www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Gipuzkoako probintziaren kondaira
Juan Ignazio Iztueta
1847

      [liburua osorik RTF formatuan]
      [inprimitzeko bertsioa PDFn]
      [Literaturaren Zubitegia]

 

Bertsio elektroniko honen egilea: Josu Landa Ijurko.

Iturria: Gipuzkoako kondaira, Juan Ignazio Iztueta (faksimilea). La Gran Enciclopedia Vasca, 1969

 

aurrekoa hurrengoa

LAUGARREN KAPITULUA

 

Zeñetan jarriko dedan, Gipuzkoan beren izen Euskarazkoakin ezagutzen diraden berarren argibidea.

 

        Ikusten degun gauza da argiroki, nola Probinzia onetako mugapean jaiorik, bertan azi eta batutzen dituzten berarren izenik ere, Euskaraz esan nai ezdutela gizonik jakintsuenak, edo beinzat ezdakitela. Bein baino geiagotan egon izandu naiz sendagin eta osagille Euskaldunetara begira, nola eri dagoenaren aurrean ari oi diran beren erdara mordolloan sisi-basa ezin adierazorik, zer berar muetarekin ura egosi, edo zauria lotu bear zaion. Eta gaitz erdi litzake berak ez jakitea, edo ezin asmatuz egotea, baldin ausardi andian esango ez balute, ez debala izenik Euskarak berar oentzako. Jakin bezate, bada, gure anaia prestu oek, eta osterontzeko guztiak ere, ezen, badituela Euskara zintzo ernaiak; berarrentzako izen egoki bere berekiak; zeintzubetako banaka batzuk ifiniko ditudan abezekiro, bakotxari dagokion erdarazkoa alboan eskuiko aldetik debala. Izen oetan badira zenbait, Erdarazkoak diralako ustean dabiltzanak, Euskararen odol garbitik jaioak, eta oei jarriko diotet E bat, zeñak esan naiko deban, Euskararena dala.

        Aiena, Rodrigon.

        Aienmetua, Codadura de vid.

        Aindurria, Almaro.

        Aingeruberarra, Angelica.

        Akara, Nardo.

        Albaka, Albahaca. E

        Alegeria berarra, Ajonjolio.

        Alegustrea, Aleguste. E

        Alkaparra, Alcaparra. E

        Alkarabea. Alcarabea. E. Izen oni dagokion esakera bat badegu Euskaldunak, zeña dan Jaungoikoari nai dakiola oregano izatea, eta ez, Alkarabea.

        Allorbea, Alholba. E

        Alpistea, Triguera.

        Amamo berarra, Amomo. E

        Ameloa, Amelo. E

        Angurria, Balaria. Badea, Melon insipido.

        Anisa, Anis. E

        Arbia, Nabo. Astarloak esaten du ezik, Euskarazko itza dala Naboa.

        Arbitxikia, Ruiponce.

        Argi-berarra, Lucernula.

        Arioa, Saradona, Laurcola.

        Arminka, Bermellon.

        Arraiana, Arrayana. E

        Arrautsi-berarra, Salsafras, Salsifras.

        Arrinloa, Coca.

        Arteria, Enea.

        Asensioa, Axenjo. E

        Askia, Grama.

        Astabostusa, Alhargama, Ruda silvestre.

        Astaillarra, Ahaca, Aphaca.

        Astakañabera, Cañabeja.

        Astalbaka, Albahaca silvestre. E

        Astamatsa, Nuera, vid silvestre.

        Astamenda, Mastrazon, hierba buena silvestre.

        Astatipula, Basakipula, Cebolla silvestre.

        Astatxitxiroa, Astragalo, garbanzo silvestre.

        Astaza, Lampsana.

        Astazafraia, Basazafraia, Azafran silvestre. E

        Astoregana, Tragorigano, Oregano.

        Astorkia, Onobryche.

        Asturaza, Cerraja, o lechuga silvestre.

        Atauskia, Sideritis, sideritide.

        Atxarioa, Camedros.

        Atzberarra, Escabiosa.

        Autsaria, Calafraga.

        Aza, Col, berza.

        Azafraia, Azafran. E

        Azakoba, Repollo.

        Azaloretsua, Coliflor.

        Azamiña, Zabila, Zabida.

        Azarimatsa, Uba de raposo.

        Azitraia, Axedrea.

        Azuntza, Epidemio.

        Azuzena, Auzuzena, Azucena. E

 

        Baberruma, Maillara, Allubia, Judia.

        Bakaismiña, Escordio.

        Bakara, Bachara. E

        Balsamiña, Balsamina. E

        Balsamua, Balsamo. E

        Barakatza, Baratzuria, Ajo.

        Baratzuri berarra, Barakaitz berarra, Aliaria.

        Basafraia, Alazor.

        Basara, Nardo silvestre.

        Bitxaleka, Xaramago.

        Bitxileta, Bonina.

        Bitxilora, Manzanilla, camamilla.

        Bilorria, Bellosilla.

        Biola, Bioltxoa, Violeta. E

        Biriberarra, Pulmonaria.

        Basarraiana, Brusco.

        Basastoa, Onagro, asno silvestre.

        Batanitza, Estaki.

        Berdalatza, Allico correhuela.

        Berdana, Verbena. E

        Berenjena, Berengena. E

        Berigarkia, Seseli.

        Bermidorra, Tapsía.

        Berroa, zarra, Berro. E

        Betarokia, Mielga.

        Betibizia, Siempreviva.

        Basakardebera, Ajongera, Aljongera silvestre.

        Basamatsa, Vid salvage.

        Basaoloa, Bromo.

        Basaperegilezka, Orcoselino, Ajoiomontano.

        Basarbia, Bumo.

        Bizuaga, Bizuaga. E

        Bolligoia, Espargama.

        Bortusaia, Ruda.

        Bostonaza, Mustarda, Zeapea, zerba, Mostaza. E

        Batata, Batata. E

        Bostorria, Cinco en rama.

        Bedaspilla, Berdura gallofa.

        Beeriñak, Berezerinak, Otariak, Larrarteak, Breñas. E

        Beibegiberarra, Bustalmo.

        Beiraberarra, Sosa.

        Berarbedeikatua, Valeriana.

        Berarlatza, Allico correhuela.

        Berarmiña, Artemisia. E

        Beltxoria, Anchusa.

        Berarakia, Oruga.

        Buminka, Mastuerzo.

        Burdilinda, Filipendula.

        Buruiskea, txillarra, Cabezuela.

        Karbia, Carvi. E

        Kardabera, Cardo. E

        Kardaberatxa, Cardencha. E

        Kardaberaiska, Cardillo.

        Kapelaberarra, Sombrerera.

        Katuberarra, Gatera.

        Zekalka, zikirioa, zekela, zekelea, Ceteno.

        Zedoaria, Zedoaria. E

        Zerba, Acelga. E

        Zerpola, Serpol. E

        Zeta, Lino muy delgado.

        Txabarkoia, Panplilla.

        Txaboiberarra, Jabonera.

        Txarrangilla, Barrila. E

        Txarrangilla garaiska, Culantrillo.

        Txauruztia, Txauruztea, Alxanxengi.

        Elturberarra, Panychia.

        Txebilotserrea, Camelca.

        Txitxareberarra, Abrotano, Lombriguera.

        Txipraia, Clavel.

        Txillarkia, Alcarceña. E

        Txillarra, Yervo.

        Txiribia, Chirivia. E

        Txirritxura, Falanjio, Falangitu.

        Txortaloa, Polco.

        Txutesikia, Salgada.

        Txuzendia, Mirabel.

        Ziaberarra, Galio.

        Zialora, Acanthio.

        Zigiboilla, Malvabisco.

        Zigiña, Malva.

        Ziorlatxa, Romaza.

        Ziorria, Mausa, escandice.

        Zitorrigorria, Martagon.

        Ziza, zuza, susa, Seta, Setas.

        Kukusberarra, Ardiberarra, Zaragatona.

        Kukutseria, Calacanto.

        Kuiandiariña, Chilacayote, especie de Calabaza.

        Kuia, Korkobita, Curcubita, Calabaza.

        Edaskia, Ranunculo.

        Egililia, Egilitxa, Calamenta.

        Elturberarra, Panychia.

        Emasalberarra, Matricaria.

        Enadaberarra, Celidonia.

        Eraberarra, Beleño.

        Erbezgorra, Ehtiopide.

        Erbioña, Pie de liebre.

        Ereñoskia, Camedaphuc.

        Ereñotza, Mostajo.

        Eriotzorria, Adelfa.

        Eritsitona, Telesio.

        Erluzea, Crocodilio.

        Erraboilla, Cebolla en las plantas.

        Errarnoa, Onagra. E

        Errozerba, Betarraga. E

        Errolatxa, Remolacha. E

        Erromeroa, Romero. E

        Errosta, Genciana.

        Erruibarbo, Ruibardo. E

        Ersukaia, Farfara.

        Esparragoa, Esparrago. E

        Espikamiña, Cantuesso.

        Espilikua, Belatxeta, Espliego.

        Eskiluntza, Campanilla.

        Estelaria, Alchimilla.

        Ezamillua, Eneldo.

        Ezkaia, Tomillo.

        Ezmurtia, Paralio.

        Eznabedurria, Peplo.

        Garaiska berarra, Cidronella.

        Garia, Trigo.

        Garoa, Iñastorra, Helecho.

        Garoiska, Polipodio.

        Gireguzkia, Girasol.

        Goraza, Llanta, especie de berza.

        Gotxerreoa, Regaliz.

        Goroldioa, oroldioa, Moho, Muesgo.

        Girlanda, Amaranta.

        Guztorria, Biengranada.

        Hirrori, Minkatxa, Aleluya.

        Hirusta, Trebol.

        Itxabalkia, Melilota.

        Itxarra, Rubia.

        Idibegia, Albihan ojo de Buey.

        Idimia, Oreinmia, Bildotsmia, Txakurmia, Lengua de Buey, de Cierbo, de Cordero, de Perro.

        Eznaberarra, Lecetrezna.

        Gaituna, Pimpinela.

        Galanga, Galanga. E

        Galapa, Xalapa. E

        Galarta, Triguero.

        Galtxuria, Escanda, Escandia, Escaña. E

        Galkidea, Colleja.

        Garadaiska, Armuelle.

        Garagarra, Cebada.

        Garagar berarra, Herren, Alcaner. E

        Igaberatxa, Anagalide.

        Igeberarra, Nemifar.

        Ilara, Tito, legumbre.

        Illarlatza, Almorta.

        Illarra, Alverja, Arveza, Alverjana.

        Illasuna, Lelosina, Galiopsis.

        Ipurukia, Nebrina fruto.

        Iraberarra, Aconito venenoso.

        Irriberarra, Sardonia.

        Isatsa, Retama.

        Itsasubanarea, Alga.

        Iyamea, Bejuco.

        Iyurdintsua, Paja de meca.

        Izarberar ezea, Estrellamar.

        Izarberarra, Hierba estrella.

        Latxaskia, Orrotxeta, Eupatorio, Agrimonía.

        Latxortena, Aliso mata pequeña.

        Lapa, Cadillo.

        Lapatxikia, Amor del hortelano.

        Lapaza, Lapaberarra, Lampazo.

        Laraiña, Alheli.

        Larania, Toronjili.

        Larrarrosa, Mosqueta rosa.

        Larrosa, Arrosa, Rosa. E

        Lasturrina, Calamo aromático.

        Lekazia, Legumbre.

        Lekuziberarra, Marrubio.

        Likurusna, Hyperico.

        Lilipa, Narcisoflor.

        Linoa, Lino. E

        Liñorkia, Linaria. E

        Lindingorria, Tomate.

        Lirioa, Lirio. E

        Liringoria, Acoro.

        Loberarra, Ababol, Amapola.

        Loerazlea, Dormidera.

        Lolloa, zoragarria, Ballico.

        Lorastunkia, Floripondio.

        Loratartxa, Escomonea.

        Luisalea, Escaramujo y su fruto rojo.

        Lubeazuna, Centaurea.

        Lutxarbia, Rabano.

        Lupuberarra, Cescorpion.

        Luzokermiña, Cohombrillo, amargo silvestre.

        Luzokerra, Cohombro.

        Matxalatxa, chirle, Uba de vid silvestre, sin ninguna sustancia.

        Mardarrosa, Cameleuca.

        Martorria, Culantro.

        Mastxuria, Torrontes.

        Masusta, Zarzamora.

        Matsaiena, Vid.

        Matsikia, Trago mata pequeña.

        Matslarra, Uba espina o crespa.

        Mausa, Osilapikoa, Audura, Yezgo mayor.

        Meagarza, Magarza. E

        Meliria, Epehemero.

        Meloia, Melaka, Meloio, Melon. E

        Mendasamurra, Sandalo, especie de hierba buena.

        Menda, Basana, Hierbabuena.

        Mendaskia, Sisimbrio.

        Mendaroa, Ahonoraduz.

        Milatra, Hinojo.

        Mineta, Acedera.

        Minterra, Sabina.

        Murriona, Borraja.

        Murruntza, Cimbalaria.

        Naslokia, Anemona.

        Negakiña, Palomilla.

        Neiida, Nibeda. E

        Odarra, Correguela.

        Ollaberarra, Cenizo.

        Olleznea, Leche de gallina.

        Oloa, Abena.

        Olosoilkia, Egilope.

        Orburuiska, Argemone.

        Oregana, Moregana, Oregano. E

        Orikaiberarra, Gualda.

        Origorria, Mermejo.

        Ormaberarra, Doradilla.

        Ormerroa, Cazuz.

        Ormeska, Folio.

        Orriburua, Orburua, Alcachofa.

        Orriteskua, Altramuz.

        Ositxeka, Sanicula.

        Osiña, Osina, Asuna, Ortiga.

        Ostatxea, Chocho. E

        Ostaiska, Vellorita.

        Ostamiña, Glaucio.

        Ostaza, Gordolobo.

        Ostepa, Estepa, muy poblada de ojas. E

        Ostertxuria, Escarola, Chicoria, o Endibia. E

        Otalora, Othona. E

        Otea, Ota, Elarra, Argoma mata espinosa.

        Otseria, Anapelo.

        Otzerri berarra, Cicuta.

        Papiroa, Papyro. E

        Peonia, Peonia. E

        Perraizta, Perifollo.

        Perretxikua, Seta mayor. Ontoa, Ontiba, Guritoa, Gibelurdiña, Gibeloria.

        Perrejilla, Peregil. E

        Sugulberarra, Dragoneta.

        Perrejil ezea, Apio.

        Pillamina, Colochytida.

        Piñuska, Pinillo. E

        Piperra, Pimienta. E

        Pita, Pita. E

        Pitusgarria, Sen, Sena

        Pitzigorka, Saponaria.

        Porrostia, Gamon.

        Porrua, Puerro.

        Saguberarra, Alsine oreja de raton.

        Salbia, Salbia. E

        Sandia, Melon de agua.

        Sapalarra, Tribulo.

        Sarrimentua, Sarmentua, Tximentua, Sarmiento. E

        Sasilarra, Abrojo.

        Sendikusa, Euphasia.

        Sendopokia, Escorzonera.

        Sengibrea, Sengibre. E

        Sentinodia, Sanguinaria.

        Serpillo, Serpola. E

        Suagaritsua, Xuagarlo, arbusto espinoso. E

        Sugeria, Betonica.

        Tabakoberarra, Nicociana.

        Tanteznekia, Camesyse.

        Tartikua, Tartago.

        Tea, Txea, Cha, o Te. E

        Tellatuberarra, Uba de gato.

        Tipula, Kipula, Cebolla.

        Torbiskoa, Torvisco. E

        Trajioa, Tragio. E

        Tuisarra, Pata de leon.

        Tulipaia, Tulipan flor. E

        Ubitazia, Espondilio.

        Ugarioa, Camedrys de agua.

        Ugazkarria, Albohal silvestre.

        Umanzelorria, Esteb, Steba.

        Untza, Yedra, Hiedra.

        Urdinberarra, Glasto.

        Urdingorria, Hissopo.

        Urraza, Lechuga.

        Urriloa, Mandragora.

        Ursina, Molo-orrika, Acantho.

        Usaigaitzberarra, Zuzon.

        Usgozeilla, Vara de jesse.

        Uzainberarra, Alisma.

        Uztaberarra, Alcara.

        Uztapikua, Breba.

        Uztargiberarra, Iris.

        Yaroa, Barba de Aaon.

        Yuka, Yuca. E

        Zainberarra, Llantel.

        Zainoria, Cenoma, Pastinaca.

        Zaliba, Aloc, Acibar.

        Zalitzeikia, Zalitzunkia, Sauzgatillo, Agnocasto.

        Zalkea, Lolloa, Iraka, Zizana.

        Zerba, Betarga, Acelga. E

        Zarzaparrilla, Zarzaparrila. E

        Zarporria, Tormentilla.

        Zizallea, Xixalo, muy de gusto para obejas.

        Zizaña, Vallío.

        Zokoba, Zocoba. E

        Zolda, Ositxeka, Consolida, consuelda.

        Zoragarria, Lolloa, Joyo.

        Zornurrina, Almicele.

        Zorriberarra, Hierva piogera, Albarraz, Uba taminia.

        Zulla, Zulla. E

       

 

                Nor izango da orain esango debanik

                Euskarak ez debala berarren izenik?

                Naita ere sinistu ezin nezake nik,

                Jaioko ere dala alako gizonik.

 

aurrekoa hurrengoa