San Louis Frantziako Erregea

        Louis bederatzigarrena bide da Frantziak izan duen errege handienetarik, eta saindu guti bide da elizak hura baino gehiago ohoratzen duenik. Sorthu zen Poissy daritzon herrian, eta berekin ekharri zituen mundurat Jainkoaren araberako errege bat izateko behar ziren disposizione dohatsu guziak. Aurkhitzen ziren haren baitan bertutearen alderako yaidurarik handiena, eta bihotz ontasun bat nihon pare guti zuena. Erregina Blancha zuen ama; printzesa hura bethea zen izpirituz eta errelijionez. Berak nahi izan zuen altxatu bere semea lehenbiziko urtheetan. Ama prestuak irakhatsi zion obeditzen Jainkoari hasi baino lehen gizonei manatzen. Hameka urthe zituen Louisek aitak utzi zioenean, hiltzerakoan, bere khoroa amaren tuturkoaren azpian. Amak sakrarazi zuen errege gaztea Rheimsko hirian; ikharan eta errespestuan zaduzkan Chanpagnako eta Bretaniako konteak, eta hekiekin bat eginik, erresumaren gobernatzeko moldearen kontra altxatu nahi ziren guziak. Printzesa hark begiratu zuen bere zuhurtziaz eta fermutasunaz Frantzia guzia bakean eta sumetimenduan, gure errege hel arterainokoan berak gobernatzeko adinetarat. Deusere etzuen guphidetsi altxatzekotzat bere semea Jainko legean: etzitzaion baratzen erratetik zenbat maite baitzuen ere, nahiago zuela gal zezan bizia ezen-ez inozentzia. Amaren hitz salbagarriek sor-arazi zuten haren bihotzean bekhatuaren alderako higuntzarik handiena, etsenplu huntarik ageri den bezala. Galdegin zion, egun batez, bere fidantziaz ohoratzen zuen Joinvilla Jaunari zer zuen nahiago, ala izatea lepratsu, ala bekhatu mortal batez hobendun: bertzeak ihardetsi zion lanhoki nahiago zituzkela ehun bekhatu mortal kontzientzian ezen-ez lepra gorphutzean. Solas hau gaitzitu zitzaion errege gazteari; erran zion, mindurik Joinvillari: ematen duzu ezagutzerat ez dakizula zein zorigaitz handia den Jainkoarekin gaitzirizkoan bizitzea: yakin ahal dezakezu bada bekhatu mortal bakhar bat gaitz ikharagarriagoa dela munduko gaitz guziak elkharren gainzka emanik baino.

        Errege gazteak lakhet zuen ebanyelioko maximo saindutan: heien arabera erregelatzen zuen bere bizitzea. Zebatzen zituen pasioneak sortzen ziren bezain laster. Emana zen ihizirat eta arrantzarat; ordean hamabortz urthetarat heldu zenekotzat, utzi zituen bata eta bertzea. Othoitzean eta mortifikazionean edireten zuen bere atsegin bakharra. Elizan zaduzkan modestiak eta debozione miragarriak erakharri zuten korthe guzia Jainkoagana: haren etsenplu ederrek ukitzen eta bere baitan sar-arazten zituen libertinak berak.

        Louisek arthoski bethetzen zituen errelijioneko eginbideak bezala, errege handi bati dagozkonak ere. Miretsteko da nola ikhasi zuen zakien bezanbat, hain gaztea zelarik. Haren yakintasuna seinalatzen zen iskributan, armadetan eta gauza guzietan. Ederki mintzo zen latinez, bakharrak ziren arren denbora hartan erdara hura zakitenak. Othoitzean eta errelijioneari zaronsotenetan zaramatzan erresumaren gobernuak utzten ziotzon arte libro guziak. Etzituen oraino hamalau urthe eman zenean bere armadaren buruan suntsi-araztekotzat haren kontra altxatu zirenak. Sethiatu eta hartu zuen, neguaren bihotzean, hiri bat ezin hartuzkoa zadukatena: etsaiek galdetu behar izan zuten bakea, eta erresuma yarri zen leheneko deskantsuan.

