DABID JAUN APEZA

        Gizon handiak ez dire beti mundu huntan haro eta harrabots gehienik egiten dutenak.

        Balin bazen gizon ixilik, bere buruaz guti hartua zenik, eta bizkitartean hedadura eta jakitate handiko gizonik, hura izan da Armand Dabid, jaun apez misionest zena. Iragan astean Pariseko kazetek ekarri daukute haren hil-berria.

        Egun zortzi hemen Eskualdunean ere agertu da berri hori frantsesez, emaileak ziolarik: ondoko egunetan xeheki nahi lituzkela hemen aipatu jaun horrek bere bizian egin dituen lan ederrak Baduke zer aipa, orotaz mintzatu gogo balin bada.

        Guk eskuaraz, guhauri eta gure eskualdun irakurtzalei doakigun heinean erran dezakegu, Eskual-herritik behinere jalgi diren jakintsun handienetarik bat zela Dabid misionesta.

        Ezpeletan sortua 1826-ean, bazituen beraz 74 urte. Gazterik sartu zen Lazaristak deitzen diren misionestetan. Buruzagiek 1860-ean igorri zuten Chinako misionetarat. Eta han laster ohartuzitzazkon, ez bakarrik bere misionest lagunak, bainan bazterretikako jaun argituak, bai hemengoak eta bai hango berekoak, asmu zorrotzeko gizona zela. Frantziako gobernamenduak misionest horren aintzindarietarik ardietsi zuen: utz zezatela jaun apez hori, Chinako lur eta zuhain, eta belar, eta ihizi mota guzien begiratzera; gero guziak ikus arau hel-araz zitzan edo bederen ezagut-araz Pariseko jakintsunei.

        Holaxet, Chinako bazterraren aldean-bertze, harat-hunataren egiteko behar zituen laguntzak eman zazkon Frantziako gobernamenduak. Eta hainbertze argi ekarri zuen handik hunat lehen aldian, non bertze bi aldiz oraino geroztik igorri baitzuten toki beren hobeki ikertzerat eta betze batzuetarat ere sar bazitakeen, zoala, ahal bezen urrun.

        Nork daki, hiru aldi hoitan zenbat neke, izerdi, gose eta egarri, zenbat barneko goihendura jasan duken han, jendaki arrotz eta askotan etsai heien artean? Entzun dugu ere bertze orduz, hangoek gaixtakeriaz pozoindaturik hil-hurran etorri zela behin gibelerat Berak holako guti aipatzen zuen, ez nahiz eiki bere buruaz mintzatu.

        Dena dela, ororen buruan aspaldixe huntan osasuna higatua zuen eta Parisen bizi zen, bere misionest fraide lagunekilan. On zeno ez da lanetik gelditu. Kaperaño batean meza eman, zenbeit konfesio entzun; bere fraide lagun gaztei zazkienetarik apur bat erakuts; eta gero arte zuen guziez hirirat jalgi; ez aire hartzerat ez eta bazter ikusterat, bainan bere ezagun gizon jakintsun zenbeitekin solas egiterat. Halakoek orok laket zuten harekin mintzatzea, anitz bazakielakotz. Erran duguna, lurraren axaleko ala barnagoko izaite zer guziez: harri, burdina, lur, ikatz, ur eta bertze... eta gero lurreko ala aireko ihiziez, xehe ala larri, basaihizi nongo nahikoez; azkenik erran dezagun lehenik erran beharra, ezen hautan zen omen argituena, belar eta lore, on eta gaixto diren guziez mintzo, aditzekoa zen!

        Badire Parisen loretegi etxe batean anitz lore eder, Dabid izena dutenak, harek hatzeman arte ez baitzuten bertze izenik, ez zirelakotz bazirela ere ezagutuak.

        Gure jakinean badauka Baionan soldado aitzindari zahar batek... halako mahats ondo bat, Dabid apezak emanik, haren orroitzapen daukana —anbat artarekin! Lore bat badakar mahats horrek xoragarria, bainan arno egiteko ez zinezoke eman bi ardit! Oro ezin batek ukan araiz: lore ederra eta mulko gizena.

        Xinako mahatsaz bertzerik ekarri baitu ordean handik Dabid apezak, Frantziako jakintsunen artean aipamen handia irabazi dionik. Jakintsunek berek hala diotenaz geroz, sinisteko ahal dire Berritan eman-arazi zioten, ez segurki berak galdaturik, gobernamenduak emaiten duen ohorezko sari handienetarik bat: La croix de chevalier de la Légion d'honneur».

