XXII
IZEN ONA DAN EDER

        Bai dala pozgarria bakoitzaren sorterriko jaien bezpera! Gabon-egunak mundu osoan atsegin-aldi diranez, erriko jaiak arako gauza berezi ta zoragarria izaten dakie txoko bateko semeentzat.

        Gabonetan, bakoitzak bere sendiaz egoteko gogo bizi bizia izaten dau, dagon lekuan dagola.

        Baiñan, erri-jaietan besterik da. Orduan, errimiñak, alako gurari andi, gar itzalgaitz, egarri ase ezin batek zaletzen ta zulatzen dausku biotza. Egun ori eltzean, jaiok urreratzean, errimin orrek zirikatuta, aal dauana beintzat erri-ingururantz asten da, sorterritxuaren galdez, kale zaarrak ikusmiñez, laguntzarrak agurtu guraz, norbere kabia musuka nairik, bazter maite aantzeziñak barriren barri ikusi, aztertu ta oin bigunez zapaldu ordez, igurtzi nairik.

        Orrelantxe, agorrilla amaitu-urren danean, udako egunik beroenak igesika astean, lekeitiar semeak dagozan lekuan dagozala, biozmin batek, gogoeta batek, asmo ta gurari batek jo, iñarrosi ta dardarikatzen ditu: euren uri maiterako bideak egin bearra, orixe da euren buruauste bakarra, orixe euren biozkadarik zoli ta mamiñena.

        San Antolin jaietarako jaioterrira eltzea!

        Egun aetan kaleak ete biurtzen dira, erriko seme guztiak anai, auzokideak atxeko, kanpotarrak erriko, ta erbesteratuak... zoriontsu.

        Pozkariozko lurrunak dardar egiten dau aizearen egoetan, ta inguruko seme jatorren kolkoetan maitetasun-isurpenak, gaiñez.

        Eldu zan ba, iraillaren lenengo eguna, jai bezpera, arean bere.

        Ipar-aize baten soiñu ezin entzunekoz, zeruaren zola, ortzearen sabai edatsua, izarren zelai gaiña, urdiñez gantzutua agiri zan.

        Ugarteko piñu gero ta lerdenagoak, bandera-makilla zut arroak zirudien goiko ortzi-kristalari begira.

        Alderen alde, odei kaxkar baten oztopo oriñik ez egoan egun arten eguzkiaren ibillarian. Etxeko seme urrundueri itxaroten egoan ama kutuna zirudian, Lekeitio inguruetako izadi zoragarriak.

        Egun artan elduko ziran, bai, «ardi galduak». Ez ardi galduak ziralako, ain zuzen; urian sortu ta andik aldeginda biziaz, geienbat sorterriarentzat galduak izan oi diralako baizik.

        Legorrez, aldraka, elika, taldeka elduko ziran semeak. Batzuk, ordu laburretako bideetaz; eta beste asko, barriz, egunetako bideak egin ostean.

        Eta garaitikoak itsasoz elduko ziran; zama edo karga-untzietan dabiltzan itsastarrak, eta batez bere, arrantzan oi diarduen untzi guztiak, aldean eukena eukela, errirantz abiauko ziran.

        Ta erri osoa jai-eguneko janzten ziarduan une artan, emakumetxu bat bide estu, medar, aldapatsu arritsu batean gora yoian, barrua astuntasun baten menpe ebalarik.

        Eztakizua, irakurle on, oiñak uretan eta burua zerurantzago dituan Lumentxa mendixka zorrotz txuntxur biribilla nun dagoan?

        Mendixka orren bidetxua-zear, egoki ta polito eratutako gurutzebidea dauka uritxu orrek. Ta ori dala-ta, gaur egunean Kalbario mendia eristen dautse angoak. Muiño polita da, zerurabide liluragarri!

        Amaika bidar zidor orreitan, otoiak gorantz bialdu-ala, malko lodiez ureztatu ta busti oi ditue lurreko arri koixkorrak, arrantzale-andren negar gaziak...! Makiña bat aldiz, aita gure errukigarrietaz batean, zizpuru eta inkesak soiñu egin dabe sasiarte, gartxuondo ta elorri-adarretan!

        Eztaki kaialdeko emakumeak otoi apal bategaz elizan naiko-egiten, bertan-goxo egiten; ezta ziñez, eleiza baketsu ta isilla, leku egokiena, barreneko antsiari ta min-oiuari ateak zabal uzteko.

        Ez.

        Kanpoa bear dau, leku edatsua, bakartia, biotzaren intziriak aiseki zabaldu ta egaztu daitezan.

        Ama luraren ikuspegia bear dau, itsaso aundiaren neurrieza, bata ta bestea begiztatuaz, munduko arantza laar ta lorrak gomutaraziaz, bizitzaldi onetako itobearrak oroituaz, gure buru ta izatearen gain dogun zeru urdin ederra ikertu ta ikusiaz, geure kolkoan ditugun atsekabeak oiuz, itz ozenez, aldarriz ta eiagoraz adierazo daikeguzan.

        Eta batez ere, arako Ama neketsuaren antzera, aren miñen ondoan gureok motel eta kaiskarrak ditugularik ere, beraren oiñazeen pare ezarriaz, neke bide medar, arritsu ta arantzadunean lagun dakiguzan.

        Itsas-ertzeko andreari bide zidor ori gogoko yako, barruko oiñazearen laguntzaille egoki yako, soiñarentzat nekagarri dan aldatza.

        Zidor ortan eskeiñi oi ditu bere pekatuen zorkaiak, zidor ortan eskatu zeruari bere utsegiteen parkamena eta garaziaren iturriko ur-tanta batzuk, zorion-egarriaren aringarritzat.

        Zidor ortan zear joan yoian goiz esandakoan, Zuriñe doakabea. Bere idekoak bizitzabideetan arraiki, pozez ta amesetan ikusten ebazalarik, bitartean bere barrua larri, adoregabe, illun eta bakar ekusan.

        Zer eskintzera yoiala, baiña, miñetako Amari egun alai artan, oiñaze-bideetatik? Zein ete zan goiz zardai ta txairo artan egin nai eban eskaria?...

        Kurutzeak kurutze iragan ostean, an agertu zan mendiskaren gaillurrean, Kristoren gomutaz zutik dagozan iru kurtzio andien oiñetan auzpez, belauniko, Arranegiko zabaleko lili garbia.

        Tontorreko bedar erdi igartuen adar-eskuetan, eguzkiak idortubarri zituan intz tantoen ordez, emakume begietako iñontz tanta ederrak dirdiz egien, barriren barri, txirlarri bikaiñak aiñean.

        Gure ibillera zoro galpidezkoen ordaiñez Jesu maiteak egiñiko bide odolez beteak garbitu gurarik, neskatilla samurraren begieri —iturburu ezea iduri— graziaren gisako ur garbi damuzkoak erioen.

        Otoi luze, arren beroa egin ostean, zutundu zan noizbait neskatilla amultsua. Zeruari luzaro bai luzaro so-egiñaz, lurrera eban, alako batean, bere begien ikusmena.

        Eta aldakeraren zoragarria! Izadiaren eder-erditze zirudian.

        Zerua ta itsasoa laztan etengabean ikusi zituan. Itsasoa ta legorra alkar-musuka jardun irungarrian. Eta mendi erpin garaiak, goitar dei gozoa entzun bai-leben buruak arro zutiturik egozan, ortzearen magal bero urre-erraiñuz betean, maitekiro etzin nairik.

        Izadiaren erakusburu zorapenezkoa! Izakien maite-kanta birloratsua! Jaun eskuzabalaren emaitzezko euri mamiña!

        Zer gerta ete zan lurrean, edota zer jazo yakon neskatilleari barruan?

        An egoan Kantauri itsas-kolko aundia, aratz, txukun, urdin. Antxe kai babesgarria, an ondartzak, ederrak oso, an ibai gardena, an ugarte jasankorra —itsasoari bekoz-beko itsas-gizona iduri itxaropenez gaiñez, etorkizunari begira bai-legoan—; antxen uriko etxe mordoskak, kale etsu biurriak, antxen ikusmeneko eleizea, an zumardi berdez jantzia an Talako arri bakarreko kurutze ederra, an kaigana, an bere etxea...

        Dana beti lez, gauza guztiak bestetako antzetan.

        Erriko usotxoak egan ebiltzan, eta arantzago kalatxori, kaio ta zantzak ikusgarrizko zirribirroak egiten zituen aizearen uts-zokoetan.

        Bare egoan itsasoa, bare izadia, goieneko argiaren distirapen urretan pitxiztatua.