        Errege bihurtu zenean Parisat, eman zituen bere debozionearen seinale berriak. Eragin zituen komentuak, hospitaleak eta asko bertze fundazione eder. Maitatua eta estimatua zen dela gerla-gizonez, dela populuaz; bereganatzen zuen mundu guziaren admirazionea. Ala eder baitzen ikhustea hemezortzi urthetako errege bat hain minbera zuena kontzientzia, eta hain prestua korthe distios eta lerragarri baten erdian! Etzen nihoiz bozago eta allegerago nola yustizia bihurtzeko parada zuenean, eta lagun ahal zezakeienean populua. Pobreak zakharskeien beregainki bihotzean; hazten zuen hetarik multzo bat bere palazioan, eta berak zerbitzatzen zituen mahainean. Kharra zatxeikon errelijionearen alderat zuen suari, etzen sinatzen Louis Frantziako erregea; bainan bakharrik Louis de Poissy, zeren lekhu hartan izan zen bathaiatua.

        Louis ezkondu zen Probentzako kontearen alaba berthutezkoarekin. Erregelatu zuen bere palazioa familia guziei etsenplurik sainduena emateko molde edifikagarrian. Khendu zituen bere palaziotik edergaillu sobraniazkoak: utzi zituen orobat dostagaillu inozentenak lothzekotzat penitentziarik garratzenari. Hartuak zituen bere othoitzeen mugak. Erraten zuen, egun guziez, aphezek bezala, ofizio dibinoa. Bere lan guzien erdian, hartzen zituen arteak adoratzekotzat Yaun handia, eta ikhustekotzat hospitaletako pobreak. Debozione berezi bat zuen Andre-dena Mariaren alderat, etzuen egunik iragaten harenganat altxatu gabe bihotza. Den hobekiena konpuntzen zituen Jainkoarenganako kharra eta erresumako egiteko handiek galdetzen zuten artha zorrotza. Eta noiz ikhusi da Frantzia haren denborako dohatsutasunean eta distiaduran! Lusignan Marchako konte eta printze ezin egona, bat eginik angelesekin, nahi izan zen yabetu Frantziaz harturik armak bere errege zuzen bidezkoaren kontra; ordean alferretan izan ziren haren egin ahal guziak. Louisek bildu zituen berehala zenbeit tropa, eman zen bera heien buruan, iragan zuen arribera bat ahur bat yendeekin; eman zion gudu armada handi bati, zeina manatua baitzen Angeleterrako erregeaz. Louisen animoa seinalatu zen huntarainokoan non errege etsaia eman behar izan baitzitzaion ihesari, eta iragan baitzituen bi egun yateko astirik hurren hartu gabe, beldurrez eror frantzesen eskutarat. Marchako kontea eta haren esposa eman ziren erregeren oinerarat grazia galdez, eta izan zuten barkhamendua. Errex zen ordu hartan Louisentzat yabetzea Angeleterrak itsasoaz alde huntarik zituen lur eta ontasun guziez; ordean gure errege saindua etzen eman halako eginbidetan: aski iduritu zitzaion khentzea bere erresumatik etsaia, eta utzi zuen bakean.

        Gerthatu zen gosete handi bat Frantziako zenbeit probintzietan; orduan ere Louis aita on bezala agertu zen: erakharri zuen bihitze handi bat eskasian ziren lekhutarat, eta hedatu zituen oraino amoina handiak pobretarat. Itsasoaz bertze bazterreko mandurel batzuen erregeak entzun zuenean San Louisek gudu eman nahi zaroela Mahometanei, edo Turkoei, egorri zituen, ixillik, bi gaixtagin Parisat hil-araztekotzat Frantziako erregea: San Louisek yakin zuen zer iragaten zen; har-arazi zituen bi gaixtaginak; ordean etzituen gal-arazi; aitzitik egorri zituen emaitzeekin: horra nola egin zuen bizia berari eraman nahi zioteneen alderat.

