Hernani eta Lasarteko horniduren errentamendurako kondizioak

(1861-1865)

1.- Ardoaren sisaren errematea Hernanin (1862-1865)

Lehen bertsioa

        Ypintzen da errematian erri onetan datorren (urtean) gastatzen dan arduaren sisa orain esango ditudan condiciyuetan

        1ª Errematantiac izango dubala alondegui onetan pisatu eta erri onetan da bere jurisdiciyuan Lasarte ez bestian gastacen dan arduagatic peseta bat arruaco cobraceco derechua

        2ª Libre izango dala derecho onetatic tropari ematen zayoten ardua

        Errematantiac entregatu biarco diyola erri onetaco Tesorero edo Depositayoari errematian ofrecicen duban cantidadia urretan edo cillarretan ameticen zayola bacarric seigarren partia cuartutan arditic gabe bere echian eta lau plazotan ceñian izango diran lendabicicua Marchuaren amabostian, bigarrena garagarrillanian, irugarrena agorrarenian eta laugarrena abendubanian

        Errematantiari entregatuco zayola alondeya bere pisu eta gañeraco gauzaquin eta izango dubela obligaciyua entregaceco urtiare(n az)quenian artucen duben estaduban

        Errematantiac izango dubela derechua cobraceco pisuba modu onetan.

        Carga ardo edo vinagre bacoizarengatic errial bat, oliyo cargatic errial ta erdi eta guertatzen danian zagui bat biren edo gueyagoren artian partitzia cobratuco dubela pisa aldi bacoitzarengatic champon bat. Cerri bacoitzagatic champon bat, carga bacallauarengatic erriala eta cargara allegatzen ez diran puzqutacgatic champon bat; carga liña gatic ere errial bat eta champon bat gutziyagoco remesacgatic.

        Cobratzen badu errematantiac esan dan baño cantidade geyago pisubaren derechuagatic izango dala lau alacotan multatuba.

        Errematantiac izango dubela obligaciyua cuaderno bat iduquitzeco asientua eramateco cuidado eta puntualidadiarequin alondigan pisatzen dan genero gustiyarena

        Asiento au artu biarco dubela anotatu edo jartzen dubela eguna eta persona nori eta ceñentzat pisatzen duben generua.

        Ayuntamentucuari eta persona interesatubari eracutzi biarco diyola errematantiac cuaderno esan dan ori baldin notaric artu nai badute, multaren azpiyan ala gay onen gañian, nola ez baditu cumplitzen azquenengo esandaco bi condiciyuac.

        Alhondeguiyan arduaren descarga egiten dan demboran, eche particularretara daramatenian, eta errematantia alhondeguiyan daguen demboran, ecin sartuco dala puntu onetan Ayuntamentuco, mandazay edo persona erosi eta saldu biar dubenic baicic, eta iñoiz ere ez barruan barruan egotia.

        Errematantia izango dubela obligaciyua Alhondeguira dijuan bacoitzian emengo ate eta leyuac chit sabaldubac idiquitzes eduquitzia.

        Esan dan condiciyo onen contra obratzen badu errematantia izango dala lau escuturequin multatuba.

        Ayuntamentubac izango dubela derechua bigarren guiltza alhondeguiyan jartzeco errematantia motivoric ematen badu.

        Alhondeguiya iduqui biarco dubela garbiro guchiyenian egunian bi bider garbitubaz.

        Baldin guertatuco baliz alondeguico leyo edo atian erreparoric eguin biarric izango dirala errematantiaren contura

        Ayuntamentuba nay badu eguin edo ez funciyoric San Juan Egunian, errematantiac pagatu biarco ditubala 200 rl.

        Amabost egunetic aurrera eduquitzen badu iñorc alondeguiyan generoric sotage sariya pagatu biarco dubela barrica baicoitzagatic eguneco erriala eta fardo ta sagui bacoizagati champon bat.

        Baldin arrapatzen edo declaratzen bada contrabandistaric izango dala multatuba zagui edo ontzi eta generoaren galderas gañera arrua bacoitzeco eun errialequin.

Bigarren bertsioa

        Parachen da errematian erri onetan gastatzen dan arduaren sisa.

