XX
KANPAIAK

        Ez-bear andi bat artu ba dagigu; zoritxarreko gertaeraren batek gure bizkar-gane arri astuna ezarri ba dagisku, ai orduan, urrengo letorkiguzan atsekabe ta okerrak ere, nasaiago, bareago, egonarri andiagoz, patxada ederrez artu eta jasan oi ditugu.

        Zorion-antzeko biziera baketsu ta goserik bagean iraun dagigunean, lenengo oiñazea —naiz-ta arin xamarra izan— azta larri ta pixu astuntzat etsi oi dugu.

        Orrelantxe, patxadaz, —lenengoa ez zan-ta— artu eban, bada, Txanton-en sendi zintzoak ere, auren untzi-galtzea, «Otoiope»ren ondapena. Lendabiziko oiñazea, aren eria edo geisoa izan zan. Gero, Jontxuk eskeiñitako etxebarriaren azken negargarria; ta batean, Zuriñeren ondoeza. Eta orain...

        Kaleko zurrumurrua laster arin jaso eban Iñese etxekandra zuurrak. Eta Zuriñe obetoago egoalarik, oneri adirazi eutsan, bere senarrari baiño leen, munduko milla gauzen joanetorriak alantxe zirala-ta, gertakune neketsuak aurrera ta ondora eldu dakiguzanean, gure biotza ta barrua gertu ta adoretsu izan bear ditugula erakutsirik.

        Andik gerora, eta iñor etxera etorri baiño leen, bildur izura ainbestekoa izan ez egian, bere senar Txanton-eri apurka apurka jakin-eragitea erabagi eban. Egonarri andiz ta jakituria gelgarriz jaso eban Txanton-ek barri gaiztoa.

        Argitasun berarizko bat bialdu eutsan, nunbait, Goiko Jaunak.

        —«Laba» zintzoa —iñoan Txanton-ek—. Nora joan aiz neuk aginduta, noraiño joan aiz geiago ez biurtzeko? Eure ta neure kaiari betiko agur egiñik! «Otoiope»ren lemazaiña neu nintzuan, neu izan ok beti, eta aurtengo atunetan eu joan baizen laster, agur egiñaz aldegin daustak «Otoiope» ta guzti. Aita gure eder bat esango yeutzut eure biderako lagungarritzat; betikotasun-egarriz, emengo gauza guztiei etxamon eginda betiko kai eder bare baketsu eta ekaitzik bakoan sartzea, leenbaileen lortu daikan!

        Baiaramonean, kanpaiak illarra jo ebenean, sekulako zauskadea egin eutsan Txanton-eri bere gorputz osoan.

        Don, dan, din! Don, dan, din!...

        Illarra erbestean edo itsasoan il ala galdutakoari joten yakin iltamuko kanpai-ots bereixia da; oiartzun itzal eta lazgarria sortzen dauana, entzule guztien biotzetan.

        Eta Txanton-ek illar axe berea izan zeitekeala sinistutean, zeruko Jaunari eskerrak emon bearrean egoala adirazi eutsan bere emazteari. Beraren illarra, ziñez ere, illabete leenago eldu izan yakon geisoa, eldu izan ezpa-litzakion.

        —Ondatu da «Otoiope», itto da ontziburua; baiña, Txanton oindiño bizi da. Nork daki gero jakin, gure Jaunaren zador ta ezkutuko gauzarik?

        Egia aundia rrantzale jator aren esan ori. Zeinbat bidar oker txiki bategaitik estututen garean, sarri askotan geure onerako izan ete leitekean, buruak orrelakorik emon bere egin gabe?

        Bai, Txanton bizirik egoan. Alabea ere, makal samar baiñan ez txarto. Emaztea, oso nik. Untzia ere, kalte-zaiñak kalte-ordeazkoa emon ezkero. Diru ederrak irabazteko ereti egokienean galdu zan arren...

        Untzi-jaubekideak, Egiluz gizon pozkarria ta Koizkorreneko gizon gaztea eldu yakazan etxera untziazko gorabeerak erabagitera, jazoerak eta gertakariak arratsalderantz zuzendu ordez beti egunsentira, argiaren etor-iturrirantzatuaz; euskal-arrantzalearen gogoa eta izakerea zeatz ezagunerazten dauana, orixe dalako: Itxaropena.

