Yaun-doni Bixintxo, Martira

        Yaun-doni Bixintxo Espainiak izan duen martir aiphatuenetarik da. Saragozako etxe on batetarik zuen bere ethorkia. Valera hiri hartako aphezpikuak altxatu izan zuen gure martira artha berezi batekin. Irakhatsi ziotzon gure errelijionea, eta izpirituaren argitzeko behar direnak: nausi saindu hark atseginekin ikhusten zuen bere dizipuluaren aitzinamendua yakintasunean; ordenatu zuen diakre, eta erran zion predikatzeko botherea. Yaun-doni Bixintxok irabazten zituen bihotzak bere hitzeen gantzuduraz; argitzen zituen hura entzuten zuten giriztinoak, eta konbertitzen paganoak berak.

        Dioklezien eta Maximien enperadoreek biz-arazi zuten persekuzione ikharagarri bat giriztinoen kontra. Seinalatu zen, ordu hartan, Dazien, Saragozako gobernadorean, kharra bere printzeen alderat. Kunplitu zuen zorrozki hekin manua. Har-arazi zituen Valera eta Bixintxo, eta eraman-arazi gatheztaturik Valenziarat agian bide luzeko nekheak, eta hiri hartarat hel arteraino yasan behar zuten tratamendu dorpheak erakharriren zituela gure errelijione sainduaz arnegatzerat; ordean bideko nekheak eta gosea pairatzeak etzuten batere kordokatu hekin fede bizia. Hain hazkarrak ziren Valenziarat heltzean nola harat abiatzean.

        Dazienek uzte izan zituen hobeki eskuratu emetasunaz ezen-ez dorphetasunaz. Huna nola hartu zen. Lehenik erran zion Valerari haren adin handiak eta haren gorphutzeko herbaltasunak bizitze ezti, eta deskantsuzkoa galdetzen zutela, eta nahi bazuen halako bizi dohatsu bat, aski zuela enperadoreen manuari obeditzea. Gero erran zion Bixintxori: zutaz denaz bezanbatean, o! ene semea, ez ahal diozu ukho eginen zure ethorki ohoragarriari. Sobera zara argitua eta ederki altxatua atsegin ez izateko zureganatzeaz enperadoreen grazia onak. Gaztea zara, ungi egina eta mintzatzaille ederra, zer ez duzu beraz igurikitzeko gure printzeenganik? Gauza bat da bakharrik egin behar duzuna ohore handienetarat heltzeko, eta gauza hura den errexena da; aski duzu largatzea zure burasoen errelijionea: zatozki: beraz, o! ene semea, eta obedi zatzu enperadoreak: begira zaite buru gogor eta hisitiar izatetik: hala gerthatzerat, segur zinduke heriotzerik kruelena, eta laidotsuena.

        Valera aphespiku zaharra nekhez mintzo zen. Manatu zuen bere dizipulua Dazieni ihardetsteaz; orduan Bixintxo hasi zen hunela mintzatzen: ez dioku zeren eman zure gogoari mundu huntako ohoreak, eta bizia gal-arazteko mehatxuak gai direla kordokatzeko gure fedea. Ez da guretzat halako ohorerik eta plazerik nola gure biziak ematea Jesu-Kristoren ohoretan. Dazienek minki hartu zituen gure diakrearen hitz laudagarriak: eman zen suminduran, eta erran zion: edo ofrendatuko diozute gure Jainkoei intsentsua, edo gostako zaitzu bizia. Bixintxok ihardetsi zion boza goraturik: ya erran darotzut gehienik bilhatzen dugun ohorea, eta zuk egin ahal diezagukezun atseginik handiena direla gu biziaz gabetzea: gehiago dena yakin ahal dezakezu lasterago unhaturen zarela gure tormentatzeaz, ezen-ez gu unhatuko baigara pairatzeaz Jesu-Kristoren ohoretan.

        Gobernadoreak ezin yasan zuen gehiago gure gizon gazte sainduaren fermutasun handia. Egorri zuen desterrurat Valera zaharra, etzuen bertze gaztigurik manatu aphezpiku hunentzat; bainan biztu zuen bere errabia guzia Bixintxoren gainerat. Manatu zituen burreuak baliatzeaz tormentarik bortitzenez, asmatzeaz ere izigarriagorik yazarteko diakre sainduari, arbuiatzen zituenaz geroz hekin idolak. Haren manu kruela laster izan zen konplitua.