        Baretu zan, Zuriñeren barrua be. Eta ainbeste bidar ikusitako gauzeri, barri eritxen. Barri, eder ta maitagarri ere bai, galdu-urren dan zeren bat aldenduko ez yakula jakitean, maitagarri oi yakunez.

        Bere uri politari, jaioterri kutunari begira ta begira, aspertzeke egoan. Aren begietatik malko guri gori bik iges egin eben, masailletan beera. Negarrok, ostera, pozezko ziran, bakezko, ezkerrezko, nasaigarrizko.

        Alabaiña... bat-batean, isilik egoan ibar zulo artatik eiagora, oiu, didar batek igon eban, deiadar luze, luzeago, motel, zurrunbillozkoa.

        Kaiganera begira jarri zan Zuriñe. Nasatik Arranegi kalerantz eta Zabalerantz lagunak ariñak arin yoiazala ikusten eben.

        Zurrumurrua geroago ta urreago zan. Udaletxeko zabalune edo Guzurmendin jentea batera bestera nabaritzen eban tontor artatik. Ez ekian zer esan eta ez zer asmau ere. Ez-bearren bat, asarreren bat, pozkario ete, norbaiten etorrera...?

        Ba-zan, arean, ordu artan urira norbaite etorteko. Beste askoren artean, jakiña. Osatuta eta onik, Xirdo zan etorteko... Ta bizirik etorren gizon gaztea, eriotzaren atzaparretatik itzuritako arrantzale lerdena, osasunez etorren arren, aren izen ona guztia bearrean egoan jaioterri laztanean...

        Baiñan gorputzak osatu ta onduten dakianak, gogoa onduten eta izen ona zainduerazoten ere, ba daki.

        Xirdok, errira eltze-ordurako auzira deitua eukan arako Artazitxuneko bizi-alargun makur, beterre, mingain luzea.

        Eta Auzitegira joatordua zanean, Xirdo errira noiz elduko egoanean, eguerdiko amabietan, usotxoak janari eske adi-adi egon oi diran orduan, orra nun atso sorgiñak nasazaarreko kaiganean belauniko jarririk, oiñak billoizik, —ain zuzen Zuriñe an mendi-tontorrean malkoz ta otoiez ari zan unean bertan—, aintziñako biraolarien gisan, aiñengille aen antzera, besoak zabal, baiñan madarikatzeko ordez parkeskeko oiuak egiñaz, lurretik jagi ta orotzik ibiliaz kaleetan barruna didarrez asi zan:

        —Parkatu bekit zeruak, Xirdori nik egiñiko iraiña! Mutil ori garbirik egoan, eta olantxe dago egon, gaur bere!...

        Eta itzok argi ta zoli bein ta barriro esanik, kaleak kale iragan zituan atso ximur arek, leengo artazien ezten-miztoa, zuzentasun-ezpata biurturik.

        Jente guztia konkortuta egoan, aitearenka, gertakari ori ikustean.

        Eta gure itsastar mutil zintzoak Eskolapean oiña ezarri ebanekoxe, ba ekian erri osoak, ba ekien kaleko arriak bere, arako laidoaren zapokeria, arako aalkeizunaren guzurra, arako lotsariaren zuzenbakokeria.

        Xirdok ori entzutean, atso eztenari bertatik parkatu eutsan, ta Auzitegira bidea artu barik, etxerantz abiau zan, ezagun eta adiskideen agur eta txerak birritako aldiz jaso ostean.

        Arranegiko zabalera zanean, begirakune luze galdezgarria egin eban, nun zer ikusiko. An begira eukozan andre mamintsu gizeneri irribarre zabal egitean, bere agin zuri ederrak erakutsiaz, Atxabal kalean gora ekin eutsan, zain egokion amaren besoetara aalait lenen eldu nairik.

* * *

        Bitartean, illerrirako mailletan beera etorren Zuriñe, begiak argi, bekokia bare, biotza bakez.

        Menditiko jatsieran ez eukan igoerako larripiderik.

        Ez ekian, ostera, zergaitik zan.

        Baiñan, etxera orduko jakin eban bai jakin, didar ta oiu aen barri.

        —Ama bedeinkatua! —esanaz, nun egoan bere ez ekiala jarri zan.

        Eta arimea pozarren ebalarik biotza lotsatu lez egin yakon...