentxakin asi zitzaion beretzen: baña Jainkoaren lege santagatik bizia galtzeko besteak bezain irmo arkitu zuenean, amari deitu eta esan zion aren esanera ipiñi zezala. Leku onean zebillen! Ama paregabe ark semetxoari belarrira itzegin zion, ez Antiokok nai zuena egiteko, ezpada Jainkoaren lege santagatik bizia galtzeko geiago eta geiago irmotzeko eran. Amaren esan onak aditu orduko, semea deadarka asi zan, ziola: Zer nai dezute? Nik erregearen esanik ez det egingo, eta bai Moisesek eman zigun Jainkoaren legea. Antiokok zazpigarren au, besteak baño ere gogortasun geiagorekin ilerazo zuen. Atzenean seme guziak bizkortzen aritu zan ama ilerazo zuen, eta onela etxe bat osoa ondatu eta zortzi doatsu zerura bialdu zituen.

5. Matatias Apaiz Nagusiaren irmotasuna

        Martiri oien eta beste askoren odola Juda guzian txirrian zijoan, eta israeltar egiazkoak ikusgarri negarrezko au ezin eramanaz bizi ziran. Oien artean eta guzien buru arkitzen zan Matatias apaiz nagusia, zeña, odol-isurtze onekin biotza erdiraturik, Jerusalendik irten eta Modingo mendietara joan zan, bost seme eta zenbait adiskide berekin arturik, baso bakarrean bizia igarotzera. Muño batetik begira jarrita, negarra zeriola zion: Ai ene errukarria! Zertako jaio nintzan, nere erriaren galmena eta uri santa ondatua eta etsaien mendean ikusteko? Gauza santak arrotzen eskuetan eta Eliza, gizon desonratua bezala, daude. Guzia galdua dago: Zertako geiago bizi? Eta soñekoak urratu eta negar egiten zuen bere semeakin batean.

        Bere negar-aldiak eginda, ondo etzeritzan mendiai bakarrik bere miña adieraztea: Modingo urira jatsi zan, emengoak bere esanakin sendotu eta Jainko egiazkoaren aide eta onen lege santa aitortzera ipintzeko asmoan. Modintarrak poz andia eman zioten aren esana egiteko prest zeudela agertzearekin, eta elkar bizkortu zuten Jaunaren etsaien erasoai arpegi emateko, eta premian laster arkitu ziran.

        Antiokok jakin zuenean Matatias eta Judako beste asko Modinen batu zirala, agintari bat bialdu zien, beren Jainkoaren legea utzita Antiokorena aitortu eta adoratu zezatela esatera. Antiokok eta onen agintariak baziekiten Matatias eta bere lagunakin gogorrean etzutela ezer egingo; eta asi zitzaion losentxaro itzegiten eta eskuratzeko egin-al guziak egiten: baña gizon santu onek erantzuten zion, beste guziak Antiokoren esanera jartzen baziran ere, bera, bere seme eta lagunak etzirala Jaunaren legea austera jarriko.

        Itzketa onetan zeudela, Judako galdu bat agertu zan idoloari ofrenda egitera. Matatiasen biotza suak artu zuen, eta gizon gaizto hura eskuetan artuta, aldare gañean porrokatu zuen. Bereala Antiokoren agintariari ere eskuak egotzi eta il zuen, onela Jainkoaganako amorioa eta onratu naja agertuaz. Lan onen ondoren etzeritzan Modinen egon zitekeala, eta bere bost seme Juan, Simon, Judas, Eleazar eta Jonatas eta beste lagunakin eremura edo basora iges egin zuen; eta Antioko eta Matatias, nor bereakin, ordutik elkarren kontra jarri ziran, eta sortu zan israeltarrak Jainko egiazkoaren aide eta Antiokok gezurrezkoak ipintzeagatik erabilli zuten gerra gogor, ainbeste odol-isurtze ekarri zuena.

