XOANE ETA XANETA

        Ez, ez, ez da hola gehiago bizitzerik! Zer ala, eiharako edo errotako astoa bezala, bethi joa! Atzo zafrak, egun ataflak, bihar paloak! Oh! ez, asea da gero, eta kokotzaz gorago asea... Kiskila! Gizon bati hola atrebitu behar dela ematxar bat! Den bezalakoa...! «Ez, ez! emanik ere badun aski eta sobera. Emanak eman. Pegarra gainditua dun azkenean, eta izialduraño bat behar dun gaur, uste ez dunan bezalakoa!...!».

        Bere buruarekin erasian, heldu zen holatxet Xoane mitrero. Donazaharre Maiderreneko athean, marro figura harek hautsi zion berinaren ordaina bizkarrean, makila txar bat eskuan, etxerat bazoan, ttil, ttil, ttil, boneta sartua, begiak xorrotx, sudurra mehe, ezpainak hirri maltzur batek makhurtuak. Oh! han, makilaren buruan balauka orai Xaneta, bere emazte pollit hura! Zer loria, zinez! Oi!...

        Eta kask, erdi hasarre, erdi hirriz, makhila kaska bat emaiten dio, bide bazterretik kurrinkaz zohan xerrama bati... «No Xaneta! hori hiretako... Agian senditu duken odoleraino!».

        Eta egia erraiteko, ez zituen ez hobenak oro gure Xoanek. Hogoi urthe hartan, xakurra hobeki ikusia zen etxean, ezen ez eta gure mitrero.

        Arrats guziez, aire bera eta ber pertsuak. «Berrogoi sos hautan dituka hire balentriak oro? Bi berina txarren emaiten ibili haiza, hor, bidez-bide, suge bandila iduri? To! alfer tzarra, atzemak hori!...».

        Eta jo ezker, jo eskuin, Pan! Pan! eskuz, jatsaz eta erkatzaz, gerrenaz bardin.

        —Ai, ai!... Aski Xaneta!

        —To, to, hau ere, eta urririk, konduaren gaineko!

        Nago, ogiak eskuz oraino jotzen ziren denboran, gure aitasoek beren ogiak hala jo othe dituzten behinere, nola Xanetak gure Xoane. Zer besoa, apuñatik!

        Eta bizkar hezurra bethi hola beharko paratu?...

        «Ez, ez! Hortan aski, Xaneta!...».

        Iguzki aphalean, heltzen da Xoane etxerat, begia doi doia baino ere biphilago, sudurra meheago, kopeta zimurrago. Erakutsiko dio sorgin zaharrari, Xoanek derabiltzkala galtzak, eta ez Xanetak...

        Berinaren herrementa sukalde zokoan eman ondoan, mahain gainerat botatzen du hogoi soseko bat eta, hitzik erran gabe, soka bat harturik, atheari buruz abiatzen da.

        Hogoi soseko herresta ikusi baino lehen ere, kasik, oihu-zalapartaka eman zen Xaneta. Lur sagar xuritzea utzirik, badoha erkatz larriaren bilha. Zer erauntsia, Xoane! Ortzia, ximixtak eta ozpinak, oro hor dituk orai! «Alfer tzar ahalkegarria!...». Eta jo patatak! Bat, biga, hiru, lau ere betan...

        Xoanek hitzik ez. Athean harat badoha orai. Xaneta haren ondotik, bainan Xoane aintzintzen zaio: alabainan hogoi urthe hartan jan dituen oilaxko ixterrek gantza guti trabatzen diote! Lasterka bezala badoha beraz, etxe gibeleko sorrora, phentzera.

        —Norat hoa haizen bezalakoa? Heldu haiza etxera? Ala hiaurenak hartu nahi dituk berriz ere?

        Xoanek bethi solasik ez, ez eta tuntik... Bainan, zeren egiterat othe doa?... Sokaren bi buruetarik bat estekatzen du gerezi ondo baten adar nausiari, eta bertzea... bere lephoaren inguruan emaiten.

        Xaneta alditxartzera doha.

        —Zer ari haiz? Gizon dohakabea! Ez ahal duk holako lanik eginen?

        —Ez eginen?... Zertako ez, Xaneta? Ez dun ez hirekin gehiago bizitzerik!

        —Oi Xoane gaixoa, utzak soka madarikatu hori!

        —Soka utz?... Joko nauna gehiago, hemendik aintzina?

        Eta mitrero maltzurrak, poxi bat laburtzen eta tiran emaiten du soka lazgarria.

        —Oi! Xoane, nere Xoane gaixo maite maitea!... Jainkoaren beldurrez bederen, nere maitez ez balinbada.

        —Jainkoaren beldurrez?... Eta hi, Jainkoaren beldur othe hintzan orai arte?... Joko nauna? Erran!...

        Eta soka berriz ere laburtuz, mitrero ihiziak, alegia eta mihia kanporat egiten du.

        —Oi Xoane, Xoane, othoi, othoi! Ez, sekula santan ez haut gehiago hunkiko. Ai, gure Jainkoa!

        —Segur, Xaneta?

        —Segur, bai, segur, Xoane gaixo maite maitea, segur... Oi, milesker, Xoane!...

        Eta Xaneta, oraino zuri zuria, hortzak daldaran, sorro bazterrean jartzen da, ikhararekin xutik gehiago ezin egonez.

        Xoane bere buruarekin kur, kur, kur hirriz, sokaren biltzen ari zen...

        Xaneta gaizoarekin besoz beso sartu zen, arrats hartan, etxean, kopeta gorarik, hirria doi doia gordatuz.

        Geroztik badu etxean begitarte, arditik gabe lanetik sarturik ere.

        Bide horietan ikusten baduzue, hirriz ari, mitrero ttipi mehasño bat, segur gure Xoane ditekela, bere buruari erasiaka: «Ai, Xaneta gaizoa! ederki enganatu haut oraikotik! Ez ninan, ez, urkatzeko gutizia izpirik. Gaizo astaña! Ez othe hakien, gizona, saskitik ere, gizona dela bethi agertzen?...».

        Jaun erretorak gaizkitu omen du Xoane, zeren ez den holako dixidu itsusirik egiten. Bainan hain dohakabe zen zinez eta egiazki! Eta gero, bere buruaren urkatzeko aiher mikorik ez zuen izan. Hots, xokoño hartan —eta penitentzia guti batean truk omen— barkatu dio jaun erretorak ere. Eta geroztik, gatza eta arroltzea bezala josiak, utziak dituzte, Xanetak bere jats larria, eta Xoanek bere soka maltzurra.

        Ongi bizi izan badire, gisa hortarat ere hil dire.