IV. IKASIKIZUNA

zeinetan erakusten dan:

1. Zer dan gaiski esaliari entzutia.

2. Gaiski esatiaren entzunlarijak zer egin biar daben.

        Gauza ezaina ta kaltegarrija bada, neure entzula onak, inor gaiti deungaro esatia, leengo dotrinan entzun zenduban legez, ez da asko obia inoren berbeta desondragarrija bere guraz entzutia. Pena bategaz kastigetan ditu legiak pekatu egiten dabeenak. Lapurretia gaiti esan oi da, estalzailerik ez balego, lapurrik izango ez litzatekiala. Bada, errazoe geijagogaz esaten da, gaiski entzularik ez balego, gaiskiesalarik izango ez litzatekiala. Txito alkarri dautsee, kristinaubak, inor gaiti deungaro esatiak ta inoren deungaro esana entzutiak. Baina askotan jazoten dan legez norberak nai ez dabela gaiski esaliari entzutia, erakutsi biar jako kristinaubari zeinbat modutara jazo leitekian gaiski-esaliari entzunagaz pekatu egitia; ta alako orduban zer egin biar daben. Esango deutsut bada, neure entzula onak, dotrina onetan: 1. Nos dan pekatu gaiski esaliari entzutia. 2. Zer egin biar daben gaiski-esatia entzuten dabenak. Prestau zaitez entzuteko gogo onagaz. Bada, guztioi balijo deutskun erakutsija da au.

I.

        Iru modutara jazo leiteke, inoren gaiski esana norberak entzutia. Lelengo: Norberak inor laguna edo proximua gaiti gaiski esaten iminita. Bakizu persona bat beste bategaz asarre dana. Ta zeuk persona a aitatu ezkero, a gaiti deungaro esango dabena. Au dakizula aitatuten deutsazu bere arerijua, a gaiti deungaro esan dagijan ta entzuten deutsazu laguna gaiti gaiski esaten. Bada, ak edu pekatu edo geijago zuk egiten dozu, zeuk proximua gaiti deungarorik esan ez arren. Deungaro esaten imini dozulako ta deungaro esana entzun deutsazulako. Bigarrenian: Zeuk destajuban edo sospetxan dakizun inoren palta bat obeto jakiteko edo barriro entzuteko, zerbait bazenki legez edo andijgua balitz legez, berba uts batzubekin aitatuta bestia inoren paltak esaten iminten dozunian. Orduban, zeu zariala medijo da aren murmurazinoia edo gaiski esatia. Zeuk eraso ta zeuk entzun inoren paltak. Bada, zeuk egin dozu pekatu, esan ditubanak legez. Badira errijetan ta auzuetan alako gizon ta emakume bijotz galdukuak, inoren bizitzak jaki ten ta banatuten, ezer ez juakuela, dabilzanak. Irugarrenian: Norberak gaiski esaten inor [i]mini ez arren, bestiaren murmurazinoia edo gaiski esana gogoz entzuten dabenian. Bada, zeuk emon ez arren biderik gaiski esateko, bestiak gaiski esaten diardubanian pozik eta gustoz entzuten badituzu inoren paltak, bat egiten dozu zeure buruba gaiski esaliagaz. Ta bijok pekatu egiten dozu. Ak esaten dabelako. Ta zuk entzuten dozulako. Ak dauka demoninua miinian, dino san Bernardok ta zuk daukazu belaarrijan. Onako gaiski esatiak ta entzutiak erasoten ditu geijenian, kristinaubak: Batzubetan, jakin guriak. Beste batzubetan, enbidijak. Inoren ona entzun ezinak ta ikusi ezinak. Norberak paltak daukazanak, inoren paltak entzun gura, esan gura ta zabaldu gura. Norbera baino aurrerago inor bada zetan edo atan, ari paltak topau gura, arenak entzun gura ta esan gura, bestia andijagotzat edo geijagotzat inok euki ez dagijan. Emen dator arako enbidijati urten eban esaneria: Nor da zure arerijua? Nor da zure gaiski esalia? Zure opizijokua.

        Ara emen, neure kristinaubak, milla gaiski esate ta gaiski entzuteren sustraija. Andikijak andikijaren kontra, nekezarijak nekezarijaren kontra, letraubak letraubaren kontra, eskribaubak eskribaubaren kontra, gerraginak gerraginaren kontra, tratalarijak tratalarijaren kontra, mediku, barberu, botikarijo, zapatagin, jostun, errotari... geijenak bakotxak bere opizijo edo kondezinoekuaren kontra gogoz gaiski esaten dabee ta ain gustoz entzuten dabee. Enbidijaren prutu mingotxa, berenotuba ta ugarija da au, neure entzula onak. Ojala gitxiago balitz! Beste batzubetan gaiski esatiari ta entzutiari su emoten deutsa gorrotuak. Gaiski egin deutskuna gaiti errazto gaiski esaten da. Ta pozagorik entzuten da aren kontrako gaiski esatia. Ezdabaida bat auzuak edo errikuak izatia da asko areen leenagoko ta geroko palta guztiak esateko ta bestiak bere esan dagijezan nai izateko. Oneen miinak eta belarrijak beti dagoz prest, arerijuen paltak esateko ta entzuteko. Au gorrotuak eragiten dabena da. Proximuarentzat bijotz txarra daukan senaile agirija da. Ta menturaz bere buruba garbituteko esango dau alakuak konpesinoian, ez deutsala gatxik opa.

        Gatxik opa ez badeutsazu, zelan a gaiti gaiski esaten dozu? Zelan aren paltak ta gatxak gustoz entzuten dituzu? Ta zeinbat geijagori entzuten deutsazu[ n] gaiski esaten edo murmuretan zeure gogoko ez dan personia gaiti, ez dozu pozagorik entzuten? Ez deutsezu zeuk bere lagunduten? Bada, inoren paltak ta pama txarra entzunda gogua alegeretuten jatzunian, zelan esaten dozu ez deutsazula gatxik gura? Entzungo zendukez alan gogoz ta gustoz zeure aitaren paltak? Naiko zenduke zeure ama gaiti alan inok berba egitia zeure aurrian? Naiko zenduke zeure senidiaren edo adiskidiaren ondria alan inok aotan erabiltia, zeuk entzuten dozula? Ezetz esango dozu. Zegaiti, bada? Zeure aita ta ama, senidiak ta adiskidiak maite dituzulako. Bada, zeure arerijua bere maite izan biar dozu. Zeure gogoko ez dana bere maite izan biar dozu. Zeuri gatx egin deutsuna bere ta zeu gaiti deungaro esan dabena bere maite izan biar dozu, salbauko bazara. Ta areen kontrako gaiski esanak edo murmurazinoiak bere zeure guraz entzun biar ez dituzu. Ta entzuten badituzu gustoz inoren paltak, sinistu daikezu duda bagarik etsaijak engainauta, itsututa zaukazala, ari gatxik gura ez deutsazula esaten dozunian.

        Laugarrenian: Jazo leiteke ta askotan jazoten da, norberak gura ez dabela, inoren gatxak ta paltak entzutia. Ezin beti egon geintekez bakarrian. Ezda belarrijak tapauta bere. Ta sarri egon leitekez murmuradoriak edo gaiski esalak geu gagozan lekuban. Zer egin biar dau, bada, orduban kristinaubak, gaiski esaliagaz bat ez egiteko? Ara zer egin biar daben.

II.

        Al izan ezkero, eragotzi biar dogu karidadez lagunari jatorkan kaltia. Ukatu ezin ginai, gaiski esanagaz proximuari ondran ta paman kalte egiten jakona. Ta ez edozein modutan kalte, ezbada kalte andija ta minberia. Bada, ondria, ondasunak eurak baino geijago estimetan dana, galduten da gaiski esanagaz. Au gaiti esanda puntuban, inor murmuretan iminten dabenak; inori lagunaren gatxak eta paltak erasoten deutsazanak; ta inoren paltak pozik ta alegere entzuten ditubanak, nai jakin guraz, nai enbidijaz ta nai gorrotoz, galduten dabela lagunaren pamia ta egiten dabela pekatu, gaiski esaliak berak legez. Ta norberak inor gaiski esaten imini ez dabenian? Gaiski esateko biderik emon ez deutsanian? Ta inoren paltaak entzun baino ez entzun naijago leukianian? Ta bera daguan lekuban ta egon biar dabenian, bestiak inor gaiti deungaro esaten dabeenian? Zer egin biar dau gaiski esana entzunagaz pekaturik ez egiteko?