        Modindik Jerusalenera Antiokori laster joan zitzaiozkan mandatariak Matatiasek zer egin zuen eta basora nola igesi joan zan esatera. Antiokoren soldaduak beren errabia bereala agertu zuten, eta jai-egun batean otoitz-aldia Elizan egiten zeuden tokian, milla jerusalentar il zituzten. Matatiasek ere bildu zitzaiozkan banakak trebatu zituen etsaiari erasotzeko, eta asi zan berearekin irteteko zuzenbideak artzen. Erriz erri zebillen Jaunaren legea erakusten eta bide zuzenean irauteko sendotzen. Idoloen aldareak bota, idoloak puskatu eta onelako beste gauza asko egin zituen. Baña lanbide onetan artutako nekeak auldua eta gelgetua zegoan, eta ezagutu zuenean iltzera zijoala, bost semeak oe aurrera deitu eta ondo-esan asko egin ziezten. Erakutsi zien nola iraun bear zuten; Judas anaia burutzat ezagutu bear zutela; eta onen esanak egin eta onen mendean ibilli zitezela; eta onela beste gauza asko bere semeakin jo, eta txit zartua il zan, eta Modingo bere errian lurpetu zuten.

6. Matatias ilda, Judasen agintea

        Judas Makabeok, aita ilda bereala, aitak utzi ziozkan soldadu banakak kopuratzeari eman zion: onetarako errietan sartu eta israeltar egiazkoai otsegiten zien, eta denbora gitxiren epean sei milla gizon bizkor zuzendu zituen, eta prestatu zan etsaiari arpegi eman eta gogor egiteko, aurrena Jainkoari biotz biotzetik indarra eta laguntza eskaturik.

        Lenbiziko batalla, Jerusalenen ainbeste gizon Elizan ildako biotz gogorreko Apoloniorekin izan zuen, zeñari lagun guziak abarrakitu eta bera ilda kendu zion ezpata, geroz eraso guzietan eskuan oi zerabillen. Onen ondoren are soldadu-talde andiagoarekin Seron agintaria aurkeztu zitzaion, Apolonioren utsegiteak zuzentzeko uste oso-osoan, eta gitxiagorako etzan, bi aldeetako jendeen desberdintzari begiratu ezkero. Seronen soldadu-taldea agertu zanean, Judasi lagunak esan zioten: Nola guk, ain gitxi izanik, eta banaka oiek ere barauak makalduak, arpegi eman dizaiokegu? Judas Makabeok erantzun zien ansi etzala: Jainkoaren aurrean gitxik ainbat zezaketela, zenbat askok: etsai asko zetozkiela berak, emazteak, humeak eta zuten guzia ondatzera; baña Jainkoaren lege santaren aide zebiltzan ezkero, etzutela zer bildur izan: Jainkoak lagunduko ziela. Itz oiek esanda, Seronen jendeari eraso zioten; zortzi eun il zituzten, eta gañerakoak igesi joan ziran.

        Antiokok Seronen ondamenaren berria artu zuenean, Nikanor erreinu guzian goeneneko andizki eta Gorjias gerra-gizon adituari deitu zien, eta ogeina milla gizon emanik prestatu zituen juduai erasotzeko. Garaipena ain eskuan ustez zeukaten non, itsas-erri guzietara gaztigatu zuten merkatariak joan zitezela judu katibuak erostera, txit merke salduko ziozkatelako itza emanda.

        Judas Makabeok bere soldaduai bereala esan zien nola etsaia indar andiakin zetorkien. Etzuela soldadu bildurtirik nai, eta baldin bereetan iñor bildur zanik bazan, andik joan zitekeala. Sartu berri banaka batzuek irten zitzaiozkan; eta gelditu ziranai bere itzketa onarekin, aien lenagokoai Jainkoak eman izan ziezten indarrak, eta eunda larogeita bost milla soldadu Senakeribenak illaz egindako mirariak, eta denbora guzietan bere serbitzariai emandako Iaguntza andia gogoraerazoaz biotzak txit bizkorturik, prestatu ziran etsaiari arpegi emateko Jainkoaren legea zaintzeagatik eta beren etxe eta erriak gordetzeagatik.

