PURRUXKA BATZU

        Baionako katiximak huna zer dion sineskeriaz: «Sineskeria edo superztizionea da sinestea holako jendeak edo holako gauzak baduela botere bat, Jainkoak ez Elizak eman ez diona». Zorigaitzez, hameka eta hameka azkaindar bada oraino aise bekatu hortan eror litakenik. Hauxe bera ez ote da sineskeria? Behi bati kalitxak heldu zaizkonean, aski da gorozti aldaxka bat herriz kanpotik ekartzea, bidean ur errekarik iragan gabe, eta aldaska hura heian ezartzea. Goroztia eihartu gabe kalitxak eroriko zaizko behiari... Eta badire hori sinesten duten azkaindarrak!!!

        Azkainen aditua:

                «Lertsunak lerro-lerro airean doazi

                Beroaren lekurat hotzaren ihesi...».

        Azkainen zenbeit emaztek ttotta aski maite omen zuten denbora batez eta ixtoio bat kondatzen aditu izan dugu supazterrean. Senpereko adorazione batez, hogoi apez lekuko, Azkaineko erretorak pario hau egin zuen Senperekoarekin: argitik iluna arte Azkaineko hirur emaztek hamabortz pinta aguardient edaten zituztela. Arratsean, etxerat itzuli zelarik, Katalin Beltza deitu zuen berehala, eta Senperen zer pario egin zuen erran.

        —«Parioa ez dautzugu gal-araziko, jauna.

        —Nor hartuko dun lagun? Gazuza Moko?

        —Ba, jauna: ohore eginen dautzu...

        Hirugarren Manana Motza?

        —Fa, jauna! Bizpahirur pinta hustu orduko, elea nausitua du!!!

        Kontrabando ixtorio hainitz balitake Azkainen, bildu nahi lituzkenarentzat. Huna bat. Duela ehunbat edo gehixago urte, Mazondo delako espainol batek osoki harrituak zauzkan mendirat menturatzen ziren guziak: kontrabandixta bezen ohoina zen eta arras axola guti zuen nor-nahiren biziaz. Jada bazituen bizpahirur gizon hilak Frantzian, eta bertze hainbertze naski Espainian. Dena dela, horra nun goiz batez Piarres Elizalde mugazainak handik edo hemendik zilatzen duen Mazondo ondoko gauean zerbeit kontrabanda baliosekin irgaitekoa dela Martinaurrenbordan gaindi. Gaztea zen Elizalde eta bihotz gaitzeko gizona. Aitzindarieri galdetzen diote Martinaurrenbordako inguruetarat igor dezaten zerbitzuz. Baietz, hala nahi duenaz geroz, bainan... gertatuko dena haren gain! Horra nola zen Elizalde gau hartan Mazondoren bidean gertatu. Ganix Handia zuen laguntzat. Birikak bere lekuan zituean mugazaina hau ere eta norbeiti kuskako baten emaiteko batere lotsa etzena. Bada, gauerdi alderat otarditik urrats batzu aditzen dituzten bi mugazainek, eta zango punten gainean abiatzen dire harrabotseri buruz. Ilargi bafada batean horra nun ikusten bi gizon kargatuak. Hauk ere ikusi dituzte haatik mugazainak. Bat haizea bezala ihesari eman zen; bigarrena etzen hain lotsakor —Mazondo zen— eta bidea segitu zuen, deus ez balitz bezala, mugazainen ondoraino.

        —«Geldi hor, Mazondo!

        —Hik geldiarazirik beti ez, Piarres!».

        Ez ote? Eta Elizaldek jauzi egiten dio gainerat. Hango borroka partida! Bainan horra nun kanibetkaldi batez Mazondok alde bertze iragaiten dion eskuineko eskua mugazainari. Lagunaren orro saminek burutik joanarazten dute Ganix Handia eta bere xixparen gibelaz kaskoa arrailtzen dio Mazondori. Berritz gibelat itzulia hogoibat urratsetarik beha zagon bigarren kontrabandixta: Jainkoa lekuko, zirurikan tiro bat igorri zion Ganix Handiari, huts egin eta ihesari eman, Ganix Handia jarraik zakioken eta tiroa pagaraz. Ez: Piarres Elizalde alditxartzen ari zela oharturik, bizkarrean hartu zuen eta, artatzeko, bi jauziz Martinaurrenbordarat ereman. Piarres artatua, bigak, berriz otardirat zirelarik Mazondo bila, oro sutan ziren: etzuten Mazondorik atxeman, jada errea zen. Herri guziak ez omen zuen atsegin ttikia ukan!