        Orduban kristinaubak karidadez egin biar dabena da, neure entzula onak: Lelengo, inundi al badai, eragotzi bere aurrian inor gaiti gaiski esatia. Alan egiten eban Dabid erregiak. Inor gaiti ixilik deungaro esaten ebana, persegiduten ebala, dino. Hunc persequebar. Alan egiten eban san Agustinek. Ez eukan inok eskubiderik san Agustinen aurrian inor gaiti deungaro esateko. Alan egiten eban Aita san Pranziskubak. Alan ene Ama santa Teresak. Alan beste millak. Lotsatu egin biar da gaiski esalia, bere paltia ta gaiski esaneko pekatuba berari arpegijan ezarrijagaz. Esaten jako san Bernardogaz alako gaiski esaliari: Zuk esaten dituzun proximuaren palta orreek guzurrak ala egijak dirian ez dakigu; baina zeu murmuradoria ta gaiski esalia zariana, zuzen dakusgu. Ta esaten badeutsu murmuradoriak, inoren palta areek nun esaten dituban bakijala; edo arren inori esan ez dagijozula, konpesinoian legez esaten deutsuzala... erantzun egijozu gaiski esaliari san Juan Krisostomogaz, ia zorua ala gaistua dan. Berak obeto ixilik euki biar leukian ta euki ezin daben inoren paltia, zeuk ixilik eukiko dozula pensetako. Onan portauko bagina, neure entzula onak, norbait geure aurrian inoren paltak esaten asten danian, laster amatauko genduke murmurazinoiaren suba. Baina ez zara azartuten alan argiro ta artez berba egiten murmuretan dabenari, edo persona andi bat dalako, edo zeu umia zarialako, edo gaiski esaliaren agindupian zagozalako, edo orduban geijago ta txartuago berba egingo leukialako, askotan jazo oi dan legez?

        Orduban bigarren erremedijua, Espiritu Santubak dinuana. Ta zer? Arantzazko esi bat egin belaarrijai. Ta miin gaistuari ez entzutera egin. Sepi aures tuas, et linguan nequam noli audire. Bestia asten danian inor gaiti deungaro esaten, zeu ixildu, mututu, oztu, tristetu ta bekokija illundu. Ez aren berbai jaube egin. Ez ari arpegira begiratu. Ez ari kasurik egin, bapere en tzuten ez bazendu baino geijago. Au edozeinek egin legi inor murmuretan asten danian noberaren aurrian. Nai lagun askoren artian izan, nai bakarrian izan; nai persona andija ta lotsa ona zor jakona izan gaiski inor gaiti esaten dabena; nai beste edozein murmuradore izan, edozeinek egin legijo gaiski esaliari arpegi illuna imini ta kasurik egin ez. Au da inoren paltak ez entzuteko belarrijai esija egitia. Geuk arpegija illundu edo tristetuta beste bagarik, ixilduko gendukez, kristinaubak, geure aurrian dagozan miin gaiski esalak. Egoiak eurijak ta lainuak kenduten dituban legez, dino Espiritu Santubak, arpegi tristiak kenduten ditubala gaiski esatiak.

        Oh, ze erremedijo erraza ta seguruba miin galdubak ta gaiski esalak ixilduteko! Murmuradoriak ez badauka aurrian nok belarrijak zabaldu, nok entzutia emon, nok barre egin edo nor jaube egin bere gaiski esanari, berekauten ixilduko da. Ta onezaz gainera, ikusten badau gaiski esaliak bere murmurazinoia entzunda gainekuak ixildu diriala, mututu diriala, tristetu diriala ta arpegijak illundu ditubeela, berekauten ezautuko dau areek inoren gatxik entzun gura ez dabeena. Nai ta ez lotsatuko da, danik lotsa galdukuena bere. Ta areen aurrian ez da ostera asiko inor gaiti deungaro esaten. Espiritu Santubaren esana da au. Baita, oi danez, geuk ikusten doguna ta errazto aituten doguna bere. Alan, neure kristinaubak, mesede asko egin ginaiz gaiski esaleen aurrian bekoki illuna ta arpegi tristia erakutsijagaz. Isildu ginai miin gaiski esalia. Ta ari egiten deutsagu mesede, pekatu egiten itxi ezagaz. Jaso ginai lagunaren ondria, murmuradoriari gaiski esatia eragotzijagaz. Ta lagunari egiten deutsagu mesede. Baita geure burubari bere. Bateti, karidadezko biarra egiten dogulako. Besteti, pekatuban jausten ez garialako, inoren paltak geure naiz entzunagaz. Ta azkenian, geure ondra ona zaintubagaz.

