Kubako gure anaiai

        (1896)

Gure lenengo guraso aita

Adan ta ama Ebaren

lendabiziko semeak Kain

ta Abel izan ziraden;

bañan, kondairan ikusten danez,

biak anai sortu arren,

beñere eziñ bizitu ziran

txit adiskide elkarren;

orra guda ta gizon illtzeak

sustraia nondik dakarren.

Ez al diruri gauza gogorra,

izanik bi anai bakar,

nola etziran oiek iritxi

obeto artzera alkar?

Kain gaiztoak Abel prestua

ill zuen al beziñ azkar,

geroztik onuntz esan liteke

bizi gerala su ta gar,

oraindik ere zuzendutzeko

itxura gutxitxo dakar.

Mundutar danak ibillitzeko

geroztik esan dan gisan,

guk ez dakigu zergatik, baño

nonbait ala komeni zan;

iya sei milla urtez ondoren

begira nola gabiltzan,

bañan beartu izan geranez

gerran edo gudaritzan,

españitarrak añekorikan

ez da beste iñor izan.

Nork entzun ez du txit antziñako

Altabizkarko kantua?

Zeñek ez daki Ronzesballesko

Carlo Magno'ren patua?

Navas de Tolosa'ko muslimen

indartza purrakatua,

ta Numanzian eta Sagunton

espanolai gertatua?

Gauz oien jabe dan dierria

izan zagun maitatua.

Ezaguturik Guzman el Bueno'k

zer egin zuen Tarifan,

atzerritarrak ikusten dira

oraindik arriturikan;

eta Isabel la Católica'k

moroak Granadatikan

biraltzen ditu kristandadea

indartutzeagatikan,

gero Kolon'i lagundutzeko

bere patrikaratikan.

Arerioak edo etsaiak

gu estali nai arren loiz,

Españiako leoi portitza

nol'ez dan izutu iñoiz,

ez du galdetzen zenbat diraden,

nondik datozen edo noiz;

sorterri ontan beti bizirik

daude Velarde ta Daoiz,

zeren biotza azitzen zaion

dabillenari arrazoiz.

Ixil erazten dizkit gauz asko

bukatu bearrak laster;

español denak orla izanik

euskaldunakgatikan zer

esan nezake, oien laguntzik

gabe iya iñon ezer

egiñ ez bada? Ematen diot

Jaungoiko onari esker,

guretzat gorde dituelako

orrenbeste gauza eder.

Zenbat erauntsi sartu diraden

Españiko errietan,

asko iritxi izandu dira

agintzera egietan,

Ebrotik aruntz ezagututzen

ditugun alderdietan;

bañan Aitorren arrazak bere

lurra maite du ziñetan,

ta euskaldunak libre bizitu

dira beren mendietan.

Nola Erromak mundu geiena

arturik zeukan mendean,

guztiz sinismen aundia zuen

bere gudari jendean;

ta Octavio Augusto asi

zan euskaldunen galdean,

esanaz bere gerra-gizonai:

«Oraindik libre daude an!

Ea ekarri zaizkidatzute

auntzak bezela taldean».

Lekobide zan buruzagia

orduko euskaldunena,

eun urte eta anbat geiago

igaroak zituena;

gero Otzoal bere lagunak

agintzen zuen urrena,

Lartaun gaztea oien esana

zintzo egiten zuena,

ta ondorengo jende guztiya

aien antzekoa dena.

Sartu ziraden erromatarrak

gure lur maite ontara,

bañan etzuten euskaldunikan

menperatzen iñontara;

Lekobide ta bere mutillak

belaun bat lurrean para

eta tiratzen zuten etsaiak

illtzen zituen dardara;

azkenerako berak joan bear

izan zuten Erromara.

Erromatarrak talde gogorrak,

lur asko zuten berendu,

ta Lekobidek zarrai deituaz

onela itzegiten du:

«Jaunak, Ernion denok luzaro

eziñ gintezke mantendu

nere iritziz obe genduke

alperrik gaudenak kendu,

ta sasoikoak saia litezke

ori egingo bagendu».

Gerrari zarrak erantzun zuten:

«Ederki dago gauz ori,

eta bertatik prest gaude emen

denok jarraitzeko zuri;

gu Ernioko aitzetan beera

bosteun gizon buruzuri

amil gaitezen, eta lenbailen

geren odola ixuri,

ondorengorik erromatarren

mende ez dediñ erori».