        Zazpi milla soldadu, ordurako zeuzkanak, Judas Makabeok anaiaen kontura ipiñi zituen, nori bere samalda emanda, eta berak ere saldo bat artuta. Etsaiari eraso zion Jaunaren laguntza otsegiñaz, eta Nikanor eta bere lagunak bereala ondatu ziran; batzuek il eta besteak iges egin zuten; eta ozta bat bakarra bizirik irtengo zan, baldin Makabeoren soldaduak jai-eguna sartu zanari begiratu ez bazioten, zeñagatik etziran igeslarien ondoren geiago joan nai izan.

        Juduak garaipen onekin ondasun andiak beretu eta guzien, eta batez ere beartsuenen artean zabaldu zituzten. Andik laster Timoteo eta Bakides agintari adituak soldadu-talde andiakin agertu zitzaiezten erasotzera; baña asi bezain laster, lenagokoen patua izan zuten. Berebat egin zuten Lisias agintari ots andiko eta beste askorekin ere; eta atzenerako garaipena garaipenaren gañean irabazita, etsai guziak Judatik bialdu zituzten, Antiokoren soldadu-ezurrez bazterrak ondo ereinda.

        Judas Makabeo Juda guziko buru egiñik, eta etsaiak gaitz andirik egiteko bildur gabe jarrita, bere jendearekin Jerusalenera joan zan. Baña, zer naigabea soldadu bizkor eta Jaunaren lege santagatik ainbeste neke artu eta garaipen irabazi zuten aiek izango zuten, Jerusalengo ondamen negargarria ikustearekin? Uria jentil banaka batzuek baizik gabe, Eliza loitua, aldarean idolotzar bat ipiñita, eliz-ateak erreta, apaiz-etxeak lur-jota, eliz-inguruak sasituta, ondasunak ostuta, itz batean, guzia ondatua zegoan, eta alderatu ziranean, negarrari eman zitzaiozkan, zakuz janzi ziran, buruak autsez bete zituzten, auzpez jarri ziran, malkoak zerieztela, eta beste era askotan biotzeko miña eta damua agertu zuten.

        Bereala auturik apaizik obenak eta Jainkoa ondoena serbitzen zutenak, Eliza garbitu, idoloa zeukan aldarea kendu, berria egin eta bedeinkatu zuten: eliz-barruko eta atariko gauza ondatu guziak berritu zituzten, eta atzenean guzia zuzendutakoan zortzi eguneko pestak egin zituzten, Jaunari eskerrak ematen eta bere Etxe santa geroz alako ondamenetik gorde zezala eskatzen eta erregutzen. Oien ondoren, auzoak zer egiñik eman etzizaien, eta Jerusalengo Eliza eta uria etsaien erasoetatik gordetzeagatik, uria pareta sendoz berriro ingurutu zuten, unetik unera gazteluak jaso zituzten, eta edozeñi arpegi emateko eran jarri zan. Andik aurrera ere Judas Makabeo auzoakin gerra asko egin bearrean arkitu zan; baña Jainkoaren laguntzarekin beti garaipentsu irteten zan, eta Israelen etsai guziak laborrian ipiñi zituen.

        Antioko, agintariak Judan utzirik, Judas Makabeo eta lagunai eraso eta ustez galtzeko adiña jenderekin, Persiara joan zan, diru eta ondasun andiak andik ateratzeko asmoan; baña persiarrak ere, igerri ziotenean zertara zijoan, gogor egin eta lotsa gorrian estieragin zioten. Gauzak Persian uste ez bezala irteten zitzaiozkan egunetan, artu zuen bere jendeari Judas Makabeok emandako ondamenaren bernia, eta Jerusalen zer oñ onean ipiñita zegoan albista; eta su eta gar egiñik, judu guziak galtzeko itza eman zuen, eta Jerusaleneronz abiatu zan. Baña, Jainkoaren kontu andia! Une berean sabeleko miñak eman eta etzion pakean uzten. Ala ere etzan bigundu, eta bere asmo gaiztoarekin bazijoan.