        Ez zinuen holakorik erranen hura ikusi-eta. Hain zen berenaz hola... furfuria guti zuena eta xehea, nor nahirekin zertaz nahi goxoki solas egitera zagona.

        Urteak ditu behin Hazparnetik Baionara joan-jin egin zuela eskualdun etxeko-jaun batekin. Bi-biak ziren buruz-buru karrosan. Bertzea harritua: zoin burutarik zeri lot ez jakin «sabantas» handi harekin bidean solas egiteko. Arratsean etxera eta, irriz zagolarik zion: xoratua atxiki zuela bide guzian jakintsunak jakin-gosea, ele ahul bat gabe; anitz gauza bazakiela ageri ba, bainan oro aditzelearen heinera ekartzen jakin.

        Alta karrosan baino bideko lagun maitagarriagoa zen... oinez. non nahi bazterretarat so gelditua. «Zer da hau? Behazu belar huni; hau hula eta hula da; hementxeko hau aldiz pozoin errabiatua da. To, hauxe da marmutxa pulita! Hau holako da; badire hautan onak badire gaixtoak».

        Non nahi, zuk eta nik lur hutsa edo lapar sasipe bat baizik ikusiko ez ginuen tokian agertuko zaizkitzun, bat bertzearen aldean, bi, hiru, lau ikusgarri. Ez, ez zoazin galduak, harekin iragan orenak.

        Atsegin zuen berak ere zure atseginaz ba eta ere zenbeit aldiz zure izialduraz. Egun batez adixkide batekin, zoan Mondarraingo mendiari gora Harat hunat solas eta so doazilarik, bertzeak, suge baten gainean zangoa eman balu bezala, jauzi egiten du hemendik hanxetara, oihu batekin: «Zer duzu?» dio galdatzen Dabidek; eta hainbertzenarekin ohartzen da musker batek duela bertzea izitu. Irriz badoa muskerraren ondotik, sasipez harripe; eta emekiño eskuratu duenean, ongi perekaturik inguratzen du bere mokanesaz, eta ezartzen bizirik sakelan, etxerat eramaiteko. Gero hasten zaio lagunari, erdi trufaz, erdi zinez, erraiten: «Zeren beldur zinen, ala muskerrak ausik; sugandola ferde bat da muskerra; ez du gehiago egiten ahal, ur-hileko aratxe-buruek baino. —Eta harrobiak, hura ere ferdea baita? —Ferde eta ez ferde; gorri-ta hori, asko marra eta tita badu harrobiak ferdeaz bertzerik. Hetan ere baditezke pozoin gabeak, nahiz badiren pozoindunak; bainan gure tokietan halako guti... balin bada ere».

        Hau har bezate gogoan uste dutenek musker guziak harrobi direla, eta harrobi guziak pozoindun.

        Bainan nola jalgi-araz zenbeiten burutik, haurrean zaharretarik entzun eta han kokatua dutena: baizik eta harrobiak jauzi egiten diola gizonari lepo gibelera; eta garkotzetik sartzen zaiola gain-behera?

        Ez da erraiteko baizik, gauzak diren bezala dazkienak ez duela muskerren ez eta bertze edo zoin mamu hortz gaben beldurrik; eta aldiz deus ez dakienak har dezakela sugea aingiratzat eta aingira sugetzat. Muskerrak ekarri gaitu, huntara. Hitz bat oraino Dabid jaun zenaz. Erran dugu zoin zen ixila eta xehea. Bainan bera bere buruaz hartua ez bazen, haren herritar adixkideak eta guziz ahaideak hartuak ziren hartaz, zuzen den bezala haren izena bera hin handi zaukaten non egun batez, badu hogoi-ta zenbeit urte, haren ahaide hurbil batek pario bat egin baitzuen Eskual-herritik Parisera letra bat hel-arazten ziola, hitz hauk bakarrik gainean emanik: «Monsieur Armand David, Paris». Labur-laburra, karrikaren izenik, ez etxearen lumerorik gabe. Bertzek irri, bainan harek parioa irabazi. Letra heldu, xuxen, bere xedera.

        Erran behar da bertzei eder bazitzaioten harekilako ahaidetasuna, bera ere jaun hori, bihotzez atxikia zela bere odolekoei. Haren atsegin handienetarik bat zen, noizetik noizera zenbeit egunttoren iragitea hemen sor-herrian bere heiekin.

        Egun ortzegun goizean, azken hitz hauk hemen emaiten ari girelarik, hil poroguak eman-arazten diozka, Ezpeletako elizan, Dabid jaun mediku, herriko auzapez, hanbat maite zuen anaiak.

Eskualduna, 1900-11-23