        1ª Errematantiac izango dubala (derechua Erri onetan consumitzen dan eta) alondequi onetan pisatz(en) (dan) eta Erri onetan eta bere jurisdiciyuan consumitzen dan arduarengatic lau errial (...) cobratzeco derechua, sartzen ez dala condiciyo onetan Lasarteco barriyua ceñetaraco eguingo dan beste errematia.

        (2.ª) Libre izango dala derecho onetatic tropari ematen zayon ardua.

        2ª Cantidade ceñetan eguiten dan erremate au izango dubala obligacioyua errematantiac entregatzeco Depositariyuari bere echian urretan, edo cillarretan, admititzen zaiyola bacarric seigarren partia cuartotan, arditic gabe eta lau plazo cantidade igualaquin Marzuaren (Garagarrillaren) Juniyuaren, Setiembriaren eta Diciembriaren amabostian.

        3ª Errematantiari entregatuco zayola alondeguiya bere pisu eta gañeraco pertenecitubaquin, eta izango dubela obligaciyua entregatzeco artzen duben estaduban.

        4ª Errematantiac izango dubela derechua cobratzeco pisuba modu onetan. Carga ardo edo vinagre bacoitzarengatic errial bat, oliyo carga bacoitzarengatic errial ta erdi eta guero nai bada partitu zagui bat biren edo geyagoren tartian pagatu biarco ditubela pisu aldi bacoitzian zortzi marabedi. Cerri bacoizarengatic 8 mi. Bacallau cargagatic erriala eta allegatzen ez bada 8 mi. Liño cargagatic errial bat eta ez bada allegatzen 8 mi.

        5ª Quentzen badu errematantiac pisubarengatic esan dan baño cantidade gueyago izango dala multatuba lau alacotan.

        6ª Izango balitz dudaric pisatzera dacarten generuaz comprendituba ez dagualaco laugarren condiciyuan esan (diren generuetan) diranetan decidituco dubela Alcate jaunac.

        7ª Errematantiac dubela obligaciyuba eduquitze(co) cuaderno bat esanian ditzan cuidado (gusti) eta puntualidade gustiyarequin asiento edo nota alondeguiyan pisatzen dan gustiyarena

        8ª Asiento au artu biarco dubela jartzen dubelari eguna eta persona ceñentzat pisatzen dan generua

        9ª Izango dubala errematantiac cuaderno au naiz Ayuntamentucuari eta naiz persona interesatubari presentatzeco obligaciyua, baldin notaric artu nai badute

        10ª Esan dan modubetan eramaten ez badu cuadernoan (Ayuntamentuco jaunac) izango dala multatuba lenbizicoan

        11 Arduaren descarga eguiten dan demboran Alondeguiyara, eta tabernetara edo eche particularretara daraman bitartian eta errematantia alondeguiyan daguan demboran ecin amitituco dubela puntu onetan mandazay edo persona erosi edo zaldu (causa) biar dubenic edo Aymtcoric besteric, lau escutu multaren azpiyan.

        12 Dembora onezaz campora ere ecin permitituco dubela errematantiac barrenen egoteco iñor esan persona oriyec ez bada.

        13 Errematantiac alondeguira juan biar duban bacoitzian pisatu edo erostera iduqui biar ditubala chit idiquiyac ate principala eta leyua.

        14 Esan dan condiciyo onen contra obratzen badu errematantiac izango dubala lan escutu multa.

        15 Ayuntamentuba egongo dala autorizatuba jartzeco bigarren guiltza, alondeguico atiari, errematantiac ematen badu motivoric artaraco.

        16 Egunian bi bider garbitu biarco dubela alondeguiya eta iduqui biarco dubela garbiro.

        17 Ecer erreparoric eguin biar balitz alondeguico atean edo leyuan errematantiaren contura eguingo dirala.

        18 (Ecin (...) dubala errematantiac bi arrua baño guehiago ardoric alondiguetic). Yñorc iduquitzen badu generoric alondeguiyan hamabost egunetic aurrera sotige sariyas, barrica bacoitzagatic egunero erriala, fardo eta sagui bacoitzaren gatic 8 mi.

        19 Ayuntamentubac nay badu ez badu eguin funciyoric San Juan Egunian pagatu biarco ditubala errematantiac 200 rl.

        20 Errematantiac eguin biarco dubala escritura erremate onetaco iru egunen barruan eta onen pagatu biarco ditubela gastuba.