        Azkaindar xahar-xaharretan nor edo nor baditake oraino Luis Handia ezagutu duenik. Haren indarreko gizonik ez omen da gehiago ikusten. Nihork nihun etzion uli handirik bilatzen. Ez da harritzeko. Behin lau peon ari omen ziren harri alimalebati tiraka alde guzietarik eta ezin higi. Luis hurbildu zitzaioten, ederki trufatu... eta berak harria galtzarrean bere tokirat ereman, bi liberako ogi bat bezen aise!

        Handiagokoa Landesetan egin omen zuen behin. Adixkide baten etxerat joana zen pestalier. Hain xuxen pesta guzia omen zen «eliza aintzinean zen kanoi zahar bat zoinek doidoia higi». Errotak haxetaraino sartuak zituelakotz, nihork etzuen kanoia higitu astelehenean. Astearte goizean ere ez. Eta horra nun eguerdi alderat fama hedatzen den arratsaldean Euskaldun batek higituko duela eta hamar metretarat eremanen! Ba ote? Arratsaldean mila Kaskoin baziren kanoiaren aldean, beren kapelu handiak buruan... eta jada trufa ezpainean! Luis Handia agertu zen, oro bazter-arazi, kanoia terrepente bere ziloetarik ateratu eta han-harat ereman ondoan... uzkaili.

        Arratsean, ostatuan, zer-nahi ohore egin zioten, mozkor-arazi ere ba —omen— nihork halere gerlarik bilatu gabe. Quo pentsi!

                DURRUTY ETA HARANEDER

                Itsasotik ginenian

                Sartu gure familian,

                Azkaingo herri noblian

                Zer zen gertatu nuen aditu

                Bi notablien artian:

                Nola ziren justizian

                Sartu hitz baten gainian

                Donibaneko hirian...

                Donibanen zer gertatu,

                Gauza nola zen pasatu,

                Behar dugu deklaratu.

                Bazkal-denbora bere gogora

                Durrutik ez du pasatu.

                Konpainiaz da trufatu,

                Xitxi, saltsa eta fruitu,

                Guziak iretsi ditu...

                Huna nola zen afera,

                Jin zirenian kafera,

                Etorri zen Theodora,

                Sei lagunena, neurri ona

                Eman zuen mahainera:

                Durruty saltatu bera,

                Lehenik agorrientera

                Ongi beterik kikera.

                Lauek zutenekotz hartu

                Agorrienta zen finitu,

                Bi xorta gabe gelditu.

                Hori ikusiz Durruty irriz

                Zitzaioten abiatu.

                Haranederri gaitzitu:

                «Ergel xirtxila zer duzu?»

                Hitz hortaz du ajornatu...

                Ez den bada nardagari

                Norat joan den jaun hori!

                Ez fida musde Lacori.

                Noges sarjanta, gizon galanta,

                Hartu du kontseilari.

                Ai, zer sujeta gidari!

                Saltsa tzarren xuxentzari

                Hori da beti ibili...

                Errozu musde Nogesi

                Gizon bihotzgabe horri

                Nere partez goraintzi.

                Gizon mendratzen jende tronpatzen

                Ari izan dela aski:

                Zor pagatzen dadin hasi,

                Bertzeak bere gisa utzi,

                Edo doala ihesi!

                Jujaz naiz estonatu

                Lekuko xoil bat aditu

                Halere du kondenatu

                Unus testis, nullus testis,

                Zizeronek erran du;

                Legia gida har zazu,

                Bi lekuko behar tutzu

                Bertzela deus ez zira zu!

        Aspaldikoak dire pertsu hauk: ehun urtetarat doazke; bainan zer gatz-biperrak dituzten orano... Noges batzu ezagutu dituztenentzat.