7. Antioko gaizkitua

        Azkar baño azkarrago Jerusaleneratzeagatik, kotxean korrika zijoala erorita, ezur guziak porrokatu zitzaiozkan, eta zeruak baño gorago igo nai zan gizon on hura, andetan ibilli bearrean arkitu zan, Jainkoaren esku andia eta gizonen ezereztasuna mundu guziari erakusten ziola. Gorputza usteldu eta arrak zeriozkala jarri zitzaion. Oñazez ezin zegoan, eta gorputzeko usai gaizto eta kiratsa ingurukoak ere ezin eraman zuten. Aragi ustelduakin nazkaturik, errietan sartzera ere menturatu gabe, gelditu ziran Persiako baso eta bakardadeetan, non egon zan il arteraño. Biotzeko illuntasun eta tristurak artu zuen, lanak ondo irten etzitzaiozkalako; eta oñazeak batetik eta tristurak bestetik, etzioten atsedeten ere uzten, eta bere eskuz ilko zan, baldin gauza izan balitz.

        Gisa onetan zetzala, bere adiskideak deitu eta itz langiakin esan zien: Loak iges egin dit, biotza tristuraz betea daukat, eta kordea badijoakit. Ah, ene adiskideak! Orain gogoratzen zazkit Jerusalenen egin nituen okerrak; ostu nituen un eta zillarrezko ontziak eta diruak; judu guziak bide gabe iltzera mandatariak bialdu nituela. Ezagutzen det orain daramazkidan gaitzak andik datozkidala. Begira, ene adiskideak, nola leku anotzean, tristuraz josirik, iltzen nagoan. Arrokeriak artu ninduen eta orain dakust gizona Jainkoaren mendean egon bear dala, eta lotsagabekeriarik beltzena dala gizon ilkorra Jainko betikoaren parean jani nai izatea.

        Antioko ezin gaizkiago zegoan: ala ere bizi-eresiak eta zeraman lotsa andia kendu naiak, zerbait bigundu zuen Jainkoari enegutzera: baña Jainkoak baziekien aren damu-antz edo irudiak etzetozela egindako gaiztakeriaen aldetik, ezpada egoera ark ematen zion miñetik; eta etzion bizia luzatzeko usterik ematen, Antiokok nai bezala. Gauzak bere bidean zijoazen, eta ezagutu zuenean iltzen zala, bere adiskide Filipo oe aurrera erakarri zuen eta eman zion, Antioko bederatzi urteko semea adiñeratzen zan bitartean, erreinuan agintzeko eskua. Esan zion, baldin aren illoba Demetriok erregetzan sartzeko asmorik artzen bazuen, gogor egin eta erregetza semetxoarentzat gorde zezala.

        Beldur zan juduak aitaren gogortasunarekin asperturik, etzutela semea naiko, eta au gogoan zeukala, bialdu zien karta bat itz oiekin: «Antioko erregeak judu onai, osasuna, bizitza ona eta zorion guzia. Txit atsegin izango det zuek eta zuen humeak ondo izatea eta gauza guziak naierara zuei irtetea. Persiatik nentorrela, ustez-uste gabe artu ninduen gaitz andi batekin eri banago ere, uste det nere egitekoa dala zuen onagatik begiratzea, ez sendatuko ez naizan etsimena artu dedalako; bada, oraindik sendatu uste naiz; ezpada nere aitak probinzia goietan zebillenean, erabaki zuelako nor aren oñordeko izan bear zan, ez-bearren bat edo gertaera gaiztoren bat izanda ere, noren mendean gelditzen ziran jakin gabez pakea autsi etzezaten. Begiraturik gañera auzoak ere eraren zai daudela berentzat zerbait egiteko, erregetzat aututzen det nere seme gazte Antioko, zeñaren kontura utzi zinduztedan goi-errira joan nintzanean. Beragatik eskatzen dizutet, nork bere aldian, nigandik artu izan dituzuten mesedeen truke, nere semea nagusitzat ezagutu dezazutela; bada uste det txit sotilla izango dezutela eta, niri darraikidala, arpegi onarekin begiratuko dizutela».