2.- Pattarraren errematea Hernanin (1862-1864)

        Ypintzen da errematian erri onetan gastatzen dan aguardientaren derechua eta provisiyua condiciyo abetan

        1.ª Erremate abec gueldituco dirala datorren urte guztiraco arbitriyua gatic ofrecimenturic onena eguiten duben personarentzaco

        2.ª Errematantiac pagatu biarco diyola arbitriyo onen productua erri onetaco Tesoreruari bere echian, eta lau plazo igualetan, cillerretan edo urretan, admitzen zayola seigarren partia cuartotan arditic gabe, Marcharen, Juniyuaren, Setiembriaren eta Diciembriaren amabostian.

        3.ª Errematante onec berac pagatu biarco ditubala tocatzen dan lecuban licore onen derecho provincialac ere.

        4.ª Onec berac izango dubala obligaciyua erri onetan gastatzen dan licore onen provisiyua eguiteco.

        5.ª Aguarditac izan biarco dubela emezortzi gradu ondo betetzen ditubana, ona colores eta gustos, eta Ayuntamentubaren satisfaciyocua

        6.ª Mistelaren provisiyua ere eguin biarco dubala errematante onec Ayuntamentubaren satisfaciyoco generuarequin, eta aguardintaren preciyuan.

        7.ª Provisiyua eguin biarco dubela por mayor ta por menor ipintzen ditubela bi taberna, bat Cale nagusiyan, eta bestea Andre calian.

        8.ª Aguardinta eduqui biarco dubela barriquetan eta saldu biarco dubela erriyaren neurriyaquin neurtutaco neurriyetan edo onciyetan.

        9.ª Baldin licoriari ageritzen bazayo faltaric naiz calidadian edo gradubetan nola escastasunic neurreran mutatuco dala errematantia bacoitzian berroguei errialequin.

        10.ª Chiqui erditic gora eman edo saldu biarco dubela barricatic eta es botillatic

        11.ª Barrica ecarri biar duben bacoitzian errematantiac eman biarco diyola parte Ayuntamentuco bati, ceñian señian señalatuco zayon, sarrera icusi edo presenciatzeco.

        12 Atera biarco dubela dembora berian, costumbrian daguan becela, botilla bat aguardiente aprovatzeco eta servitu dezan cotejoraco.

        13

3.- Lasarte auzoko ardoaren eta pattarraren errematea (1861-1864)

Arbitryo au

Ypintzen da errematian Lasarteco ardo eta aguardientaren derechua eta provisiyua datorren urteraco condiciyo aben azpiyan.

        1ª Errematantiac cobratuco dubala datorren urte guztiyan peseta bat poblacioyo onetan consumitzen dan arduagatic arrua bacoitzeco eta bi peseta carga aguardienta bacoitzeco

        2ª (Aguardienta) Pagatu biarco diyola erri onetaco tesoreruari bere echian eta cillar edo urretan (Marchoaren) Juniyuaren (Setiembriaren) eta Diciembriaren amabostian cantidade igualetan errematian artcen duban preciyua, seigarren partia es bestia, ceñian ametituco zayon cuartotan baña arditic gabe

        3 Errematantiaren cargura gueldituco dala poblaciyo onetan aguardientaren provisiyua ceñian egui biarco duben licore onarequin eta erri onetan, Hernanin, saltzen dan preciyuan

        4ª Eman biarco ditubala errematantiac graciyas eta derechoric gabe bi arrua ardo poblaciyo onetaco patroyaren edo San Pedro eguneraco

        5ª Erremate onen escritura eguin biarco dubela iru egunen barruen ayuntamentuabaren satisfaciyoco fiyadoriarequin eta almonedaco eta beste gastubac gustiyac bere contu ditubela

4.- Harategiaren errematea Hernanin (1863)

        1.ª Errematantiac izango dubela derechua cobratzeco erri onetan consumitzen diran ganaduben lau laurdenetaco araguiyagatic, libra bacoitzeco ardita, bañan ez buru anca eta beste menudenciyacgatic

        2.ª Pagatu biarco diyola erri onetaco Tesoreruari bere echian cillarretan edo urretan, errematantiac errematian ofrecitzen duban preciyua, admetitzen zayola bacarric seigarren partia cuartotan, arditic gabe, lau plazo igualetan, Marzuaren Juniyuaren Setiembriaren eta Diciembriaren amabostian.