        Louisen saindutasunaren, zuhurtziaren eta animoaren berria heltzen zen bazter guzietarat. Haren amudioaren eta fagoreen ondoan zabiltzan lekhurik arrotzenetako printzeak. Laguntza beharrean aurkhitzen zen Konstantinopleko enperadorea. Ala finki hartu baitzen bereganatzekotzat San Louisen bihotza! Agindu zion Jesu-Kristoren elhorrizko khoroa. Zer bozkario gure sainduarentzat! Lagundu zuen berehala, diruz eta gizonez enperadore hura. Athera zuten erleki preziatu hura bahikundez zadukaten Veniziarren eskutarik, eta ekharri zuten Frantziarat. Errege athera zitzaion biderat yarraikitzen zitzaizkolarik bere korthea eta aphezak; errezibitu zuen errespekturik handienarekin, eta yarraiki zitzaion Pariseraino. Sarthu zenean hiri hartan, hartu zuen bere eskutan erleki balios hura, eraman zuen orthuts, eta buru has, San Antonioen elizatik Andre-dena Mariaren elizaraino, eta ezar-arazi zuen haren palazioari zatxeikon kapera batean. Yabetu zenean gurutze egiazkoaren zathi batez, urrarazi zuen kapera hura, eta eragin zuen lekhu berean bertze bat, kapera sainduaren izena dakharkena. San Louis agertzen zen, urthe guziez, ortzilare saindu egunean, kapera hartan bere erregetasuneko magnifizentzia guzian, eta bere khoroa buruan. Atheratzen zuen gurutzea populuaz adoratua izan zadintzat. Khentzen zituen gero bere khoroa, zapatak, gerrikoa eta ezpata, eta ematen zen, ahuspez; aphur bar egon zenean othoitzean, bazohan bere belhauneen gainean, trikatzen zelarik hiruretan. Hurbildua zenean gurutzerat, nigarra zarioen begietarik, eta egin zuenean hirurgarren othoitza, ematen zion gurutzeari musu, elizan ziren guziak nigarretan eman-arazten zituen humiltasunarekin.

        Frantzia bakerik gozoenean eta nahikara guzien erdian aurkhitzen zen errege Jainkotiar, eta mundu guziaren admirazionea egiten zuenaren manuen azpian; ordean zer bihotz min etzuen izan ikhusteaz bere errege saindua haren biziaz beldur-arazten zuen eritasunean eroria! Orduan zen seinale zenbat zen bere populuaz maitatua. Etzen alde guzietan othoitzik, prozesionerik, beillarik eta barurik baizen. Guziek marrasketan galdetzen zuten haren eguneen iraupena. Jainkoak entzun zituen frantzeseen othoitz minak: gaitzak eman zuen amor, eta sendatu zen gure saindua botu egin ondoan altxaturen zuela armada handi hat khentzekotzat Palestinatik Turkoak. Bere familiak, erresumako handiek eta aphezpikuek ezin gibelatu zuten egundaino konplitzetik bere botua. Errege sainduak hartu zuen berekin gurutzea, egin zuen solas Aita-sainduarekin, eta utzi zuen erresumako nausitasuna ama, erregina Blancharen eskutan. Lothu zitzaion gero bideari, eta hedatu zen Aige-mortes daritzon Langedok-eko porturat. Egon zen lekhu hartan gerlate saindurat behar ziren guziak elkhargana bil arteraino. Milla eta zortzi ehun untzik egin zuten bela maiatzaren azkenerat. Nahi bezala iragan zuten itsasoa, eta hedatu ziren, zenbeit ilhabereen buruko, Ejiptoako leihorretarat. Frantzesak hasi ziren desegitetik hamabortz, edo hogoi milla turko, eta yabetu ziren erresuma hartako hiririk bortitzenaz zeina baitzen Damietta. Erregeren animoa seinalatzen zen haren errelijionea bezala gudu eta ordu guzietan. Parisen bezala Damiettan ere ematen ziotzon debozioneari egitekoek utzten ziotzoten arte libro guziak. Bihotzean zakharkeien turkoen salbamendua, bozkario handi bat zuen ikhusteaz hetarik hainitzak heldu zirela haren kanpamendurat galdetzerat bathaioa.