        Burreuek eztiratu zuten gure saindua hezur guziak kraskatuak izan arterainokoan. Dazien barbaroa etzen hartan baratu; ikhusirik Bixintxo dostatzen bezala zela tormenta hartaz, larruarazi zituen haren bizkarra eta saihetsak burdinezko behatz zorrotzez. Dazienek uzte zuen gure martira sainduak artikiren zuela zenbeit has-beherapen eta nigar xorta; ordean enganatu zen: Bixintxok lehenbiziko tormenta bezala, yasan izan zuen bigarrena ere; erran nahi da, deskantsu eta bozkario guzietan. Erran behar da gure Jainkoak badakiela arintzen eta eztitzen sofrikaririk dorphenak eta garratzenak haren ohoreran hartzen direnean.

        Urrun da Bixintxo lotsatua eta asaldatua baitzen tormenta arraillagarri hek guzien erdian; aitzitik erraten zion Dazieni etzioela behinere yazarriren berak nahi bezanbat: desafio hunek oraino gehiago tarritatu zuen gobernadore kruela. Nola baitzakien zauri hotztuek oinhaze oraino gehiago ematen dutela, berriz idekitzen direnean, manatu zuen berriz larrutzeaz gure saindua. Izan zen, ondikoz! obeditua: Yaun-doni Bixintxo emana izan zen sarraskitan, odola zarioela gorphutz guzitik. Etzuen gizonaren iduririk ere. Mirakuillu bat zen bizi ahal izatea estatu lastimagarri hartan. Dazien barbaroak ezagutu zuen alferretan zirela tormenta guziak, ezin garaitua zela gure sainduaren fermutasuna; ordean erran etzadintzat etzuela deusetan konplitu bere nahia, galdegin ziotzon Bixintxori liburu sainduak artikitzeko surat, erraten zioelarik baldin ematen baziotzan, hark ere utziko zioela bizia.

        Gure diakre sainduak ihardetsi zion aire dostaillu batekin yuieari hobe zuela baliatzea suaz akhabatzeko hasi zuen sakrifizioa, ezen-ez erretzeko liburu sainduak; eta ezin zagokela hari deklaratu gabe kondemnatua izanen zela bera behin bethiko surat ez bazioen ukho egiten idolen adorazioneari. Hitz hauk gaitzitu zitzaizkon Dazieni: eman-arazi zuen, orduan berean, suaren erdian, burdinezko punta zorrotz batzuen gainean: tormenta berri hunek etzuen erreberritu baizik gure martiraren bozkarioa. Mundu guzia lasturaz eta urrikalmenduz bethea izan zen ikhusteaz gorphutz erdi larrutu bat, eta hezurrak ageri zituena. Sua bera aski izan ez balitz bezala sofri-araztekotzat, burreuek gantzutzen zituzten oraino, gatzez gure sainduaren zauriak.

        Burreuek zer nahi egin zezaketeien, Yaun-doni Bixintxok etzuen behinere galtzen barneko bake gozoa. Begiak altxatuak zaduzkan zerurat, eta benedikatzen zuen Jainkoa bere tormenta guzien erditik. Dazienek khen-arazi zuen sutik sar-araztekotzat presondegi ilhun batean. Harat zenean, etzan-arazi zuen eltze puska batzuen gainean, eta etzuen nahi eman ziozoten yaterat, ez eta laguntzarik batere; ordean Jainkoak bere artharen azpian zadukan gure diakrea; suntsi-arazi zituen presondegiko ilhunbeak, eta hel-arazi zituen haren bihotzerat konsolazionerik nahikarazkoenak. Yaun-doni Bixintxoren zauri guziak izan ziren ordu hartan berean sendatuak, eta aurkhitzen ziren haren baitan leheneko hazkarrasun eta edertasun berak. Zer espantimendu soldaduentzat ikhusteaz Yaun-doni Bixintxo zauri izigarri guzietarik arras sendatua, eta arrosetarat itzuliak eltze puska hek guziak! Mirakuillu hark egin zuen presondegiaren artha zuena konbertitu izan baitzen bertze hainitzekin batean. Dazien sarthu zen fulia guzietan entzun izan zituenean gure sainduaren berri ezin konprenituzkoak. Hartu zuen bertze bide bat guti konpuntzen zena orduraino agertu zuen krudelitatearekin. Atherarazi zuen Yaun-doni Bixintxo presondegitik, etzan arazi zuen ohe guri batean, eta eman-arazi ziotzon iaguntza guziak. Tormenta guzietarik handiena izan balitz bezala etzana izatea ohe guri hartan, gure sainduak galdu zuen bizia harat orduko.

        Yaun-doni Bixintxo ehortzia ikan zen Valenziako ingurutan. Frantziako errege batek sethiatu eta hartu izan zuen, duela milla eta berrehun eta zenbeit urthe, Saragozako hiria, eta yabetu izan zen diakre sainduaren estolaz. Erleki preziatu hau aurkhitzen da Paristik berehala den San Germaineko elizan.