Yaun-doni Laurendi, Martira

        Yaun-doni Laurendi Espainian sorthu zen Aragoniako hiri Hueska deithzen den batean. Prestuak eta Jainkotiarrak zituen bere burasoak. Etzuten deusere guphidets altxatzekotzat bere semea Jainkoaren legean. Laurens probetxatu zen eman zitzaion eskolaz, eta begietan zituen etsenplu ederrez: yaidura handi bat zuen ungirat. Bihotz ontasuna eta garbitasuna ziren beregainki haren baitan, haurdanik, seinalatzen ziren berthuteak. Ezin erran daite noraraino heltzen ziren Laurensen amudioa Jesu-Kristoren alderat, eta errelijionearentzat sustatua zen khar saindua. Behatzen zion Erromari giriztinotasunaren ithurburuari bezala; hargatik ere nahi izan zuen hiri hartan ikhusi bere burua. Erromako giriztinoek laster ezagutu zituzten arrotz gazte haren merezimenduak, eta berthute miragarriak. Aita-sainduak ezin aski ederrets zezakeien haren inozentzia; altxatu zuen ordena sakratutarat, eta gure saindua izan zen berezia Erromako zazpi diakretarik lehenbizikotzat. Kargu hari zatxeizkon ez xoilki ematea fidelei komuniatzerat aita-sainduak meza erraten zuen alditan, bainan oraino elizako ontasunen arthatzea, eta pobren sokhorritzea. Halako kargu batek zuhurtzia handi bat galdetzen zuen ezin zitekeien esku hobetan. Mundu guziak laudorio zuen gure sainduaz. Oxala! utzi balitz eliza bakean; bainan ez; altxatu zen persekuzione bat osoki ikharagarria. Suntsi-arazi nahi izan zuten giriztinoen aiphamena bera, isur-arazirik heien odola.

        Balerien enperadoreak printze olhe eta ekharkari baten sama zuen paganoen artean: halakoa agertu zen erreginatzeko hastean giriztinoen alderat errege batek ere etzioten egundaino erakutsi hark bezanbat amudio eta arraitasun. Hunenbat giriztino bazen haren palazioan non iduri baitzuen eliza bat. Ordean giriztinoen alderako enperadorearen ontasuna seinalatu balin bazen hastapenean, erran behar da nonbait gerorat dorpheki ekharri zituela. Batetik bertzerako ganbiamendu ondikozko hura heldu zen Makrien zaritzon batenganik. Makrien hura zen gizon bat ethorki aphalekoa, altxatua bere gaixtakeria izigarrien bidez ohore handienetarat. Enperadore izateko hirritsan bizi zen, eta hobeki heltzeko bere nahi zororat, largatu zuen bere burua etsai gaixtoaren eskutarat. Etsai-gaixtoak agindu zion erresuma hil-arazten bazituen giriztino guziak.

        Makrienek amoratu zuen Baleriana. Enperadore hunek kondemnatu zituen heriotzerat aphezpiku, aphez eta diakre guziak. Buruzagitarik hasi zen manu kruel haren exekuzionea. Sixta, aita-saindua izan zen hartua, preso altxatua eta gathetan emana. Yaun-doni Laurendi aspaldion martirioaren ondoan zabilhan; yakin zueneko San Sixta preso zela, sarthu zen bera ere presondegi berean harekin egotekotzat; etzuen hain laster ikhusi San Sixta non abiatu baitzen erraten: o! aita-saindu handia, nola zohazke sakrifiziorat zurekin eraman gabe orai arteraino lagundu izan zaituen zure diakrea? Etzaizko naski fida ene fedeari, edo ene animoari: eman etzatzu bata eta bertzea frogarat, eta ikhusiren duzu ez dudanez hazia merezitzen egin darotazun ohorea altxatzean dudan kargurat. Diakrea yarraiki behar zaio bethi aphezari, zergatik utzten nauzu bada haur xartxa banintz bezala? Etzaitzu bada bere bidean dela umea izan dadin bere aitarekin? Eta ardia ez dadin urrun artzainaganik?

