1928

        Iragan larunbatetik, guti-aski elurra ari du: Iruña inguruko mendiak elurrez estaliak daude.

        Iruñan bertan ere, bada zerbeit; aurrak jostatzeko bedere pilotukaldika edo irrixtoan.

        Negua, neguan ari duelarik nonbait or; naiz errana den bezala, «elurra zuria delarik beltza dela».

        Basurde eizira juanak ez dakigu zer egin duten.

        Iragan igandean, Madriden izan zen, emengo seme Aita Mutiloaren konsagrazioa apezpikutako.

        Emengo ayuntamentuaren ordezkoak eta Aita Mutiloaren aurride eta adiskideak; ortarako juanak, an zauden.

        Eldu den 12 garrenean emanen omen du emen, apezpiku bezala leen meza.

        Jainkoak lagun diola, apezpiku on bat egiteko.

        Emengo ayuntamentuak erabaki du azkenean, Diputazioneko galdea alde bat utzirik, Barañain delako hospitalea gobernuaren eskuetan alde bat emateko. Gobernuko xedeak leenak badire, badukegu itxu-arrotz eta eskale.

        La Voz de Navarra delako egunaria, gobernadoreak isundu edo multatu du 500 pezeta eta zortzi egunez argitaratu gabe.

        Almadia gidatzen eldu zen Eskarozeko gizon batek miñartu zuen iragan ostiralean: almadiako ibi zuren artean zango bat porrokatu zuen; baño arras moztu gabe utzi zioten ikusi artio.

        Iragan larunbat arratsean berriz ere izan ginituen boxeo delako borrokaldiak.

        Erraten datzuet jakinazteko jostaketa edo zer den orrek emen ere laketzen ari dela adiarazteagatik.

        Jakinarazi ziguten, igandean jokatu bearra zela pilota partida bat, Iturain aita-semeak emengo Lasaren kontra.

        Bano Iturain aitak gaztigatu omen zuen eri zagola ezin etorri.

        Partida orren ordez egin zuten bertze bat: Lasa bertze batekin eta Gorriti Pacoin kontra: Lasak irabazi zuen.

        Urbilen aldi artio Jainkoak nai duelarik.

        Iruñako «luistarren batzokian» gizon letradunketa gaitza bildu zen, iragan ostirale arratsean, gure apezpiku jauna an zagola, asi zuen bere mintzaldia Aita Laburu jesuita «Biologie» delako ikasgaietan jakintsun dena.

        Ortarako, Europan diren lantegi oberenetan asko ikasirik; orañ jesuiten konbentuan bere gain ikastaro berberean ari dena.

        Bere mintzaldia gai untarik eman zuen «Orai aldi untako asmakizunak (Problèmes) Psico-pisiologie, abere eta gizakiena bekaldurik».

        Jakina: biztanle guzien artean, tipienetarik asi eta goragokoetaraño, mallaz malla iraganik, ikusi dezakegu batetik bere ondokoa arte gutiak berexten duela.

        Ala ere, bakotxa beti bere aitaren azitik eldu eta ez bere urbilenetarik.

        Ustez ta, azi batetik aziaren ama ez bezalako sortu zitekela edo biztanle tipienetarik larriagoa eldu zela argiratu zuten «évolutionnisme» delako ikasbidea.

        Gure gaztaroan, irakasle eta ikasle oro évolutionniste bilakaturik ginauden: orai arenak ere egin du.

        Jainkoak egina, abere guztiak buru batetik ateraiak izanez geroz elkarren antza edo eite zerbeit izatea ez da arritzeko.

        Barneko erraiak, biziaren bideak berdinak izanez geroz, jakina.

        Elkarren eite ori erakusten duen ikasketa da «Psico-pisiologie» berdinkaratua (comparée).

        A. Laburuk zion: ollotegi batean, ollo batek mokukaltzen ditu bertzeak, guzien nagusi agertuz; baño, ollotegitik ura ekenduez geroz, bertze bat leengoetarik agertzen da nagusi gelditzen direnentzat bertzea baño okerrago.

        Aldiz, gizon bat mutil egonik nagusitzera heldu bada, bere dituen menekoekin, leengo bere nagusia baño gogorrago agertzen oi da.

        Txorietan ere, badire etsaigoan bizi direnak eta etsaietarik beren buruak begiratzeko una zer egiten duten.

        Emagun: a txoriak, b txoria duela etsai; baño b txoriak ere c txoria du etsaia. A txoria umetzera eldu denean, kabia egiteko leku bila ari denean; b txoriak bere kabia egiten oi duen lekutik urruntzen da eta berexten du. C txoriak egiten duen lekuaren ondoan; ots, bere etsaiaren etsai ondoan.

        Aldiz mutikoek; ez ote dute olakorik egiten eskolatik ateratzean?

        Mutiko bat bertze bigarren batek jotzen du, baño bigarren uni bertze irugarren batek garaitzen edo jotzen dio.

        Eskolatik ateratzean, leen mutikoa irugarren aren ondoan ateratzen da; ots, txoria bezala bere etsaiaren etsai ondoan.

        Orgatik, zion A. Laburuk «Sociologie animale» eta «Sociologie humaine» badutela elkar ikustekoa.

        Bata eta bertzearen bizi modua barnatuez geroz, bada nondik bazkatu, delako «Psico-fisiologie» berdinkaraturik.

        Gero zer diren eta nola «Hipnotisme animal eta Hipnotisme humain», zerk dituen bat eta bertzea berexten eta ikasketa ortarik atera daitezken argiak.

        Zine delako bizi-idurian, erakutsi zizkigun egin dituen ikas-lanak: ollo, igel, amorrai, muzkerra eta kakamarrokin, lokarrazten edo...

        Bertze zenbait gauzen ondotik, azkendu zuen mintzaldia adiaraziz, zer den ideitisme. Batek gauza bat ikusten duenean eta gero gauza ura aitzinean ez daukalarik, artaz oroitzeko gogora ekartzen du aren imajina.

        Ideiste batek, oroitu ordez, gauzak ikusten ditu aitzinean balitu bezala, alucinationdunek bezala.

        Beraz, guti uste dugun lekuetarik argiago baizik ez dela ageri Jainkoa, guzialduna.

        Nork buruan artu erran zituen guziak?

        Urrengo aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko