Sara eta Etxalar arteko korrespondentzia

(1827-1828)

1.- 1827ko irailaren 12koa, fazeria ituna berritzeko proposamenak egiten eta zortzi baldintza ezarriz. Artxiboan ondokoa azaltzen da izenburu gisa: «Renovación o continuación de facerías entre la villa de Echalar y pueblo de Sara, hasta que por una de las partes haya queja»

Sara 12 de Septiembre de 1827

Saraco Alcatiac

Echalarco Jaun Alcatiary,

        Badut orea, Alcate jauna, zuri adiarazteco ya urbildua dela tenoria zure errico abitanten eta Saracuen artian bederazi urtetaric eguiten diren facerien errebericeco; baiñan nola egungo egunian ezin bilcuyaric iduqui baitezaquegu gure artian ere, erran nahi da ezbaitut drechoric conseyuco membruen ere bilzeco non ez dudan gobiernoaren permisionia, eta beraz arrazoin guehiagoz ezbaitugu berze erreinu bateco errico abitantequin bilzarra eguiteco drechoric permisionia orretaraco izan gabe; dificultade andia izan litequelacoz permisione orren ardiesteco eta menturaz dembora lucia pasatuco izandu gabe; motivo orien medioz proposazen dizut, jauna, seguicia faceria oriec emendic ainzina urtez urte parte batetic edo berzeric errencuraric edo erreclamacioneric izan daitequeyen artian, seguidan errana den bezala:

        Lenbizicoric bi errietaco azienda dunac gozatuco dire communian bateco eta berzeco belarrez eta urez lehenagoco conditionien arabera.

        Bigarrenecoric arzayec izanen dute len bezala drechua eguberditic goiti beren aziendaren ezaguzeco conformazen direlaric parte batecoac nola berzecoac lenagoco obliganza guciei.

        Irugarrenecoric apirillaren irutic eta San Juan Eguneraiño defendatua izanen da aziendabelzic oyan eta edo saroyetan ibilzia; guisa berian Ezcurra den urtian ezda libre izanen aziendaric allazia ez eta ere pasacia Ezcurra den lecuetan, non eta yabiac ez dituen merecizen lenagoco facerietan esplicaturic dauden punicioniac.

        Laugarrenecoric Echalarco abitantec izanen dute galdezen duten gucian quisu arria obligazen direlaric plantaziaz sei arbola Saraco oyanian berrogoi orga bacocheco.

        Borzgarrenecoric bi erri oc paratuco dituzte oyanen guardazeco beren confidenziaco presunac eta auquien erreportaren gaiñian eta bi partetaco alcatiac elcarren artian comunicatu duten onduan punituco dituzte lenagoco condicionien arabera eguiten al diren delituac naiz oyanetan naiz berze gauza gucietan.

        Seigarrenecoric aunzic azematen bada Saraco oyanetan bacocharenzat pagatuco du yabiac 4 peceta lenbizico aldian 8 peceta bigarrenecoan eta guero doblatuz seguidan, Echalarrecuec izanen dute drecho bera Saracuen gainian, unela ordenatua da orai berri berritan errecibitu dudan legue batian oyanen gainian.

        Zazpigarrenecoric berzalde berze legue berri bat emana izandu delacoz terriblia francian comunetaco oyanetan edo larrietan sua ematiaren gainian, baldin arribazen bada errecia gure oyanen edo larrien parte[ra] defendatua izanen da ala Saraco nola Echalarco aziendaric bazcacia erre lecuetan eta inguruetan, seguidaco borz urtetan, eta ori pena gogorren azpian zeinac ezagutarazi izan baititut guanden urtian zure aincinecoari iscirbitu izan diodan carta batian.

        Zorcigarrenecoric parte bateco azienda larriac nola berzecoac, comunicazen dutenac erran den belarretan eta uretan, izanen dire marcatuac bere errico izenaren lenbicico letraz; precocione au ain necesario da non au gabe dificil izanen baita librazia azienda bat aduanac ematen dituen trabetaric pasazen den orduan bazca demboran batetic berzerat.

        Gueldizen naiz, jauna, zure serbizary consideracione distinguitu batequin.

Dithurbide

alcalde

2.- 1828ko azaroaren 6koa, pikotak kutsatutako artaldeez, hauentzako osasun neurriak proposatuz

Al Señor Alcalde del Pueblo de Echalar

Sara 6 de noviembre de 1828

Saraco alcatiac

Echalarco Jaun alcatiari,

        Jauna, badaquizu guanden osailaren 21an avisua eman nizula lau artalde zure errico muga inguruetacoac picotac azemanac izandu cirela eta artu nituen negurrien medioz, mugac paraturic, gure leguiaren arabera, eta etan zerratuac iduquiric iru ilabetez, guisa berian andic ateracian ilia picaturic eta ur andian garbituric, zeren ilian gueldizen diren zacarritaric comunica baititeque ondoco demboretan ere, gaiza arraso il izan cela guerostic Larun paretaco artalde gueyenac izandu dire chertatuac picota ecarriric bazuec Veratik eta berze bazuec Urruñatic, eta orai Lapusagaraitic, zeina baita Sempereco muga, eta Veraco mugarainoco artaldedun gueyenac chertazen ari dire beren ardiac, ori dela medio avisua ematen dizut ar dezazun conbeni causituco dituzun moyanac auquien gainian. Nitaz denaz bezanbatian ezdut polizaric eguinen gauza unen gainian zeren burlatu baitire orai artian nic eman diozatedan avisuez eta ordenez eta nere avitanten ausardiza ain urrun guanda da non ezbaitute gueyago casuric eguiten deusetaz ezdutelacoz punicioneric icusten, eguia bada ere egun guciez beguira nago zembait seinalatu ditudanac Bayonaco Erregueren procudadoriari errecibi dezaten beren ausardizen punimendua.