        Bai esakera eder baiño ederragoa dala gure portuetan, untziak ezetariko arraiñik artzeke, kaiera itsik biurtzean, eta ezer ekarri daben galdetzean, gure kaiganeko emakumeak nasai ta egonarriz erantzun oi dabena:

        —«Bai. Jaungoikoaren grazia!...»

* * *

        Illarra jo ta urrengo egunean, galduaren arimearen aldeko elizkizuna izan zan. Gorpulorra edo lurremotea egin ezin danean, ildakoaren etxetik urten oi dau aoku edo illeta-gizataldeak, abade bat baltzez jantzia buru dala. Onen jarraian gizonezkoak joaten dira, senide guztiak, banan banan, apaizaren orpoz orpo eta gero garaitikakoak, aldran. Bitarten, il-kanpaiak jo ta jo ekiten dautse.

        Ordu ori baiño leen, Txanton-ek etxetik urten eban, geiso-ondoz lenengo aldiz. Etxekoak gura ez eben arren, bakerik izango ba-zan, lagatea baiño beste zeregiñik ez eben izan-ta.

        Txanton-ek, laguntzar maiteari eleizan bertan otoiak eskeintzeko gogoa ebalako, antxen, eleiza-aurrean itxaron eutsen abade ta gizatalde izugarriari. Kaleak betean yoian gizonezkoa etzan makala; erri osoa eleizondora batu zala esan zeitekean.

        «Laba» zintzoari agurra, betiko agurra.

        Txanton, makilla bat eskuan, txapela bestean, burutsik ta zutunik ta bakar-bakarrik ikustean askoren biotzak samurtu ta beratu egin ziran, eta beste askoren begiak negarrari emon eutsen, aek lako adiskide kutun bi alkarrengandik banandu eziñik ikustean.

        Adiskide zintzo izanak, erio-orduan ere orrelakoxeak ziran.

        Alkar maite dabenen biotz-arimeri banandu bearreko unea eltzean zer gerta oi yaken esatea, ezta iñolaz ere gauza erreza.

        Erdiragarrizko une, benetan ere, oso dan zerbait edo oso antzeko, erdibi egiten baita. Adiskidetasunaren alkar-erantzuera oi dalakoa, urratu, ausi eta eten egiten dalako. Bizitza uneko edozein aldekeran orixe izanik, zelan ezta izango betiko agurrez aldendutean?

        Ipar-aize meeak dantzan ziarduan enparantzako zuaitz goraetan. Bezperako ekaitz gogor izukorraren ostean, ortzea aratz eta garbi agiri zan, eguzkiaren dirdaipean, esandako erauntziari garai egiñik, nagusi agertuaz. Onelan, «Laba»ren gudaketa, ekaitzak adirazi eban bezela, zeru ozkarbiak aren gurenda-ordua iragarten eban, nekezko itsaso onetatik aldegiñaz, azkenbako egun zoritsuak gozartzeko gai egin zan-ta.

        Erriko uso zuri ta berunkarak, lagunpillo ikaragarria ikusirik, ara onaka asi ziran inguru osoan egadaka. «Laba» azkenengo arnasetan, albetan egoala, kalatxori ta kaioak aren onduan ibili ziran antzean, elizkizunetara ere, erriko txori apal maitegarriak etorkiozan; uso bakun baketsuak, joakerako agurra egin nai bai-leutsen.

        Ikusi ebanak eta entzun ebanak zauskada aundia egin eutsen Txanton gizon aul erkiñaren biotzari, eta zelan edo alan, ozta, doi-doi eldu zan geroago etxeko atetara.

        Andik gorako bidea, etxerako maillak, laugarren oiñeragiñokoak, amaitu eziñekoak iruditu yakozan. Oso nekatua, zearo unaturik jo eban sukaldera. Izerdi patza erion bekokitik, eta gorputz guztiko indarrak bat eginda bere, etzan gauza izan lenengo idoro eban aulkian jesarri zan tokitik jagi aal izateko.

        Benetan bere, ez eutsan bapere onik egin kalera urteiera arek. Baiñan etxean geldi lotu izan ba-litz ere, lagun ta adiskide zintzoaren illetetara joan izan ezpa-litz, ez eukean aren barruak nasaitasunik izango, ez etxekoak arezaz bakerik.

        Ganeko egunetan ere, naiko lari ta estu samar ibili zan; gerorantz, baiña, zerbait itxura obea eban, aren taiuak.

* * *

        Etxe batean zoritxarra auzokide eta maiztar izaten asten danean, ez ei dau aldi batean albotik igesik egiten.

        Olantxe kanpaiak ere, dinbi-danba asi oi direanean, okerraren gain adirazi daroe. Okerra, jakiña ba, munduko arpeikeraz oartua; betikotasunari begira ezkero, egoki zer dan eta zer ez, sarri askotan gizonak tautik jakiten ez daualako.

        Andik egun asko bage, kanpaiak aide erabili eban barriro bere.

        Arratsalde barea zan, illuntxe aurretxua.

        Kanpantorreko ezkilloiak dilin-dalan ekin eutsan ez-ordu zan sasoian. Zer adirazoten ete eban joale iraulketa arek? Norbaiten etxekoak edo adiskide mamiñak Andre Mariari salbe bat eskeintzen eutsela. Nonor geiso egoala, edo arriskuan edo il-zorian.

        Berealakoan, ba-etorren laguna baiño etzana Arranegi aldetik plazarantz, elizarantz. Emakumeak geien geienak, etxeetatik iraduz, artega ta ariñeketan urtenaz, buruko eliz-zapiak ipinten ziarduen bidean yoiazala, eta ainbarik yoian andrazkoak ere, atarira eltzean, sudur-zapi zuri garbiren bat zabalik eta aalik politoen ezarten eban buru-gaiñean.

        Ama Neketsuaren irudi antzeko ebala bere burua, oiñazez ta armiñez ubel ta kolorga egoan Zuriñe bere, kanpai-ots aren durundia entzutean kalera begira jarri zan, etxeko ikusguratu ta emakumezko ibai edo erreka bizia legor-alderantz urduri yoiala sumatzean, besteren batzuk bere, atsekabepe egozala-ta, aen aldezko izatekotan, bere samin ta nekea eskeintzea otu yakon.

        Zuriñe otoi au egiten astean, Nere ezpeletatarra nasan zear etorren, ta bere adiskidea ikusirik, eskuaz ziñu egin eutsan, azkar jetsi zeitela adiraziaz.

        Zetan egoan ez ekiala, neskatilla maratzaren ezkabideari bertatik erantzun eutsan eta eliz-euna arturik, jatsi zan beingo baten. Bere mantillatxua eskuan ebala arrapaladan iragan zituan etxeko maillak.

        —Ba al dakizu noren salbea dan? —galdegin eutsan Nerek.

        —Eztakit txistik be, Nere.

        —Saander-etik emon dabe albistea, ointxe ointxe. Txarto dagoana Xirdo da. Itsasotik eroan ei dabe ariñak arin kai artara, eta ointxe berton Geisotegiko maiganean jarri izango eben ebakuntzea egiteko. Diñuenez apendizitis ei dauko, baiña osagilleak, gatxa, ori baiño aurreraxeago ez ete dan bildur edo dira.

        —Ene penia, bada-ta!... Orduan... il egingo da; ilgo da... ta... Baiñan, ene Ama Nekeetako ori, zer esaten diardut?

        —Axe, peritonitis garbi azaldu ezik, nork daki ba!

        Eta itzegin bitartean, itsumustuan yoiazan eliza-alderantz, larri ta geraka, neskatilla biok.

        Zuriñeren barruak bira osoa egin eban. Aldamenean yoian lagunak itz eta pitz eragoion, baiña Zuriñek jaramonik gitxi egiten eutsan aren erausiari, aren etorriari.