        Bada, ez dozu pensau biar, kristinaubak, zeuben aurrian inor gaiti deungaro esaten daben murmuradoriak, zeuben kleitubari erruki geijago izango deutsala. Geijenian zubei esango deutsuz inoren paltak geituta; ta zubenak esango deutsaz beste bati edo beste amarri. Ez, dirian legez, ezbada geituta, ezainduta, berak deritxon legez, gogo obiagaz entzun dagijuezan bestiak zuben paltak. Miin gaiski esaliak beti daukaz palta barrijak zer kontau, nok entzun topau ezkero. Berbeta bakotxian isten dau karga zati bat inoren kleitubaren kontra; ta jasoten dau beste zati bat, urrengo lekuban kontetako. Alan dabil gaiski esalia, beti bere aoti atsa darijola edo berenua darijola suga bibora baten miin zitalagaz, lagunen ondra ta kleitubari epaijak egiten. Ze erremedijo, bada, alako miin gaistua ganik norberaren ondria zaintuteko? Ez besterik, ezbada gaiski esaliaren aurrian astundu, ixildu ta tristetu. Ez dagijala euki zeure ondriari nundi oratu, zuri berba bat entzunda. Belarrijak zabaldu ta entzunda berba egiten badeutsazu gaiski esaliari, berbarik esaten deutsazun beste zer esan emongo deutsazu, zeure ondriaren kontra beste bati kontetako. Au onan jazoten dana guztiok dakigu. Ez, bada, entzuterik emon. Ez ezer erantzun gaiski esaliari, lotsatutekua bada lotsatu dedin ta erremedijau dedin miin gaistuaren jaubia. Baina zeu isilik ta triste zagozan lekuban badiardubee murmuretan beste bik edo iruk edo geijagok, atertu bagarik, ta zure inoren gatxa entzuteko gogo txarrari, isiltasunari ta arpegiko astuntasunari kasurik egin bagarik, sarri lagun gaiski esaleen artian jazoko jatzun legez? Orduban bere oraindino erremedijua daukazu, lagunaren ondria jasoteko ta miin gaistuak isilduteko. Ta da:

        Irugarrenian: Alako orduban kristinaubak egin biar dabena da, tertzijua artuta, kontubak aterata, berbak pensauta, beste sail bat edo palta bageko berbeta bat norberak aitatu, bestelan edo berez balitz legez. Bestiak inor gaiti deungaro esaten dagozanian, aitatu noberak edo egubaldija, edo laboria, edo gaisuak, edo gerrak, edo beste inoren gatx bageko ta gaiski esaleen goguari dei egiteko esangarri bat. Ta agaz aaztu eragin murmurazinoia. Onetariko modubagaz ta juizijuagaz askok gaiski esalak isildu ditubee. Aldatu berbetia beste sail batera, inori zergaiti dan igarri eragin bagarik. Karidadia txito artetsuba da. Proximuaren ondria benetan maite dogunian, gauza asko asmauko ditugu a jasoteko, bata ez bada bestia. Tomas Moro, juizijo ta karidade andiko Inglaterrako kanziller nausijak geijagoko bagarik bere aurreko murmurazinoiak kendu oi zituban. Inor gaiski esaten asten zanian, asmetan eban beste esankizun bat berbetia aldatuteko ta gaiski esatia ixilduteko.

        Alderatu bada, kristinaubak, inoren gaiski esatiak zeuben aurrian jazoten dirianian. Ez zaitez bat egin gaiski esaliagaz, dino Espiritu Santubak. Bada, usterik gitxien danian izango da euren azkena. Bertati jagiko da gaiski esaliaren gainera kastiguba. Cum Detractoribus non commiscearis, quoniam repente consurget perditio eorum. Bildur izan beti, inoren kleitubari ikutu egiten. Zeubena inok gordetia ta zaintutia gura dozun legez, gorde zeubek inoren ondria. Ze laster penetan zarian, inok zeuben kontra zerbait esaten dabenian!. Bada, bestiak ez dabee gitxiago estimetan euren ondria.

        Ez, bada, inor imini, neure entzula onak, laguna gaiti deungaro esaten. Ez entzun inos gogoz ta arpegi alegeriagaz lagunaren paltarik. Ta zeuben aurrian inor azartuten danian murmuretan, esan bildur bagarik ze gaiski egiten daben. Ta alan esaten azartuten ez bazara, illundu arpegija, itxi belaarrijak ta ez jaube egin aren esan txarrai. Edo aldatu berba geija beste gauza batera. Onan jasoko dozu proximuaren kleituba. Osatuko dozu gaiski esalia. Gitxituko dituzu pekatu asko. Ta gordeko dozu karidade santuba, zeinegaz jaditxiko dozun zeruko betiko ditxia. Aitiaren, Semiaren ta Espiritu Santubaren izenian. Amen.