        Zenbatenaz errege saindua lehiatzen baitzen yauts-arazterat bere othoitz khartsuez zeruko benedikzioneak armadaren gainerat, hanbatenaz armada zoro hark urruntzen zituen bereganik, bere bekhatuez benedikzione hek berak. Jainkoak punitu izan zituen gaixtaginak. Frantzesak hurbildu zirenekotzat Masourako hirirat, yanarien eskasiak eta eritasunak erakharri zituen hersturarik urrikalgarrienerat; etzen ageri bazter guzietan gorphutz hillik eta eririk baizen. Eritu zen errege bera ere, eramana izan zen etxola baterat, eta han egon zen sendatu arteraino. Etsaiak baliatu ziren frantzesen herstura handiaz; inguratu izan zituzten alde guzietarik, eta frantzesak nekhez itzur zitezkeien erori gabe turkoen eskutarat. Louis sainduak nahiz guphidetsi bere populuaren odola, manatu zioen armadari beheititzeaz, onez onean, armak. Damiettan zen erregina entzun zuenean etsaien eskutan zela errege. Zer berri erdiragarri bere esposa hain maite zuenarentzat! Louisek etzuen nihoiz ere erakutsi ordu hartan baino saindutasun eta handitasun gehiago. Etzuen deusere gutitu bere baruretarik eta bertze penitentzietarik; leheneko muga beretan zaramatzan bere othoitzak. Zituen guziak, eta bere libertatea bera galdurik ere, dohatsu zadukan bere burua zeren bihurtu zioten bere othoitzetako liburua. Libertatean zen hura bera agertzen zen gathibutasunean ere. Ezin erran bezain urrun heltzen ziren haren pasientzia eta sufertasunik gabeko fermutasuna. Etzuen deusere nahi konpuntzen etzenik haren ohorearekin eta kontzientziarekin. Probidentziaren alderako sumetimendu itsu batean edireten zuen bere kontsolazione guzia. Turkoek herek huntaraino ederretsren zuten S. Louisen bihotz handitasuna, non baitzioten haltoki harturen zutela bere erregetzat hala nahi bazuen berak. Eman hehar izan zuen dirutze handi bat, eta bihurtu etsaieen eskutarat Damiettako hiria erostekotzat bere libertatea, eta bere armada guziarena.

        Errege egon zen lau urtheen ingurua Palestinan erreberritzen eta bortitzten lur sainduko hiriak. Deusere etzuen hala nahiko nola isurtzea bere odola fedearen sustengutan. Seinalatu ziren haren zuhurtzia eta Jainkoaganako amudioa Palestinan egon zen denbora guzian. Bere amaren hil berriak erakharri zuen Frantziarat. Errezibitua izan zen populuaren allegrantzia guzien erdian. Lehiatu zen dohatsu egiterat bere manuko zituen guziak. Jainkoaganatu zituen bere etsenplu sainduez bere korthea eta kondizione guzietako presunak. Garrazki ziren punituak blasfematzailleak, errespektatuak ziren elizak eta lekhu sainduak. Barkhatzen zituen errexki haren beraren alderat egiten ziren gaitskiak; ordean artha zorrotz bat zuen begirarazteko Jainkoaren lege saindua. Errana zen hartaz, nekhez kausi zitekeiela Jainkoaren zerbitzari leihalago bat, eta gizonen nausi hobe bat. Entzuten zuen, egun guziez, meza. Elizan erakutsten zuen debozione khartsuak hautsten zituen bihotzik gogorrenak. Yaun handia altxatzean zarizkon nigar gozoek ematen zuten ezagutzerat zertarainokoan heltzen zen haren fede bizia.