        Txanton-en alabearen biozkadak egundoko zotin-burrukak ziran. Ekaitz egunetako itsasoak alakoxe joan-etorri latz, indartsu, mutiriak sortu oi ditu, ugin, baga ta barra-barrak astindu ta arrotuaz.

        Joan yoiazan Nere ta Zuriñe beste garaitikoen bideetaz. Onen gogoan, ostera, alako atzera-biurtze naia erne zan. Ai! alboko lagunari azaldu izan ba-leutsa bere barrenean erabillen gudu ta burrukea.

        Ezin, baiña.

        Atsekabe guzti aek, berak bakarrik isilean eroatea eskeiñi eutsan beiñola zeruko Amari, eta lorrak guztiak barruan otoko zituan, naiz-ta geiago eziñik alakoren batean eztanda egin...

        Aurreko egunetan iñoiz baiño sarriago ta maizago gomuta eban Xirdo... gaiztoa, une artan begien aurrera etorkion: aren irudi atsegin, aren begirakune goxo, aren txera maitekor, aren agur-egikera samurra.

        Eta inkesa erkin bat egiñik, asperen motel bat jaurtiaz: Xirdo gizaisua! —esan eban.

        Eta arenganik artutako iraiña edota Zuriñek iraintzat etsitakoa, intziri orren ondoren, parkatu egitea otu yakon.

        Neskatilla lirain biak negarra begian ebela eldu ziran, erriko eliza ederrera. Barrura sartu, eta ainbeste lagunen erditatik aurre-aurreraiño joan ziran biak, eta aldare ondoan belaunikatu.

        Zuriñe-ri, inguruko lagun guztiak berari bakarrik begiratuten eutsela iruditu yakon, ta arpegiko koloreak gorri gorri egin yakozanean, bere buruaren lor eta atsekabea an egozan guztiak argi ta garbi jakin ekiela begitandu. Ai, orduan, argiak itzali ta erria basamortu illun biurtu izan ba-litz nai eukean.

        Zer zan aren barruan sortu edo sartu zan matxiñada ta zalaparta! Gora-goraka asi yakozan erraiak. Axe zan lotsaria! —bere ustez.

        Zeren lotsaria edo aalkeizuna, ostera?

        Maite dogun norbaitek dei egiten dauskunean, dana ta eztana bertan beera utzita, bidezko ez ete da arengana joatea? Zeri zan lotsaria, ba, kanpai arek dei egin balin ba-eutsan?...

        Neska gurbil lotsorra begi guztien ikuskari, berbera zala-ta egoan; eta ingurukoak berazaz izango zituen esatekoak... Armin, arrenkuraz ikusten eban bere burua ta buruko uleak ere latz eukazan, eta bekokian beera izerdi larria erion.

        Elizako isillunea urratu zan, alako batean. Eta arako txikot intziriti arek Amaren estalkia jaso ta distiraz betea agertzean, gogortuxe ta noiz itoko eukan arnas-estua ezagun ezagunean zabaldu yakon. An eukan betiko Ama Andrea, begirakune samur baiño samurragoz, irripar antzo.

        Apaizak, soiñeko zuriz «Agurra» kantaten ziarduenean, eliza zokondo artako Emakume santuak, irrizuri baltzerana ta txera gozoa egiten eutsen erritarrai, bere magaleko umeei. Oneik otoika ziarduen.

        Zuriñe-ren erregua, barriz, berarizkoa izan zan:

        —«Xirdoren arima eder izandakoa —orain dan unean ezpa-litz ere— eriotz-orduan, iltamu-aurrean berriro leen baizen garbi ta zindo geldi daiteala; eta, arean, azken-ordu ori oraindik urrun baldin ba-lego, leenbaileen osatuta... ta garbiturik, el dedilla bere portualdera».

        Bare ta nare gelditu yakon barrua, noizbait, eskari bigun orren ondorik, norbaiteri zertxubait parkatzean, edonori gelditu oi yakun lez. Eta beste jendetza mordoak alde egin ebanean, eurekin batean urten eban kalera, leentxuago bere burua lurpean ezkuta gurarik ebillen neskatilla naigabetuak.

        Otoi labur gartsu aren bidez, dana parkatu eutsan Xirdori, il nai osatu.