AMABIGARREN KAPITULUA

Gipuzkoan ezagutzen diran egazti, eta pistia guztien errazoia, Euskarazko izen beren berenkiakin.

        Probinzia onetan azitzen diran egazti eskurakoiak dira Ollarra, Olloa, Kapoia edo Gankoia, Ollaiskoa, Ollandea, Txitoak, Usoa, Usakumeak, Ataa, Antzarra, eta Indiollarra bere Olloakin. Beretako mueta guztitik arkitzen da ugari Gipuzkoan. Mugape onetako tokirik garestienean ere erosten da ollorik oberenetakoa lau errealetik bostera bitartean; ollanda ollaisko parea ere bai, olloaren balio berperean, edo merkeago askotan; Usoa ta usakumeak, are gitxiagoan; kapoi pare bikañenetakoa izaten da amabi erreali dagokala; ataa, antzar, eta indiolloak, garestiago ez batere. Erbesteetatik Probinzia onetara etorri izan diran gizon andizki goienengoak esan izan dute toki askotan, ezen, iñon ere ez dutela jan izan egazti guriagorik, ezadetsuagorik, eta gozoagorik, nola Gipuzkoako mai andi txukunetan. Probinzia onetako kapoiak beragaitik izaten dute, bada, aiñ jaso andia Madrilko Erriburu andira eta beste leku askotara, berak balio duten alako bi ta geiago eraman-saria pagatzen dala.

        Eliz-egazti, eta pistia mueta askotakoak dira ugari Gipuzkoan. Itsasoak arontz onontz igaroaz udaberri ta uda azkenetan ibilli oi diran aetakoak ere, egon-aldi luzeak egiten dituzte Probinzia onetako baso ta mendietan, beren toki jakiñ artuak dauzkatelako, negutarrak bazkatzeko, eta udakoak umeak ateratzeko. Beragaitik ezagutzen dira emen beren izen egoki Euskarazkoakin; zeintzuk ezarriko ditudan Abezekiro, bakotxari ifinten diodala alboan erdarazkoa, ikusi dezaten garbiro uste ez duten askok, Euskarak badituela txori ta pistiaentzako ere izen beren berenkiak, beste gauza guztientzako bezalaixen. Banaka batzuk izango dira erderaz izenik ezagutzen ez diotedanak.

        Adiakaria, Antillo.

        Alkoia.

        Antxulauta, Sison.

        Antzarra, Ganso.

        Anzandabuia.

        Anzarzeta, Zarceta, Zarzeto. Izen oek dira Euskararenak.

        Arbitxoria, Harpya. Euskara

        Ariztxoria, Bahari.

        Arranbeltza.

        Arrano, Campisa, Aguilucho bastardo.

        Arranoa, Aguila.

        Arrano-gaintza, Aguila real.

        Arrano-nabarra, Planga.

        Arrano-urdina, Gerifalte.

        Astorroa, Onocrotalo.

        Ataa, Ahalea, Pato, Anade.

        Atabeltza, Fusca, especie de Anade.

        Atalarra, Alcaraban.

        Atameankaria, Meauca. E

        Aturria, Falaris.

        Aunzendoslea, Chota cabras.

        Aztorea, Azorea, Azor. E

        Azurtxearia, Quebranta huesos.

        Baratza-txoria, Hortelano.

        Basa-txoria, Ave silvestre.

        Basollarra, Abucasta.

        Belaiska, Chova, Bidarisco. E

        Belatxaua, Graja.

        Belatxia, Grajo.

        Belatxingea.

        Belaza Azorearen antzekoa.

        Belea, Belaa, Erroia, Cuervo.

        Bele-alortia, Merendero.

        Beltxarga, Cisne.

        Berdausa.

        Berdoria, Oropendola.

        Bilta, Gansaron.

        Birigarroa.

        Bordoia.

        Bulargorria.

        Burubeltxa.

        Bururdiña, Pelicano.

        Buzoka, Saika, Buitre.

        Buztangorria.

        Buztanikara, Chiribia. E

        Buzturkulloa, Rabihordado.

        Egabeltxa.

        Egabera, Avefria.

        Egagorria, Cardenal.

        Eganagisa, Luztarra, Abutarda.

        Egatxuria.

        Egazoria, Volanton.

        Egazterrena, Pavon, Pavo Real.

        Egazti-ankaluzea, Flamenco.

        Egaztiarraparia, Oximaco, Alfaneque.

        Egaztierikaitza, Zahareno, Bravo.

        Elaia, Enada, Ainhara, Golondrina.

        Emaloroa, Cataluica.

        Eperdikara.

        Eperkumea, Perdigon.

        Eperra, Perdiz.

        Eperta, Txarta, Benarriza. E

        Errekatxori.

        Erretxiñoleta, Ruiseñor.

        Erruntaria, Curruca. E

        Eskilasoa, Eskinsua, Arrendajo.

        Etxatxoria, Pipo.

        Eulastia, Doral.

        Eulijalea, Muscicapa, Cazamoscas.

        Gabiraia.

        Gaioa, Patin.

        Galdollara, Gallocresta.

        Galeperra, Pospolina, Codorniz.

        Gartza, Garza. E

        Gaugatxoria, Gauga. E

        Gautxori arraparia, Ave nocturna.

        Gautxoria, Ptingue.

        Gautxoriaina, Alucon, Mochuelo.

        Gautxorioria, Galgulo.

        Gautxorisorgiña, Estrige.

        Giltxoria, Gulloria. E

        Gita.

        Giyoia.

        Gorrioltxa, Oriol. E

        Gotzurria, Morfex.

        Guarza.

        Indiollarra, Pavo.

        Indiolloa, Pava.

        Intxusatxoria.

        Iskinusoa.