        Artuco dituzu beraz, jauna, conbeni iduritu[co] zaizquizun precociane guciac gaiz unen gainian zeina baita peligrosa eta picota casta izan ditequen gaistuena, eta errecibizen ditudan bezain laster zure observacioniac publicatuco ditut nere avitantei.

        Dembora berian prevenizen zaitut badudala Ainatarben artalde bat an idugui gogo dudana bazcacen ez baitut intencioneric picota emateco.

        Unetan gueldizen naiz, jauna, zure servizari consideracione distinguitu batequin,

Dithurbide

alcalde

        P.S. Jauna, on da yaquin dezazun fran[ciaco] leguiaren arabera picota ematen dutenac edo gaiza dutenac direla obligatuac beren artaldien guardazera eta gaizic ez dutenac ez direla obligatuac orretarat, mugac bein marcatuz gueroztic.

Dithurbide

alcalde

3.- 1828ko azaroaren 10ekoa, artalde pikotatuentzako lur-mugez:

Al Señor Alcalde del Pueblo de Echalar

Sara 10 de noviembre de 1828

Saraco alcatiac

Echalarco Jaun alcatiari,

        Alcate Jauna, publicatu ditut igandian meza ondoan, zuc ilabete unen zorcian eguin didazun cartan marcatu dauzquidazun limitac nere errico artalde picotatuenzat, eta conforme gueldizen gara limita oriec paraturic daudela asiric acoca deizen den lecutic Garateuna edo mochoren echolara, andic usoteguietara, güero yaingo mindeguira eta emendic Saroyetaco echolara zure desiraren arabera.

        Gueldizen naiz, jauna, zure servizari consideracione andi batequin.

Dithurbide

alcalde

4.- 1828ko abenduaren 10ekoa, egur ebasketez

Al Señor Alcalde del Pueblo de Echalar

Sara 10 de diciembre de 1828

Saraco alcatiac

Echalarco Jaun alcatiari

        Jauna, Juan Sapoal Sempereco ikaz eguiliac, zeina gure oyanetan arturic egurra ari baita lanian eracarri darot queja zure erritar aunizec ebasten diotela egurra naiz bizcarca eta naiz mando cargaz. Auquien artian ezagutuac dauzcala Fredo trapariaren semia eta aren cusia itche berian dagona, orobat Lecuederrecua; eta berze auniz badela ezaguzen ezdituenac. dio Jauna eraman diotela quandidade andi bat eta berciac ere badire errencura direnac.

        Eta contentatu gabe egurra ebastiaz guanden larunbatian yo dute erran den iquaz eguiliaren mutilla niri eguin didan declaracioniaren arabera.

        Esperanza dut, Jauna, eguinen duzula justizia gauza unen gainian berzenaz obligatua izanen naiz neroni berze negurriric harzera, izan dezan edo errecibici deçan galdu duenaran egurraren saria.

        Gueldizen naiz, Jauna, zure serbizari consideracione andi batequin.

Dithurbide

alcalde

5.- 1828ko abenduaren 20koa, berriro artalde pikotatuez eta albaiteroaren etorrera jakinaraziz

Al Señor Alcalde del Pueblo de Echalar

Sara, 20 de diciembre de 1828

Saraco alcatiac

Echalarco Jaun alcatiari

        Jauna, azqueneco cartan picotaz iscribatu nauzunian erraten nizun arabera avisua ematen dizut aziendetaco medicua, edo albateroa, gure gobiernamenducua arribatu dela erri unetan egun eta nola deliberatu baitut Jaun onequin zure eta gure mugetarat atericeco

        Gombidazen zaitut, Jauna, atericiaz zu ere oren bereco Leizadietarat edo bederen egorciaz zure confidenciaco presona zembait conbenizeco gure errico artalde chertatuac daudenen limiten gainian.

        Gueldizen naiz, jauna, zure serbizari consideracione distinguitu batequin.

Dithurbide

alcalde

Non: Etxalarko udal artxiboa, inbentarioko 4. puntu nagusian («Hacienda»), 4.4.7. kodean: «Tasaciones, mediciones, amojonamientos y facerías»; eta beren paper-sorta zehatza hauxe da: «Nº legajo: 232. Kontzeptua/Concepto: facerías. Muga datak/Fechas límite: 1694-1936». Itziar Azurtzak topatu eta transkribituak.

Bertsio honen iturria: Imanol Trebiño, Administrazio zibileko testu historikoak, HAEE-IVAP, 2001