Beren semeak artzen bazuten

erromatarren morrontza,

emazte eta alabentzako

seguru zetorren lotsa;

aiton aientzat au pentsatzea

aiñ zan samiñ ta zorrotza,

non naitasunen indarrarekin

altxarik beren biotza,

ondorengoak bizi zitezen

autu zuten eriotza.

Erromatarrak egonagatik

oituak ateratzen jaun,

ikusirikan ezin zutela

lur ontan geiago iraun,

esan zioten aien errira

bost ogeikoren kontra eun

zijoazela; eta arturik

larogei t'emeretzi laun,

joan zan ta gallen an gertatu zan

Oiartzungo seme Lartaun.

Beñere bestek ez du izandu

euskaldunak ainbat barren;

zeñek ez daki zer gertatu zan

bein batez Beotibarren?

Orduan ere arerioak

indar aundiya zekarren,

bañan geienak gelditu ziran

illik, maingu edo erren;

oraindik ere lengoak gera

askok ezetz uste arren.

Miñberatzea gerta liteke

zenbait egiak esanez,

bañan ez dute kejakizunik

Aitorren semeen lanez;

gure dierri edo patria

beartu izandu danez,

naiz serbitzeko orain bezela

premesia'rik izan ez,

Euskalerriak lagundu dio

bere odola emanez.

Noiznai arkitu izandu danez

Españia bearrean,

naiz emen bertan edo urruti,

munduaren bazterrean,

leku beroan edo otzean,

itsasoan, legorrean,

beti azaldu zaio laguntza

kantauritarren lurrean,

ta euskaldunak ikusi dira

beste guztien aurrean.

Tubal'en kastak ezin kontaala

oroimen badadukazki,

mundu guztiak aitortutzen du,

ez da esatea aski:

Okendo, Lezo ta Idiakez,

Txurruka eta Legazpi,

ta beste askok duten omenik

etzuten izango noski,

beren ekintza mirarietan

akindu baziran gaizki.

Oraiñ, azkenik, Españiak txit

berea duen Habana,

erregiñ batek Kolon'en bidez

eskuperatu zubana,

da lotsik eta zentzurik gabe

gure kontra altxa dana.

Nonbait ez daki españitarrak,

bildutzean elkargana,

beti arrazoiz guazela ta

bentzut-eziñak gerana.

Kubako kastak, orain dirala

lareun urte zer ziñaten?

Pixtien gisa jazkairik gabe

biluzgorri zebiltzaten;

ta erakutsi ondorenean

jazten, izketan ta jaten,

ari zerate zeren amari

garratztasunak ematen!

Ikusiko da beiñ betirako

aspertzen ote zeraten.

Ondo dakigu oraingo ontan

etzeratela bakarrak,

zirikatutzen zaituztelako

atzetikan yankeetarrak,

egazti arraparien gisa

luzaturik atzaparrak;

bañan leoia ez du izutzen

basakatuen kalparrak,

eguzkitara guk aterako

ditugu zuen zatarrak.

Zenbat guraso zuekgatikan

gaur negarra dariola

arkitutzen da, ikusirikan

semea falta zaiola!

Zenbat emazte eta andregai

eziñ alaituz iñola!

Ta ala ere ezagutzen da

ez dizutela ajola;

errespetatzen ez dezutenak

inozenteen odola!

Agur, gudari españitarrak,

batez ere euskaldunak;

zuei begira gaude guraso,

senide eta lagunak,

gerok urruti egonagatik

biotza or daukagunak,

beti kontatzen gure ondotik

falta zeraten egunak,

bizi geraden arte beñere

aztuko etzaizkigunak.

Ikusirikan ama negarrez,

semeai laguntza eske,

geren odola eskeñi gabe

gu nola egon gintezke?

Ez, ori eziñ gerta liteke,

beldur gabe bageundezke;

beragatikan, anai leialak,

beti saiatu zaitezte,

progatu dediñ bageradela

izena degun ainbeste.

Seme maiteak, joan zeratenak

gerrara Kuba aldera,

proga zazute gure sorterri

au dala lengoa bera;

eta omen au zabaldurikan

laster mundu zabalera,

otoitz ta malkoz apaindurikan

illtzen diranen galera,

aurki atozte zai daukazuten

amatxoren magalera,

goititurikan milla lekutan

bentzutu duben bandera.

Beraz, manbisak —ja, ja, ja!— guri

artu nai digute goia?

Oiek oiñpean sartu nai dute

Españiako leoia?

Mundu guztia begira dago,

eta oraiñ da sasoia

erakusteko aukeratutzen

degula betiko oia,

botatzen utzi baño lenago

geren aurpegira loia,

zergatik gure alde dauzkagun

indarra ta arrazoia.