        Istingorra, Chorlita. E

        Itsasarranoa, Halieto.

        Itsasbelea, Mergo, Cuervo marino.

        Iturritxoria.

        Iyatzekia, Rabo de junco.

        Iyuntxuria, Zarapito.

        Kaiabeltxa, Laro.

        Kaioa, Gaviota. E

        Kaiomorea, Guincho. E

        Kardintxa, Karnaba, Jilguero.

        Kardintxarrea, Pardillo.

        Kaskamorra.

        Katatxoria, Aotzilaria, Pico, Pito.

        Ketzalea, Quetzale. E

        Koarzaria, Ugoraria, Gorcero.

        Kukua, Cuclillo.

        Kukurusta, Abubilla. E

        Lapurtxoria.

        Larrapatzalea, Seleucide.

        Lepitxulia, Torcicuello.

        Lertzuna, Kurrulloa, Grulla.

        Loro buztanluzea, Loromotela, Guacamayo.

        Loroa, Kotorra, Papagayo.

        Martineta, Ispida. E

        Masustatxoria.

        Matstxoria.

        Mendi ollarra, Coyujada.

        Mikea, Mika, Urraka, Hurraka. E

        Mirantza, Harpa.

        Mirotza, Halcon, Guvillan. E

        Mirua, Millano.

        Mirumotza, Cernicalo.

        Miruska, Esmerejon.

        Mokitaia, Ibis, Fahinelo.

        Mozolloa, Buho.

        Nanderra, Faisan.

        Negutxoria.

        Nutxitxoria, Oenathe.

        Okilla.

        Ollagorra, Becada. E

        Ollanda, Polla.

        Ollapaboa, Gallipavo.

        Ollarra, Gallo.

        Ollaskoa, Pollo.

        Ollaskotzarra, Pollastro.

        Ollatea, Gallareta.

        Olloa, Gallina.

        Ondartxoria, Heleyon.

        Ontza, Lechuza.

        Orantxoria, Lugano.

        Otatxoria.

        Ozpiztia, Oxymel.

        Pagusoa, Zorita, Zurita. E

        Paguso-egarioa, Picacureba.

        Pikoiska, Papafigo.

        Pikutxoria.

        Pipi, Pipi. E

        Poistarika, Matacilla, Aguzanieve.

        Saguxarra, Gauendea, Murcielago.

        Saiea, Avestruz.

        Sakerea, Sakerrea, Sacre. E

        Sapelatsa.

        Sasitxoria.

        Sasizozoa, Merla.

        Sorbeltxa, Vencejo.

        Sorgintxoria, Bauza, ave nocturna.

        Sugeistarkumea, Cegoñino.

        Sugorria, Kataraña.

        Sukudaria, Ophimacho.

        Sunzuna.

        Tomintxoa, Tominejo.

        Tondartxa.

        Torina.

        Txantxagorria, Mozcareta.

        Txepetxa, Abadejo.

        Txikirrisa, Herreruelo, Cerrojillo.

        Txioa.

        Txirita.

        Txirmisela.

        Txitaldia, Pollazon.

        Txitoa, Ollaskoa, Ollandea, Pollico.

        Txitutxa.

        Txoaberdea, Chamuriz.

        Txoarrea, Kurroka, Ormatxoria, Parratxoria, Gorrion. E

        Txoka.

        Txorabilla, Paro.

        Txoria, Pajaro.

        Txoriandra-andia.

        Txoriandra-bitartea.

        Txoriandra-tontorduna, Cugujada.

        Txoriandra-txikia.

        Txoriandrea, Calandria.

        Txorierlejalea, Avejeruco.

        Txori-itsua, Avechuco.

        Txorikanaria, Canario.

        Txorioiñbagea, Manucodiata.

        Txortxa, Chocha. E

        Txortxinta, Pinzon.

        Txulunta, Francolin.

        Ugarrantza, Trullo.

        Ugolloa, Gallina de rio, Gallineta.

        Ugolloa, Zaramagrillon.

        Ugollo-andia, Gallineta grande.

        Ugollo-bitartea, Gallineta mediana.

        Ugollo-lepandiduna.

        Ugollo-txikia, Gallineta pequeña.

        Untxitxoria, Oenathe.

        Urdiluma, Guardario.

        Uritxoria, Pluvial.

        Urraka.

        Urtxoria.

        Urzozoa.

        Usajarraia, Palumbario.

        Usakarlea, Cimill cimillo.

        Usamandoa, Paloma torcaz.

        Usatortola, Tortola.

        Usoa, Paloma.

        Utegaztia, Igeregaztia, Avecuchar.

        Utxorigorria, Calamon.

        Zaida, Zaidar. E

        Zaletorkia, Recreida.

        Zata.

        Zerzetea, Cerceta. E

        Zoritzarra, Pajarrazo.

        Zozabarra, Estornino.

        Zozarrea, Picafigo, Fiadula.

        Zozoa, Tordo.

        Zozoarrea, Zorzal. E

        Zunbakaia, Zumaya, Zumbaya. E

        Zunbakoia, Engaña pastoril.

        Emen izandatu ditudan Eiz-egazti, eta Pistietakoak, urtearen buruan asko erorten dira Gipuzkoako mugapean, bertako jaiotar ernaiak eizerako griña andia zañetik dutelako. Probinzia onetako giza-semeak mendi ta pistia tartean bizi diralako, geienak edo guztiak dituztela ere esan diteke, beren su-arma onak eizerako, eta beste gertakari asko, ustez ustekabe iñoiz izaten dituztenetarako. Eta oek.

                Eizagana ifinten badute begia,

                Zuzen aski artuko diote neurria;

                Dala Arranoa ta naiz txantxangorria,

                Lurrera izango da plostetz eroria.