        3.ª Ez dala sartzen erremate onetan Lasarten comerciatzen dan araguiric eta errematantiac ezdubala izango derechoric onen arditic escatzeco, ez eta ere tropari erraciyutaco ematen zayon araguiyagatic.

        4.ª Errematantiac eguin biarco dubela erremate onen escritura 8 egun barru Ayuntamentubaren satisfaciyoco fiyadorerequin eta derecho gustiyac bere contu ditubela.

5.- Harategiaren errematea Lasarterako (1861-1864)

Carne Lasarte

Ypintzen da errematian Lasarteco araguiyaren provisiyua

        1.ª Provisiyua eguin biarco dubela ganadu onaquin eta (...quin) eta guhiyenaz bacoitzac pisatu biarco dubela amabi erralde lau laurdenetan.

        2.ª Provisiyoan eguin biarco dubela (errematian artzen duben presiyuan) Lasarteco vecino moradore eta pasaizos allegatzen diran gustiyentzat faltaric gabe eta erri onetaco pisubaquin afiliatutaco pisubetan pisatzen dan araguiyarequin.

        (3.ª Ganadubac iltzeco eta araguiya saltzeco lecuba izango dala Lasarteco alcatiaren erremantiaren)

        3.ª Errematantiac conformatu biarco dubela Lasarteco Alcatearequin cein lecutan il biar diran ganadubac eta saldu biar dan araguiya.

        4.ª Errematantia gueldituco dala sugeto Ayuntamentubaren regletara arateguico garbitasunaren gañian eta baita ere baldin izango balitz quejaric araguiyaren calidade edo pisubaren gañian.

        5.ª Errematiac pagatu biarco diyoteebala saltzen duban libra aragui bacoitzeco ardit bat erri oni eta cuarto bat Provinciyari

        6 Lasarten iltzen diran ganadu gustiyen buru ta ancac eman biarco ditubala errematantiac graciyaz erri orretaco pobre solemnidadeenentzat.

        7 San Pedro egunian ceña dan Lasarteco Patroya poblacioyo onetaco Alcatiaren disposiciyora eman biarco ditubela graciyas sei erralde aragui eta iru libra seba candela.

        8 Eguin biarco dubela escritura errematantiac iru egun barru Ayuntamentubaren satisfaciyoco fiyadoriarequin eta gastubac bere contu ditubela.

6.- Hiltegiaren errematea, Hernanin (1861-1863)

        1.ª Ypintzen da errematian erri onetan iltzen dan ganadu bacoitzari bost errial cobratzeco derechua datorren urte gustiyan; reserbatzen dubala Ayuntamentubac beretzat arateguico echia eta mataderiyacua ganadubac iltzeco iculluba ez bestia.

        2.ª Errematantiac izango dubala derechua erri onetan consumitzen diran ganadu gustiyac matederiyan ill eraguitiena; eta baldin iñorc desovedisitzen badigu quejatzeco Alcate jaunagana ceñian onec aplicatu diyon desovediantiari biar dan castiguba

        3.ª Errematantiac eduqui biarco ditubala beti pronto ganadubac iltzeco biar diren erramientac il biar duben gustiyaren disposiciyora len esan dan bost errialeco derechuagatic

        4.ª Disponituric Ayuntamentubac libre izatia araguiyaren salventa errematantiac ez dubala cer intervenitu izango nun saldu biar dan arraguiya señalatzen, bada lan oni Alcate jaunac atendituco diyola Ayuntamentubaren parecera adituta.

        5.ª Obligatuba gueldituco dala errematantia bere contura eduquitzia tabla bat datorren urte gustiyan publicuaren serviciyoraco

        6. Orandaño becela datorren urtialdiyan iltzen diran ganaduben buru eta oñac izango dirala

        7.ª Obligatuba gueldituco dala errematantia asteco erregidoriari ordu bete ganaduba il biar dan baño lenago avisatzeco

        8.ª Baldin errematantiaren eta particularren tartian izango balitz cuestiyoric ganadubac il biar diran ordubaren gañian Alcate jaunac decidituco dubela.