        San Sixta ukitua izan zen bere diakrearen sentimendu onez: erran izan zion: kontsola zaite, ene semea, konplitzerat doha zure nahia. Zeruak biktoria handiago bat daduka zuretzat: zohazi, heda ezatzu pobretarat eskutan ditutzun elizako tresorak, eta prepara zaite martiriorat. Zer bozkariozko berri bere odola Jesu-Kristorentzat eman nahizko hirritsan bizi zen gure sainduarentzat! Ez du galtzen momentorik: bihurtzen diotzote giriztinoei elizako ornamentak eta yarro sakratuak. Hartzen du pobrentzat aldaratua zen dirua, eta badarama giriztinoak gordeak ziren Erromako lekhu eta zokho guzietarat. Laguntzen ditu bere egin ahal guziez. Gure sainduak yakin zuen bazirela zenbeit giriztino pobre ihes egin zutenak Narzisa deithzen zen gizon prestu baten etxerat: yo zuen harat ere: lagundu izan zituen bertzeak bezala, eta bihurtu zion bista zenbait urthe hetan itsutua zen bati. Yakin zuen orobat bazirela bertze lekhu batean hirur hogoi eta hirur giriztino gordeak. Hek ere lagundu zituen, eta erakharri finki egoterat bere fedean.

        San Sixta kondemnatua izan zen burua ebakia izaterat. Yaun-doni Laurendik izan nahi zuen berriz ere aita-saindu haren ikhusteko kontsolamendua. Bathu zuen hiltzerat zaramatela. Artiki zuen bere burua haren oinetarat nigar marrasketan. Erran zion esku onetan utzi zituela elizako tresorak, lagundu zituela pobreak, eta egiteko gelditzen zitzaion guzia zela haren laguntzea bere biziaz egiterat zohan sakrifizioan. Aita-saindu hark kontsolatu izan zuen bere diakrea erraten zioelarik helduko zela hura ere khoroa bererat hirur egunik barnean. Erran zion oraino: ene semea, Jainkoak ikhusten du ene adin handiaren herbaltasuna: tormenta arinak daduzka enetzat; zutaz denaz bezainbatean, nahi du eraman dezazun biktoria seinalatu bat zure martirioa ospe handitan emanen duena. Hala gerthatu zen.

        Soldaduek hedatu zuten enperadoreaganat berria Laurens, diakre gazteak ontasun hainitz gorde zuela. Printze diru gose, eta giriztinoen etsai hark har-arazi zuen gure saindua. Agertu zen haren aitzinerat aire errespektuz eta fermutasunez bethe batekin. Lehenik, galdegin zitzaion zer zen; ihardetsi zuen ahalkerik gabe giriztinoa zela, eta Erromako elizako diakrea. Gero galdegin zitzaion non zituen fidatu zitzaizkon ontasunak. Ihardetsi zuen horren gainean, agertuko zituela ontasun hek nahi bazioten utzi hartako denbora. Eman zitzaion egun baten ephea. Gure sainduak iragan zuen egun hura aurkhi ahal zetzakeien pobre guzien biltzen. Eman zen bera hekien buruan, eta hurbildu zen enperadoreaganat erraten zioelarik konplitu zuela haren manua; horrekin batean erakutsi ziotzon pobre hek giriztinoen tresorik baliosenak bezala. Urrun da halakorik igurikitzen baitzuen enperadoreak: idoiztatua zadukan bere burua, eta eman zion bere gogoari behar zuela garrazki punitu diakre saindua. Azot-arazi zuen sarraskitan eman-araz arterainokoan; ondoan erran zioen; edo behar diotzotek ofrendatu gure Jainkoei sakrifizioak, edo behar duk yasan heriotze bat egundaino izan den kruelena.