        Gure sainduak doblatu zituen bere penitentziak bihurtuz geroz Frantziarat. Etzuen behinere huts eginen elizaren barurik; etzen hartara gelditzen: barurtzen zen oraino, ogia eta urean, abendo guzian, urtheko ortzilare guziez, eta Andre-dena Mariaren bezta bezpera guziez. Etzuen yaten abendo garizumetan, fruiturik eta arrainik: ogia eta ilharrak ziren egun hetan haren yanari bakharrak. Bere gorphutzean zakharken zilizioa. Ez ahal da komentutako fraide, serorarik hark bezain penitentzia dorpheak egiten duenik. Haren tresorak bethi ziren zabalduak pobreen fagoretan. Bil-arazten zuen larunbat guziez hetarik berrehunen ingurua: garbitzen ziotzoten oinak, besarkatzen zituen, eta egiten zioten amoina. Hazten zituen, egunoroz, ehun eta hogoi pobre bere palazioan, eta etzuen hartzen othuruntzarik non etzuen hetarik zenbeit bere mahainean. Eragin zituen erresumako hiri gehienetan kaperak, hospitaleak eta komentuak. Turkoek izan zuten barbaria begien lehertzeko hirur ehun aitoren semei. Errege sainduak eragin zuen, hekin orhoitzapenetan, hospitale bat haztekotzat hirur ehun pobre itsu. Iskribuz zituen probintzietako aitoren seme pobreen izenak, bai eta ere Andre ohorezko ezkongaieen eta ontasurik etzuteneenak hedatzekotzaz halakotarat bere laguntzak. Zenbat baitzen ere errege handia, erran dezakegu haren karitatea haren botherea baino urrunago hedatzen zela, Etzagokon nihori gure sainduari bezain zuzenki populuaren aitaren izena, guziz, pobreen aitarena. Bigarren Salomon zen zuhurtziaren partetik; arrotzek berek ezagutzen zuten haren zuzentasuna eta izpirituko zorrotztasuna: fidantzia oso batekin utzten zituzten haren erranerat bere arteko eskatimak. Erregeek, populuek eta Aita-sainduek behin baino gehiagotan hartu izan zuten bere yuietzat.

        Louis sainduak damu min bat hartu zuen entzun zuenean gogorki zirela ekharriak Palestinan ziren giriztinoak, eman zion berriz ere gogoari egin behar zituela munduan egin ahalak atheratzekotzat lur saindua turkoen eskutarik. Ezin nihork hartarik urrundu zuen iduritzen zitzaion Jainkoak galdetzen zuela harenganik eman zadin eginbide hartan. Hartu zuen gurutzea kroisada predikatzen zuen kardinalearen eskutik: har-arazi zaroen orobat bere hirur semei, eta erresumako Yaun phuruenei. Egin zuen bere testamenta; utzi zuen erresumaren gobernua San Denysko abadearen eta Nesleko kontearen eskutarat; egin zituen bere debozioneak eta eman zen untzi batean milla eta berrehun eta hirur hogoi eta hamargarren urthean. Gure saindua zen untziak erlaxatu behar izan zuen Cagliariko porturat. Entzuna zen Tunisko erregea konbertitu nahia zela; berri horren gainean, hedatu zen errege haren lurretarat. Itsas hegian ziren tunisiarrek, edo turkoek ikhusi zutenean frantzesak Tunisat zohazela, eman zitzaizkon ihesari. Arte hartan Louisek yakin zuen Tunisko erregek burdinetan eman-arazten zituela giriztino guziak, etsitu behar izan zuen beraz haren konbersioneaz. Bero handiak eta ur gaixtoek erakharri zuten eritasun bat bertzeak kutsatzen zituena. Etzen ageri gorphutz hillik baizen. Gaitza abiatu orduko, erregeren seme bat eta kroisada predikatzen zuen kardinalea hil izan ziren. Eritasunak etzuen bertzeak baino gehiago guphidetsi errege bera. Ezagutu zuen herstuak zirela haren egunak, oi! nolakoak etziren printze Jainkotiar haren sentimenduak ikhustean laster agertzerat zohala bere Salbatzaille maitearen aitzinerat! Erakharri zuen beregana Filipe bere semea eta bere khoroaren primua. Eman ziotzon iskribuz zaduzkan abisu miragarriak. Haren hitzek hedadura handia galdetzen dute; ordean hain dire ederrak eta ukigarriak, non uzte bai dut atseginekin irakurriren direla. Huna beraz nola San Louis mintzatu zitzaion, hiltzerakoan, bere seme errege beharrari.

        «Ene seme maitea, zuri emateko dudan lehenbiziko abisua da, maita zazun Jainkoa zure bihotz guziaz, eta zure ahal guziez; ezen-ez gara deusere hura gabe. Ekharriagoa izan behar zare zure burua zathitan ematen utzterat ezen-ez haren mortalki ofentsatzerat. Egortzen badarotzu eritasunik edo bertze atsekaberik, bihurtu beharko diotzotzu eskerrak orhoiturik merezi duzula handiagorik gaitski zerbitzatu, eta ofentsatu duzulakotzat. Egortzen badarotzu zenbeit fagore, bihur diotzotzu, orduan ere, eskerrak humilki, eta begira zaite suferago izatetik. Gaitski handi bat laite baliatzea harenganik heldu diren ontasunez haren beraren ofentsatzeko. Gomendatzen darotzut sakramendutarat maiz hurbiltzeaz, eta berezteaz etsenplu onetako kofesorak zure eginbideak irakhatsiren darozkitzutenak. Dela heiekin, dela zure adiskideekin, har zaite hunelako moldez non erranen baidarotzute libroki eta beldurrik gabe zertan huts egiten duzun. Ibil zaite arthoski ofizio dibinotarat, eta egon zaite elizan modestia eta atentzione handitan, guziz, Mezako sakrifizioaren denboran. Ez bekizu itzur hitz alfer bakhar bat ere Jaunaren etxean. Zure errespektuak ezagutzerat eman behar du Jesu-Kristori ekhartzen diozun amudio bizia. Gomendatzen darotzut debozione handi bat izateaz Andre-dena Mariarentzat, eta bihotz on bat pobreen alderat. Zenbeit khexadune, edo nahikabe dukezunean, baldinetariak zure barneko pena deklaratzekoa bada, zabal diozozu bihotza zure kofesorari, edo zure damua arintzeko gai direken presuna zuhur bati; maita zazu solas egitea, noizetik noizerat, yende prestuekin. Ez dezazula onets nihork erran dezan behinere zure aitzinean hitz laxorik, deshonestik eta karitatea zaurthzekorik; puni zatzu garrazki Jainkoa bera, edo sainduak idoizta detzaketen solas gaixtoak darabiltzatenak.

        »Jainkoak egiten badarotzu tronurat heltzeko grazia, lehia zaite zure bizitze onaz merezitzerat gantzudura sakratua, zeinak egiten baiditu Frantziako erregeak Jaunaren gantzutu: lehia zaite ardietsterat erregetasunari dagozkon berthuteak. Ikhus bedi zure baitan zuzentasun bat deusek ere ezin kordokaturen duena. Ager zaite pobreen alde, aberatsen alde baino hobeki. Emozu zure kontseilluari zure kontrestatzeko libertate guzia yustiziaz dohanean. Bihur azu (ahal bezain laster) bertzerena, edo zure aitzinekoek zuzen kontra beretu dukerena: hala galdetzen du zure kontzientziak, bai eta heien arimen deskantsuak. Debeka ezatzu eliza gizonei egin ahal dakizkoten gaitskiak. Maita zatzu komentutan bizi direnak, eta egiozute ungi: yarraik zakizko hortan ene aitaso Filiperi: errege hura ekharriagoa zen gerizatzerat eliza gizoneen hutsak, ezen-ez hekin punitzerat edozein garratztasunekin. Maita eta ohora zazu erregina zure ama: egitzu haren erranak: maita zatzu zure anaiak, bilha zazu heien ona, ez ordean zuzentasunaren gostuz. Elizako benefizioak emateko direnean, zure hoberena izanen da hetarik ez ematea dutenei; edirenen-tutzu gai onak batere gabe direnak: hei behar diotzotzute eman, hanbatik hainbatean, emateko izanen-tutzun elizako benefizioak. Ez izan munduan ahal badakizu printze giriztinoekin gerlarik. Etzaitezela yar gerlateko egin-bidetan ezin bertzez baizik. Lehia zaite guziekin bakean bizitzerat: orhoit zaite gerlateari darraizkon zorigaitz eta bekhatu guziez. Ertxatua bazare gudukatzerat; izan ezazu artha zorrotz bat hobenik ez dutenek paira ez dezaten hobendunengatik. Sethia ezatzu zure zuzena ezagutu nahi ez duteneen gaztelluak eta hiriak; ordean guphidets zatzu, egin ahal bezanbatean, zure etsaiak. Balia zaite zure bothereaz ez uztekotzat gerlarik zure manuko direneen artean. Hauta zatzu karguduntzat, eta yuietzat zuzenki yustizia bihurturen dutenak. Higundu behar duzu gaitskia guzietan, eta beregainki eman diozuten indarraz abusu gaixto bat egiten dutenetan.

