Aitona eta illoba

Esaera zarra da

gizona zartzean,

eta bere semeak

guraso jartzean,

gero illobatxoak

bereganatzean,

aiton buruzurien

sallean sartzean,

berriz arkitzen dala

gazteen antzean.

Aita batek semea

zenbat maite duan

argiratzeko itzik

ote da munduan?

Bañan aitona on bat

illoben onduan,

etxean, atarian,

oian, otorduan...

Maitetasunak ez du

izenik orduan.

Jaio balitz bezela

seme bat bi aldiz,

aitonak illobari

aiñ naitasun aundiz

begiratutzen dio,

ta beti par-irriz;

pozkidaz betetzen da

aren gaiztakeriz,

esanaz: «Ondo dago;

egiñ zazu berriz».

Illunabartxoa zan

—ain daukat goguan!—,

mendi-bide batean

erriruntz nijuan;

baserri txuri baten

ate inguruan,

aritz baten azpian

aiton bat zeguan,

erdi negar ta farrez

txit desoseguan.

Aitona maitatia

etzegoan lasai,

begiratuaz bere

inguruko gauzai,

eguzkiaren agur

ta azken dizdizai,

eta izar goiztarren

argite eskasai,

eskolara joandako

illoba baten zai.

Alako batez sasi

aldamenekotik

xoxo bat atera zan

presaka gogotik,

sartu zitzaiolako

arri bat ondotik,

ta txakur salatia

saltatu zan goitik;

orduantxe zetorren

aurra eskolatik.

Aitonak, egiñ nairik

benazko papera,

esan zion: «Illoba,

etorri al zera?

Eskolara bidaltzen

zaitut ikastera,

ta oraiñ noa zuri

galdetzen astera;

ez dago afaririk

alperra bazera».

«Buenas tardes, aitona;

Pinto, ago geldi.

Nik berorri maite det,

konsolatu bedi;

no me frunza Vd. el ceño

baldiñ al baledi,

gaur maisuak esan dit

noizbait gizon aundi

ni egiñgo naizela

jaten badet ongi».

«Erakusleak ori

esan dizu beraz?

Gustatu egingo zan

zure izaeraz;

bañan ni arritzen naiz

daukazun izkeraz,

beragatikan emen

jakiñ nai det benaz,

esazu: maisuak bai

al daki euskeraz?».

«Cá, hombre! Ni...». «Ixo!... O!

Jaungoiko aundiya!

O Tubal ta Aitorren

izkuntza garbiya!

Iya gaur iñorekiñ

ez gintezke fiya...

Ta zer erakutsitzen

dizute, txikiya?».

«Estudiatzen ari

naiz jeografiya».

«Jeografiya nola

gauza ona baitan,

zuk ez dakizu zenbat

gustatutzen zaitan.

Esan zazu euskara

zenbat probintzitan

mintzatutzen dan, zenbat

kale ta erritan,

eta al baldin bada

zenbat baserritan».

«Ori erakutsitzen

ez digu maisuak,

nik beste gauzak dauzkat

goguan jasuak».

«Alderdi ona dauka

euskara gaisuak!

Bañan zuk oker eman

dituzun pausuak,

zuzenduko dituzte

zure gurasuak.

Atoz, nere illoba,

goazen afaitera,

zure guraso eta

senide tartera;

aita ta amatxori

noa esatera,

len zabiltzan ortatik

lenbailen atera

ta bidaltzeko beste

eskola batera.

Gu argitasunaren

etsaiak ez gera,

bañan, ai!, zu, illoba,

zuaz buruz-beera

zere jatorritikan

ezkutatutzera...

Beti saia zaitez au

buruan artzera:

euskera da lenengo,

ta gero... euskera».