        Yaun-doni Laurendik ihardetsi zioen enperadoreari: zuen Jainkoek ez dituzte merezitzen gizonei bihurtzen gaitzten ohoreak ere: nola beraz, o! Printzea, mana ahal diezakedazu hekin adoratzeaz? Ez dut tormenteen beldurrik, beraz zure dixiduek ez naute lotsatzen. Esparantza dut pairaturen ditudala Jainkoaren graziarekin hatean fermutasun handi batekin, eta hortik beretik ezagutuko duzula nik adoratzen dudan Jainkoaren bothere guzizkoa. Enperadoreak ikhusi zuen zer nahi egin zezan, etzuela eskurako gure saindua; halarik ere, sararazi zuen berriz ere presondegian, eta utzi zuen Hipolitaren artharen azpian. Yaun-doni Laurendiren aire modestak, eta presondegian egiten zituen mirakuilluek erakharri zuten Jainkoaganat hartaz ihardetsi behar zuen, eta Hipolita deithzen zen gizon ohoratu hura, zeinak errezibitu baitzuen bathaio saindua.

        Argia urratzerat, eraman zuten Yaun-doni Laurendi hiriko yuiearen aitzinerat. Yuieak enperadorearen manuaren arabera, etzuen deusere guphidetsi haren eskuratzekotzat, baliatu zen lausengez, mehatxuez, agintzez, hitz batez, hartu zen alde guzietarat; ordean alferretan izan ziren haren egin ahal guziak. Gure sainduak egundaino baino khar gehiago agertzen zuen Jesu-Kristorentzat. Yuieak trenkarazi zituen haren hezur guziak, eta yazar-arazi zion burdin zorrotzezko azotez. Yaun-doni Laurendi etzen batere kantitzen tormenta hek guzien erdian. Benedikatzen zuen Jainkoa, eta kantatzen zituen haren laudoriak: paganoak miretsiak ziren ikhusteaz haren bihotzean zen, eta kanpotik ere erakutsten zuen deskantsua. Yuieak egundaino bezala galdetu zion nongoa zen, zer errelijione zuen, eta zer bizitze zaraman.

        Yaun-doni Laurendik ihardetsi klon yuieari Espainiakoa zela, eta Erroman iragan zituela bere gaztetasuneko urthe gehienak. Erran zion oraino: izan dut zoriona bathaioa, haurdanik, errezibitzeko, eta Jainkoaren legean altxatua izateko. Yuieak ihardetsi zion: nola duk atrebentzia errateko ezagutzen dukala Jainkoaren legea, arbuiatzen dituanaz geroz gure Jainkoak? Gure diakreak erran zion: zeren ezagutzen dudan Jainkoaren legea, arrazoin hortaz beraz arbuiatzen ditut funtsik gabeko idolak: sentsu onak berak erraren ahal du erhokeria dela uzte izatea badela Jainko bat baino gehiago. Orduan yuieak ixil-arazi zuen gure saindua erraten zioelarik, gau hartan yasan beharko zituen tormentek irakhatsiren ziotela bertzela mintzatzen. Yaun-doni Laurendik ihardetsi zion: ez dut bada nik hala uzte; ezen zure tormenta guziak hanbat bozkariozko ithurburu gerthatuko dire enetzat, eta zuk diozun gaua izanen da neuretzat egundaino iragan dukedan eztiena.

        Yuieak eman-arazi zuen gure diakre saindua krisela baten gainean, eta beldurrez lasteregi erre zadin, etzuen nahi su biziegi bat, bainan su arin bat emeki-emeki erreko zuena, eta tormentak gehiago iraun-araziren zituena. Paganoak konbertitu izan ziren, osteka, ikhustean Yaun-doni Laurendiren fermutasun, eta bozkario miragarriak. Huntaraino zen loriatua pairatzeaz Jesu-Kristoren ohoretan non erran baitzion aire hirritz batekin yuieari aski errea zela alde batetarik, eta itzul-araz zezala bertze alderat. Horra nola hiltzen gure saindua. Erroman datza haren gorphutzaren zathirik handiena. Badire Frantzian ere haren erlekiak.