        Gezurrez eta losentxaz betetako karta oni bere sillua ezarrita laster, amabi urte erregetzan eginda, il zan Antioko biotz-gogorreko, bere mendeko eta gañerakoen gorroto eta iguiña bere gaiztakeriakin irabazi zuena. Antioko zein gaiztoa eta gogorra izan zan ezin esan ditekean gauza da. Etzuen odol-isurtzea besterik gogoan; eta bizitzari zegokion eriotza izan zuen: gorputz ustelduaren aide guzietatik zorna zeriola, iñork bere kiratsa ezin eraman ziola, basoan er-bestean eta lotsa gorri-gorrian il zan.

8. Antioko gaztea

        Aita Antioko il zanean Antioko gazte, izengoitiz Eupator zeritzana, errege jarri zan. Eupator aurra zalako, Lisias juduen kontra aspaldian agertu eta ezagutuak agintea artu zuen. Judas Makabeori erasotzeko alegiñak bertatik egin zituen. Lisiasen agintari Gorjias eta Timoteo ere gai onetan etziran atzeratzen: baña Judasek Jainkoaren laguntzarekin gogor egin eta ondatzen zituen.

        Judas Jerusalenera zan bein batean, jakin zuen Timoteo gerra-gizon aditua soldadu-talde oñezko eta zaldizkoakin zetorkiela. Len ere Judasek astin-aldi latza eman izan zion; baña oraingoan, iñoiz ez bezalako jendetza bilduta, alderatu zitzaion erasotzera. Judas bere soldadu guziakin Elizara joan, eta guziak buruak autsez beterik, Jainkoari aldare aurrean laguntza eske jarri zitzaiozkan. Prestamen onekin etsaiaren bidera irten ziran. Elkarri erasota, estuen-estuenean ari ziran denboran, bost aingeru, gizon-irudian, urrez apaindutako zaldi ederren gañean Judas Makabeori ondoan jarri zitzaiozkan, eta botatzen zituzten dardu edo ezten zorrotzakin Timoteoren soldaduetan ondamen izugarria egin zuten. Ogei milla eta bost eun oñezko eta sei eun zaldizko illotzik gelditu ziran, eta Timoteok Gazarara iges egin zuen, gaztelu onetan bere burua gordetzera; baña egun gitxiren epean juduak gogorrean sartu eta beste lagun askorekin batean il zuten.

        Lisiasek berri au artu zuenean, larogei milla oñezko eta zenbat milla zaldizko, elefante askorekin artuta, joan zan Betsura, Jerusalendik urrean zegoan uri ondora, juduai erasotzeko asmoan. Judas, beti bezala, Jainkoari erregututa prestatu zan; eta Jerusalendik irten ziranean Lisiasi gogor egiteko asmoan, agertu zitzaien zaldizko bat zuriz janzia, urrezko armakin eta lanzak distiatzen ziola. Ikusteko onekin sendoturik, otsoak ardiari bezala, Lisiasen jendeari eraso zioten, eta begien itxi-idiki batean amaika milla oñezko eta milla eta sei eun zaldizko il zituzten, gañerako guziak lotsa gorrian igesi bialdurik.