        »Errespesi zazu Erromako eliza, eta ohora aita-saindua zure aita izpirituala bezala. Ez bedi ikhus zure erresumani debeka ahal dezakezun gaitskirik; hala nola yuramenturik, zilhegi ez den yokorik, hordikeriarik eta lohikeriarik. Khen ezatzu zure lurretarik heretikoak eta gaixtaginak. Jainkoaganik ditutzu zure eskutan diren botherea eta ontasunak, zor diozu beraz ezagutzarik hedatuena. Beha diozozu ohore handi bati bezala Jainkoaren zerbitzari eta populuaren aita izateari. Ez dezazula egin sobraniozko gazturik, arin zatzu egin ahalean, zure manukoen kargak. Heldu banaiz zu baino lehen hiltzerat, erran-araz ezazu mesa hainitz, eta mana zazu egin dezaten othoitz ene arimaren fagoretan Frantziako herri eta komentu guzietan; eta har nazazu, zuk ere, zure obra onetan partale.

        »Ene seme maitea, ematen darotzut ene benedikzionea aita batek ume maite bati erran ahal diozoken bezala. Othoitzten dut Jesu-Kristo gure Jauna begira zaitzan, eta lagun bere grazia sainduaz. Othoitzten dut oraino ez dezan permeti deusere egin dezazun haren nahiaren arabera baizik, eta izan dadin zutaz ohoratua eta zerbitzatua; grazia bera galdetzen diot ene buruarentzat elkharrekin ikhus, lauda eta ohora dezaguntzat eternitate guzian. Hala biz».

        Errege sainduak iskribatu zituen, bere eskuz, eta Paristik athera gabe, abisu eder hauk guziak. Ezagun da beretuak zituela hemen ekharriak diren sentimendu edifikagarriak. Maiz errezibitzen zuen Jaun handia bere eritasunean. Nola emendatuz baitzohakon sukharra, hartu zituen sakramendu guziak hunenbat errelijioneekin, non lekhuko ziren guziak eman baitziren nigar marrasketan. Eman-arazi zuen bere burua, athorra has, hautsaren gainean, utzi gabe gorphutzean zarabillan zilizioa; eta artiki zuen deskantsuki azken hatsa berrogoi eta hamabortz urthe eta lau ilhabetetan.

        Horra beraz nola hiltzen yustuen heriotzeaz tronuaren gainean izan ahal den erregerik eta saindurik handiena. Charles d'Anjou Siziliako erregeak eta San Louisen anaiak, eraman-arazi zituen Palermarat bere haurridearen gorphutzaren zenbeit zathi, eta eman-arazi zituen zeremonia handirekin eliza batean. Filipe erregea bihurtu zenean Turkiatik Frantziarat, ekharri zituen berekin bere aita zenaren bihotza eta hezurrak. Ezin estimatuzko tresor preziatu hura errezibitua izan zen gure erresuman, allegrantzia guzien erdian. Ezarri zuten, lehenik Parisko Andre-dena Mariako eliza nausian. Biharamunean Filipe erregeak eraman zuen bere bizkarrean gure sainduaren, eta bere aitaren gorphutza magnifizentzia guzietan, San Denysko elizarat.