        9.ª Errematantiac eguin biarco dubela escritura iru egun barru Ayuntamentubaren satisfaciyoco fiyadoriarequin bere contu ditubela onen almoneden eta beste gastubac.

7.- Olioaren errematea Hernanin (1861-1864)

        1.ª Errematantiac cobratuco dubela datorren uste gustiyan erri onetan consumitzen dan oliyuagatic arruaco erriala

        2.ª Erremate onetan aguintzen edo esquintzen dan cantidadia pagatu biarco diyola errematantiac erri onetaco tesoreruari bere echian lau plazo igualetan Marzuaren, Junioyuaren, Setiembriaren eta Diciembriaren amabostian eta cillarretan edo urretan admititzen zaiyola bacarric seigarren partia cuartotan arditican gabe.

        4.ª Libre izango dala derecho orretatic Parroquiya onetan Mongen comentuban eta calietaco arguitan gastatzen dan oliyua eta baita ere jaboya fabricatzen gastatzen dana.

        5.ª Errematantiac izango dubela derechua alondeguiyan presenta eraguitecua erri onetan sartzen dan oliyo gustiya barriquetan edo beste basigetan, eta ala iñor aritzen bada presentatu gabe alondigan edo errematantiaren berriric gabe izango dala decomisatuba contrabandua becela eta (castigatugatuba) mutatuco dala contrabandista arrua bacoitzeco eun 100 erialetan.

        6 Errematantiaren contu izango dirala almonedaco escrituraco eta beste gastubac eta eguin biarco dubela escritura Ayuntamentubaren satisfaciyoco fiyadoriarequin errematic iru egun barru.

8.- Zuhaitzak botatzeko errematea Hernanin (1861)

        1º Errematantiac asi biarco dubela arbolac botacen errematia eg(in) ta lendabicico ilberan eta acabatu biarco dubela botatzes precisamente biarren il beran esbaldin badiraque lendabicicoan

        2 Cortia edo epaiquiya eguin biarco dubela lur arras arbolen onduac ondo garbituta eta ciaro señalatubac botaceco ez dauden lecubetan edo banaca moduban bota biar diran lecubetan uzi biarco diyotela garbi C.H. erriyaren comisionatubac ondo aldian ipinitacua señalezat.

        3 Ala material onen botaera, nola basotic ateraera eguingo dirala erriyaren comisionatuben vistan, eta errematantiaren costura, ceñec izan biarco duben cuidado aundiya inguruban dauden arbol gaztiac ez dañaceco, responsabilidadiaren azpiyan pagaceco eguiten badu dañuric.

        4 Material guztiyaren neurrera eguin biarco dala sei onza arbolac lori duben lecuraño.

        5 Materiala dena atera biarco dala basotic neurtu eta bi illabete barrun, eta neurzalliac izan biarco dirala bat erriyan partetic ta bestia errematantiarenetic.

        6 Pagatu biarco dizcala errematantiac erriyan amar milla errial errematia eguiñ ta zorzi egun barrun cillarretan edo urretan seigarren partia ez bestia, ceñian bacarric ametituco zayon cobretan arditic gabe, eta gañera pagatu biar duben cantidadia baliyo guztiyaren bucaerañocua, materiala neurri ta zorzi egun barrun.

        7 Errematante edo onen languillec botacen badu C.H. marcatu gabeco arbolic pagatu biarco diyola bacoizeco eun errial erriyari perjuiciyo edo dañubengatic, eta gañera arbolac ere gueldituco dirala erriyarenzat

        8 Errematantiaren contura izango dirala almonedaco, candelaco eta escrituraren derechuac ceñian eguin, edo otorgatu biarco duben errematia eguiñ eta beriala Ayuntamentubaren satisfaciyoco fiyadoriaquin.

        Quedaran los despojos para la villa

Non: Archivo Municipal de Hernani. Fondo Municipal. Histórico. Hacienda. Arbitrios. Remates, reglamentación. C/4/I/7/1. 1860-00-00/1881-00-00. «Aplicación de arbitrios sobre carnicerías, sidras, así como otras disposiciones y acuerdos para el arriendo en público remate de diferentes artículos». «Nota: Incluye texto de 11 hojas en Euskera».

Bertsio honen iturria: Imanol Trebiño, Administrazio zibileko testu historikoak, HAEE-IVAP, 2001