        Lisiasek ezagutu zuen juduen kontra etzegoala ezer egiterik Jainkoaren eskua beren aide zuten bitartean, eta pozik askorekin, izan zituen eraso-aldietan bizirik irten zalako, Judas Makabeori gaztigatu zion pakea nai zuela, eta geroz adiskide izateko eresia zeukala. Judas ere gerra billan etzebillen, Jainkoaren gauzaetan iñor sartzen ez bazitzaion, eta erriaren onari begiratuta, jarri zan pakeak egiteko.

9. Judasekin Antiokoren agintari Lisiasen arteko pake-egitea

        Judasek kontu andia izan zuen juduai eskubide guziak uzteko, beren erlejio eta lege santaren azpian bizi izan zitezen, oiek debekatzen zieten gauzarik egitera iñork beartu gabe; eta berak ere eman zuten gañerako gauzaetan Siriako Erregeari ez kontra egiteko itza: eta elkartasun onekin, zirudienez, pakean jartzen ziran: baña juduak siriarren itzetan bildur ziran, eta billatu zuten bein emandako itza nork gorderazo eta esana eragin; eta erromarrai babesa eskatu zieten, asegurantza geiagorekin elkartasun hura egin eta gero bizi izateko.

        Juduak utsegiñak etzijoazen siriarren itzetan uste osoa ez idukitzen. Laster ikusi zuten aien itzak aizeak eraman zituela. Denbora asko baño lenago soldadu-talde andiakin aide guzietatik eraso zieten; baña Judas Makabeok bere soldadu banakakin gogor egin eta menderatu zituen. Eraso oietatik batean ikusi zuen etsaiak oi baño gizon geiago galtzen ziozkala, eta illak lurpetzen asi zanean, arkitu zien zenbat gauza idoloai eskeñiak, eta garaipen-aldi batean siriarrai kenduak. Emendik ezagutu zuen gizon-galtze eta garaipenak oi baño geiago luzatzea, izan zala debekatuta zeuzkaten gauza aiek artu zituztenak Jainkoak kastigatu nai izan zituelako. Lagunai esan zien ildakoen aide Jaunari eskatzeko, errukimentuz begiratu eta beren utsegiña barkatu zizaien. Agindu zuen illen onerako proguak eta erreguak egin zitezela, eta gisa onetan Judas Makabeok erakutsi zuen illak biztuko diran sinitsmena.

10. Siongo gaztelua artzeko prestamenak

        Lanbide oietan zebillela, Jerusalendik gaztigatu zioten etzegoala uri onetan bizitzerik, Siongo gaztelua kendu edo menderatu gabe. Gaztelu au etsaiak zeukaten, eta urikoen zabar-aldirik txikienaren begira zeuden, itsumustuan jatsi eta kalte gogorrak egiteko. Eliza ere noiz-nai inguratu eta etzioten iñori sartzen uzten. Judas, bada, gaztigu onekin, zegoana zegoan eran utzita, Jerusalenera joan zan, eta gaiari zegozkion prestamen guziak artu zituen, gaztelua setiatu eta menderatzeko.

        Gaztelukoak ain estura larrian ikusi ziranean, Antioko Eupator beren erregeari gaztigatu zioten, eta erregea eun milla soldadu oñezko, ogei milla zaldizko, ogeita amabi elefante gerra-lanetan trebatu eta irureun gurdi-arma arturik, Jerusaleneronz abiatu zan. Judas bidera irten zitzaion, iru eguneko barauakin Jainkoari laguntza eskatuta, eta izan zituzten eraso-aldietan, Judasek gizon asko galdu ziozkan. Baña Antioko eta bere jendea geien-geiena arritu zituen gauza izan zan, Judasen anaia Eleazar-en atrebindea. Elefante bakoitzak gañean zeramazkien gaztelu oso bana eta ogeita amabiña gizon. Eleazar-ek ikusi zuenean elefante guzien artean bat, besteak baño andiagoa, errege-armaz estalia eta gizon asko kontuartzalle zituela, iruditu zitzaion erregea elefante onek zekarrela, eta guzien onerako, bere bizia naiz galdu, etsaien artean sartu zan, ezker-eskuira topatzen zituen guziak illaz, eta elefantearen azpian jarrita, lantzarekin sabela zulatu zion eta lurrean illotza ezarri zuen, eta berak ere abere portitz aren azpian ler egin zuen, Sansonek denbora batean bezala. Eleazar-ek lanbide au errege Eupator an zalakoan egin zuen; baña ustea uts irten zitzaion: Erregea beste batean zebillen.

        Au eta onelako beste kolpe kaltetsu askorekin, Judas Makabeok etsaiari zenbat milla gizon kenduta ere, zekusan ildakoen lekuan berriak bereala sortzen zitzaiozkala, eta Jerusaleneronz atzeratu zan, etsaia Betsura ondoan utzita. Orduan Antiokok Betsurako gaztelua beretu zuen, elkarri geroko itzak emanda. Onen ondoren Jerusalenera alderatu, eta urja eta Eliza setiatu zituen.

        Egun oietan Judas Makabeo egundaño baño estura larriagoan arkitu zan. Inguruan, etsai gogorra eta egin-al guziak egiten zituena zeukan; barruan ere betikoan txit nekatuak eta goseak erdi makalduak zeuden; baña Judas Makabeo beti zegoan Jainkoak lagunduko zion uste osoan, eta berak eskatu eta besteai ere eskaerazotzen zien, eta itxaropen onekin iritsi zuen estura larri artatik ustekabezean irtetea. Ara nola.

        Antioko zarrak il aurrean erreinuko agintea seme Antiokoren aur-denborarako eman zion Filipori, zeña Persian bizi zan, Antiokoren izenean Lisiasek Antiokian agintzen zuen bitartean. Filipo, Persiako egitekoai buru emanda, Antiokiara joan eta legez eta bidez zegokion agintean jarri zan. Lisias Antioko erregearekin Jerusalenen arkitzen zan, eta Filiporen etorrera jakin zuenean, erregeari sinisterazo zion Jerusalen utzita Antiokiara Filipori gogor egitera joan obe zala. Erregea artara jarri zan. Judas Makabeorekin pakeak egin zituen, eta oni bere legepean bizitzeko eskubideak utzirik, Antiokiara joan zan; Filipo benzutu zuen eta Antioko gaztea jaun eta jabe, eta Lisias onen ordeko gelditu ziran.

        Poz onek Antiokori etzion luzaro iraun. Garaipen onetatik urte betera, Demetrio bere lengusua, Erroman amairu urtean egonda, gizon banaka batzuekin Antiokiaronz joan zan, eta gauetik goizera Antiokori erregetza eta bizia kendurik, aren aulkian bera jarri zan.

11. Demetrio Erregea

        Demetrio erregetzan sartu zanean, Alzimo judu, bere lege eta erlejioaren ukatzalle biurria aurkeztu zitzaion, eta gezurrez errege juduen kontra su eta gar ipiñi zuen. Soldadu-talde andiakin agintaririk adituenak Judara bialdu zituen, Judas eta onen lagunak eskuratzera. Ilkintza andiak egin zituzten, saldukeriarik beltzenak ere lanbide onetarako utzi gabe. Beste askorekin batean, bialdu zuen Nikanor agintari aditua, zeñak lenengoan Judasi txit ondo begiratzen bazion ere, atzenerako erregearen esana egiteagatik etsairik gogorrena bezala jarri zitzaion. Soldadu-talde andiakin eraso zion, Jerusalengo uria eta Eliza ondatzeko keñadak egiñaz. Judasek bere soldadu apurrakin arpegi eman zion, eta eraso-aldi batean Nikanor eta bere ogeita amabost milla gizon il zituen, zeñaren bidez Judasen izen andia barreatu zan, eta Israelen etsai guziak izu-ikara latzak artu zituen, eta juduak nai adiña leku artu zuten aspaldiko neke gogorretatik atsedeteko.