JAUN ERRETORAREN ZAPATA

        Orai duela aspaldi, lehenagoko mendeetan, han, Hartzamendi, Mundarrain eta Itsasuko Athekak hartzen zituela, lanho itsusi bat hedatu zen, egun batez, arratsalde erditan, zuri zuria lehenik, ilhun ilhuna gero, eta azkenean, dena hauts kolore.

        Mustro bat iduri, kurumilkatuz bazabilan, bortuetako pozoinak oro bildu nahi balitu bezala. Eta orai, pozoin hetaz leher egiteko heinean hantua, pisu pisua heldu zen zelaieri buruz. Eta Lapurdi guzian, ikharatu ziren jendeak, alimaleak eta kasik ere gauzak...

        Uztaileko lehen egunak ziren, eta, bazter guzietan, alhorrak, begiek ikus-ahala urrun, ogi urhezkoz estaliak, sega xorrotxen beha zaudela erranen zinuten. Sega heldu zitzaioten egun, bainan zer eta nolako sega!...

        Hedoi izigarria heldu zen beraz, haize zirimola batek hartu eta zeramala alderdi orotara. Urrunera, burrunba, orroa ilhun bat suma zitekeen, lazta bat emaiten baitzioten guzieri. Eta gero, ximixtak jali ziren, hauts ikaragarriaren erditik. Zer ihurzuriak! Santa Barbara, urrikal gakizkitzu!...

        Lasterra ezin aski zalu eginez, etxerat, bordaldetarat, heiarat bazoazin jendeak, alimaleak, ixilik jendeak, marrumaz alimaleak, oro harrituak. Xoriak, hek, aspaldi ixilduak ziren, arbola ziloetan, berro zokoetan kukutuak, ez-deustuak ere!

        Lanhoak heldu ziren, anhartean, bethi'ta izigarriago, ortzi-karrasken erdian. Arbolak lurreraino kurtu ziren, ile handi batzu bezala beren adarrak alde guzietara xixtuka luzatuz...

        Athe leihoak zapartakan abiatu ziren etxe guzietan, asko pareta zahar urratu, teilak airez-aire hegaldatu, eta... hedoia lehertu zen herriaren gainera.

        Itsasoa erranen zinuen orai etxe bakotxaren inguruan; harramantza itsusienak, orroa guziak han elgarretaratuak... Arratsalde erditan, gau ilhuna, dorphea, zinez izigarria, ximixta hori eta gorriak ilhunbearen argitzaile.

        Adarra lehertu baino lehen elizara lasterrez joanak, emazteki zonbait, arrosarioak eskuan, othoitzean ari ziren, ikharetan. Laguntza bat zitzaioten aldare aintzineko argiak berak iduri zuen hiltzera zoala, hura ere. Lur-ikhare batean bezala, daldara ilhun batekin, ikharatzen ziren eliza zahar zahar hartako paretak, eta, han, ezkila-dorrean, ezkilak intzireka abiatu ziren.

        Karrikan, bizkitartean, ezko-xirio benedikatuak, lerro lerro, phizten ari ziren, etxe guzietan. Ixil ixila, orok, erremu-saindu hosto bat eskuratua zuten, eta amak, erremu-saindu hartarik ahutara bat arthikia ere zuen su-phizkiaren erdira, karrask karrask erre zadien han, eta bere usain borthitzaz bethe zezan eta geriza etxe guzia.

        Jaun erretoraren etxean, athe-leihoak hetsi ziren, batez bertzeak oro.

        Leiho hartan, berina gibelean, bi xirio handiren erdian, supelizetan emana zen aphez karsua, kalerna itsusia bere arthaldearen ganik urrun igorri beharrez. Eta, bere bihotz guziarekin, othoitz eta othoitz ari zen, sukarretan, joanago eta kexuago:

                —Per signum + crucis, de inimicis +

                nostris libera nos, + Deus noster,

                in nomine Patris, + et Filii et

                Spiritus Sancti. Amen.

                Credo...

                Kyrie, eleison...

        Ihurzuri karraska batek ihardetsi zion, etxe guzia ikharetan eman baitzuen.

        Izerditan zen orai jaun erretora:

        —Circumdet te, nubes, Deus + Pater...

        Eta uria heldu zen, phesiaka, Noeren denboran bezala! Ilhunbearen ilhunbez, deus gehiago ez zen ageri.

        —Ipse vobis imperat, daemones...

        Eta, zinez eta egiazki, iduritu zitzaion aphez gaixoari, gela zoko batetik hirriz norbait aditu zuela... Izpiritu gaixtoa, segur!...

        Kurutzea eskuan, hasi zen orduan:

        —Ecce lignum sanctissimae Crucis, fugite, partes adversae.

        Oren erdi bat bazuen, izerditan hola ari zela. Eta huna, othoitz eder eta borthitzaren azken hitza erraitearekin, ikharagarriko karraska bat entzuten dela. Eta hainbertzenarekin, hedoi itsusia urratu zen, uria athertu, eta iguzki hits hits bat doi doia agertu.

        Orduan —orhoit zaizte lehenagoko ixtorioa dela hau— orduan, erretora, dena izerditan, umatua, erhotua ere, lurreraino kurtu zen, bere zapata bat hartu eskuan, eta berinak idekirik, tira-ahala, beso-gainka, zapata hura bota zuen hedoiari buruz, oihu hau, orroa hau ziola:

        —To! zerbait herritik ereman behar eta, eremak hau!

        Azken burrunba batean, berehala, barreiatu zen hedoia eta ihesari eman, aphez karsuaren zapata, ostikoka ondotik ukhan balu bezala.

        Xoriak, beren lumak inharrosiz, tiutaka eman ziren, iñarak zerura airatu, athe-leihoak zabaldu, jendeak, alimaleak jauzian kanporatu...

        Bainan debruari emana... debruak begiratzen: Jaun erretoraren zapata ez zuen nehork sekulan gehiago ikusi!